Ünite 8: Proje Değerlemesi

Yatırım Projesi Aşamalarını Tanımlayabilmek

Proje değerlemesi konusu ile ilgili açıklamalara temel olması açısından bazı kavramların açıklanması yararlı olacaktır. Bu kavramlar plan, proje, yatırım ve değerlemedir.

‘Plan’, gelecekte nereye ulaşılmak istendiğinin, nelerin gerçekleştirilmek istendiğinin kararlaştırılmasıdır. Planı ortaya çıkarmak için sarfedilen çabalar ise planlama faaliyeti olarak ifade edilmektedir. Planlamanın aşamaları: amaç ve hedeflerin belirlenmesi, amaca ulaştıracak alternatif yolların belirlenmesi, alternatifler arasında en uygun olanın seçilmesi çabalarından oluşur. En uygun alternatifin seçilmesinden sonra sıra projenin hazırlanmasına gelecektir.

‘Proje’, bitiş noktası belli olan ve bağımsız bir biçimde yürütülebilir duruma getirilmiş plan olarak tanımlanır. Projeler teknik ve yatırım projeleri olarak iki grupta ele alınabilir. Teknik projeler ile ifade edilen genellikle inşaat işleri için hazırlanan mimari projeler, sıhhi tesisat projesi, elektrik projesi vb. iken, yatırım projesi ise, bir plan çerçevesinde belli bir zaman döneminde belirli kaynaklarla gerçekleştirilebilecek mal ve/veya hizmet üretimine yönelik ve birbiri ile ilişkili bir süreçtir.

Bu tanımlara bakıldığında bir yatırım projesinin temelini planlar oluşturmaktadır. Bu nedenle plan ve proje iç içe girmiş kavramlardır. Planlar olmaksızın projeler hazırlanabilir. Ancak gerek projenin hazırlanması gerekse değerlendirilmesi planlar olmadan kolaylıkla başarılamaz. Çünkü plan, ana hatları ile de olsa projelerin seçimi, hazırlanması ve değerlendirilmesindeki temel ölçüleri ortaya koyacaktır.

Planlama, işletmenin geleceğe hazırlıklı olması açısından çok öncemli bir işletmecilik fonksiyonudur. İşletmelerin yatırım yapma nedenleri arasında, mevcut durumunu koruma, büyüme ve yasal nedenler yer almaktadır. Her ne amