Ünite 8: Şirket Birleşmeleri

Giriş

Şirket birleşmeleri, küreselleşen dünyada işletmelerin büyüyebilmeleri için en çok başvurulan yöntemlerden birisi haline gelmiştir. Bir ülkede birleşmeler, ülke içerisinde aynı gruba dâhil işletmelerin bir araya gelebilmeleri için sık sık uygulanmaktadır.

Şirket Birleşmeleri

Büyüme yollarından biri olan işletme birleşmeleri, iki ya da daha fazla şirketin faaliyetlerinin ekonomik ve hukuksal açıdan birlik haline getirilmesidir. Birleşme genel anlamda iki veya daha fazla işletmenin daha etkin bir ekonomik teşebbüs oluşturma amacıyla bir organizasyon altında toplanmasıdır.

Şirketler Neden Birleşmek İster?

• Büyüme isteği
• Sinerji etkisi yaratmak
• Faaliyet ve ürün çeşitlendirmesi yapmak
• Daha çok fon sağlamak
• Kaliteli personele veya teknolojiye sahip olma ihtiyacı
• Değerli sınai haklara sahip olma isteği
• Vergi avantajlarından faydalanmak
• Hisse senetlerinin Pazar değerini artırma ve fiyat/kazanç oranını yükseltmek
• Ortakların likiditesini artırmak

Ele geçirmeyi önleme için Şirketlerde Birleşme Şekilleri Nelerdir?

Yeni TTK’nın 134 ila 194 maddeleri birleşme ile alakalıdır. Yeni TTK’nın 136. Maddesine göre işletmeler iki şekilde birleşebilmektedir.

Bunlardan ilki; bir işletmenin diğerini devralması, teknik terimle devralma şeklinde birleşmedir.

Diğer bir birleşme şekli de bir veya birden fazla işletmenin yeni bir işletme içinde bir araya gelmeleri, teknik terimle yeni kuruluş şeklinde birleşme, yoluyla birleşmeleridir.

Birleşme, devrolunan işletmenin malvarlığı karşılığında, bir değişim oranına göre devralan işletmenin paylarının, devrolunan işletmenin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir. Birleşmeyle, devralan işletme devrolunan işletmenin malvarlığını bir bütün hâlinde devralır. Birleşmeyle devrolunan işletme sona erer ve ticaret sicilinden silinir.

Hangi Şirketler Birleşebilir?

TTK’nın 137. Maddesine göre sermaye şirketleri; sermaye şirketleri, kooperatifler ve devralan şirket olmaları şartıyla kolektif ve komandit şirketlerle birleşebilirler. Şahıs şirketleri; şahıs şirketleriyle, devrolunan şirket olmaları şartıyla sermaye şirketleriyle ve devrolunan işletme olmaları şartıyla kooperatiflerle birleşebilirler. Kooperatifler ise; kooperatiflerle, sermaye şirketleriyle ve devralan şirket olmaları şartıyla şahıs şirketleriyle birleşebilirler.

Buna ek olarak Yeni TTK’nın 138. Maddesine göre Tasfiye hâlindeki bir işletme, malvarlığının dağıtılmasına başlanmamışsa ve devrolunan işletme olması şartıyla, birleşmeye katılabilir.

Şirket Birleşmelerinin Sınıflandırılması

Şirketlerde birleşmeler ekonomik faaliyet ve hukuki yapılarına göre ayrıma tabi tutulmaktadır.

Ekonomik faaliyet alanlarına göre şirket birleşmeleri: dörde ayrılır.

1. Yatay Birleşme : Aynı veya birbirini tamamlayıcı mal ve hizmetler üreten ve ürünlerini aynı coğrafi pazarlara sunan şirketlerin birleşmesidir.
2. Dikey Birleşme : Birleşen iki şirketten birinin, diğer şirketin mal ve hizmet girdilerinin bir bölümünü üretmesi ve/veya ürün çıktılarını değerlendirmesi (pazarlama gibi) halinde oluşan birleşme şeklidir.
3. Karma Birleşme : Birbiriyle doğrudan ilgili olmayan iş kollarında bulunan işletmelerin birleşmesidir.
4. Coğrafi Birleşme : Coğrafi birleşmeler işletmelerin bulundukları ülke sınırlarının ötesinde, gerek ileriye doğru, gerekse yatay ve doğrudan ilgili olmayan işletmelerle birleşerek uluslararası ve uluslar ötesi faaliyetler gösterebilmeleri işlemidir.

Hukuki yapılarına göre şirket birleşmeleri: beşe ayrılır.

1. Tröst: Bir ekonomide serbest ticareti sınırlamak veya ortadan kaldırmak gayesiyle piyasaya hâkim olmak düşüncesiyle meydana getirilen işletmeler arası birleşmeler. Tröst aynı sanayi dalında çalışan işletmelerin yatay birleşmeleridir.
2. Holding: Holding şirketleri, üretim ve satış türü faaliyetlerde bulunmayan, belli bir faaliyet alanı olan şirketlere iştirak eden, ve genellikle böyle şirketlerin büyük ortağı durumunda olan anonim şirketlerdir. Holding şirketlerinin kuruluş ve varoluş nedenleri birden çok şirkete iştirak etmek ve bu şirketleri yönlendirmek/kontrol etmek olduğundan sermaye şirketleri sınıfında bulunmaktadırlar. Holding şirketlerinin sahipleri genellikle birçok şirketin sahibi oldukları için, bu paylarını holdinglere devrederler ve bu yolla o şirketlerin yönetimlerini tek elde toplarlar.
3. Konsorsiyum : Konsorsiyum kelime olarak belirli bir iş için kurulan birlik ve ortaklık anlamına gelir. İki veya daha fazla işletmenin, büyük sermaye gerektiren faaliyet alanlarında (köprü, baraj, liman, termik santrali gibi) bir araya gelerek birleşmeleri söz konusudur. Bu işbirliği, girişilen projenin bitmesiyle sona ermektedir.
4. Kartel: Kartel, bağımsız tüzel kişilik sahibi firmaların aralarında rekabete son vermek veya rekabeti sınırlı tutmak amacıyla yaptıkları bir anlaşmadır. Firmaların fiyat politikaları, satış şartları, üretim miktarları, sürüm alanları, yatırım programları, reklam harcamaları, kâr marjları, araştırma bütçeleri, komisyoncu ve pazarlamacılara ödedikleri yüzdeler kartel anlaşmalarına konu olabilir.
5. Konsern: İki veya daha çok işletmenin, finansal ve teknik yönden daha güçlü olabilmek için ekonomik bağımsızlıklarını tamamen veya kısmen kaybettikleri ancak hukuki bağımsızlıklarını kaybetmeden bir araya gelmeleridir. Konsernler, üretim, pazarlama, satın alma, araştırma geliştirme gibi konularda işbirliğine girişirler. Konsern üyeleri genellikle dikey büyüme oluşturarak, birbirlerini tamamlarlar.

Şirket Birleşme Süreci

Birleşmelerde yalnız şirket ortaklarının, şirket üzerindeki haklarını temsil eden payları değiştirilebilir. Diğer bir ifade ile birden fazla şirketin ortakları, bu şirketler üzerindeki paylarını, birleştirdikleri şirketin payları ile değiştirirler.

Birleşme Sözleşmesi

Birleşme sözleşmesi yazılı şekilde yapılır. Sözleşme, birleşmeye katılan işletmelerin, yönetim organlarınca imzalanır ve genel kurulları tarafından onaylanır.

Birleşme Sözleşmesinin İçeriği

Birleşmeye katılan işletmelerin ticaret unvanlarını, hukuki türlerini, merkezlerini; yeni kuruluş yolu ile birleşme hâlinde, yeni işletmenin türünü, ticaret unvanını ve merkezini, işletme paylarının değişim oranını, öngörülmüşse denkleştirme tutarını; devrolunan işletmenin ortaklarının, devralan işletmedeki paylarına ve haklarına ilişkin açıklamaları, devralan işletmenin, imtiyazlı ve oydan yoksun payların sahipleriyle intifa senedi sahiplerine tanıdığı hakları, işletme paylarının değiştirilmesinin şeklini, birleşmeyle iktisap edilen payların, devralan veya yeni kurulan işletmenin bilanço kârına hak kazandığı tarihi ve bu isteme ilişkin bütün özellikleri, gereğinde 141 inci madde uyarınca ayrılma akçesini, devrolunan işletmenin işlem ve eylemlerinin devralan işletmenin hesabına yapılmış sayılacağı tarihi, yönetim organlarına ve yönetici ortaklara tanınan özel yararları, gereğinde sınırsız sorumlu ortakların isimlerini içermesi zorunludur.

Birleşme Sonrasında Ortaklık Payları ve Hakları Nasıl Düzenlenir?

Bu durum TTK’nın 140. maddede düzenlenmiştir. Buna göre; devrolunan işletmenin ortaklarının, mevcut ortaklık paylarını ve haklarını karşılayacak değerde, devralan işletmenin payları ve hakları üzerinde istemde bulunma hakları vardır. Bu istem hakkı, birleşmeye katılan işletmelerin malvarlıklarının değeri, oy haklarının dağılımı ve önem taşıyan diğer hususlar dikkate alınarak hesaplanır. Ortaklık paylarının değişim oranları belirlenirken, devrolunan işletmenin ortaklarına tahsis olunan ortaklık paylarının gerçek değerlerinin onda birini aşmaması şartıyla, bir denkleştirme ödenmesi öngörülebilir.

Ara Bilanço Nedir? Neden Çıkarılır?

Birleşmeye katılan işletmeler eğer birleşme sözleşmesinin imzalandığı tarih ile bilanço günü arasında altı aydan fazla zaman geçmişse veya son bilançonun çıkarılmasından sonra, birleşmeye katılan işletmelerin malvarlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmişse ara bilanço çıkarmak zorundadır.

Birleşme Raporu: Ayrıca Birleşmeye katılan işletmelerin yönetim organları, ayrı ayrı veya birlikte, birleşme hakkında bir rapor hazırlarlar, bu rapora birleşme raporu denir.

Birleşme Kararı

Yönetim organı, genel kurula birleşme sözleşmesini sunar. Birleşme sözleşmesi genel kurulda;

1. Anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit işletmelerde, esas veya çıkarılmış sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,
2. Bir kooperatif tarafından devralınacak sermaye işletmelerinde, sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,
3. Limited işletmelerde, sermayenin en az dörtte üçünü temsil eden paylara sahip bulunmaları şartıyla, tüm ortakların dörtte üçünün oylarıyla,
4. Kooperatiflerde, verilen oyların üçte ikisinin çoğunluğuyla; ana sözleşmede ek ödeme ve başka edim yükümlülükleri ya da sınırsız sorumluluk kabul edilmiş veya bunlar mevcut olup da genişletilmişse kooperatife kayıtlı tüm ortakların dörtte üçünün kararıyla onaylanmalıdır.

Birleşmede Kesinleşme

Birleşmede birleşme kararı alınır alınmaz ilk olarak yönetim organları ticaret siciline tescil için başvurur. Devralan işletme, birleşmenin gereği olarak sermayesini artırmışsa, ek olarak esas sözleşme değişiklikleri de ticaret siciline sunulur. Devrolunan işletme, birleşmenin ticaret siciline tescili ile infisah eder.

Devralma-Katılma Süreci

Sermaye şirketlerinde birleşmenin diğer bir türü devralma katılmadır. Devralma bir A.Ş.’nin diğer bir A.Ş.’yi tüm varlık ve borçları ile içine almasıdır. Devralan anonim şirketin hukuki yapısı devam ederken, devralınan anonim şirketin tüzel kişiliği son bulur. Devralınan şirketler, alacaklı olan kişilerin alacaklarına tam güvence sağlanana kadar ekonomik faaliyetlerini sürdürürler. Buna bağlı olarak, devralınan şirket dağıldığı ama tasfiyeye girmediği sürece, başka bir anonim şirket içerisinde tasfiye ediliyormuş şekliyle ekonomik varlığını sürdürür.

Birleşme Oranının Hesaplanması

Birleşme oranı, birleşmeye taraf ortaklıklarca benimsenen yöntem esas alınarak hesaplanır. Birleşme işleminde, özkaynak yönteminin uygulanması halinde sadece bu yönteme göre, özkaynak yöntemi dışında bir yöntemin uygulanması halinde ise hem özkaynak yöntemi hem de seçilen diğer yönteme göre hesaplanacak birleşme oranlarına, değiştirme oranlarına ve birleşme sonrası sermaye tutarına hazırlanacak bilirkişi raporunda yer verilmesi zorunludur.

Değiştirme Biriminin Tespiti

Birleşmenin gerçekleşmesi için en önemli hususlardan biri de değiştirme biriminin hesaplanmasıdır. Genel anlamda değiştirme birimi, birlesen işletme hisse senetlerinin cari değeri ile birleşilen işletme hisse senetlerinin cari değerinin birbirine olan oranıdır. Bunun için birleşen işletmelerin mal varlıklarının cari değerlerinin bilinmesi gerekir.

Birleşme Primi

Devir yoluyla gerçeklesen birleşme işleminde, birleşilen işletme birleşme nedeniyle devir aldığı servet karşılığı olarak birleşen işletmenin ortaklarına hisse senedi veya ortaklık hakkı verebilir. Türk vergi sisteminde bu durumu hisse değişimi olarak adlandırılır. Bu durum birleşme primi esas alınarak tespit edilir.

Şerefiye

Bir işletmenin maddi değer içeren tüm unsurları bilançosunda yer almayabilir. Bunlardan biri olan şerefiye, bünyesinde oluştuğu işletmenin muhasebe kayıtlarında gösterilmez. Fakat başka bir işletme tarafından devralınması halinde ortaya çıkabilir. Devralınan şirketin maliyet bedeli ile ilgili işletmenin varlıklarının net değeri arasındaki olumlu fark şerefiye olarak adlandırılır. Bir başka deyişle iktisap edenin belirlediği satın alma fiyatı elde edilen varlıklara dağıtılır. Elde edilen varlıkların makul değerinin üstündeki fazlalık ise şerefiye olarak muhasebeleştirilir.

Birleşme İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Şahıs şirketlerinde birleşme işlemleri, ortaklarının sermaye taahhütlerini gösteren yevmiye kaydının yapılması ve sonrasında ortakların taahhütlerini yerine getirdiklerinde gereken yevmiye kaydının yapılmasıyla muhasebeleştirilir.

Sermaye şirketlerindeyse, öncelikle birleşen şirketlerin devir değerleri hesaplanır ve sonrasında birleşme işlemleri muhasebeleştirilir.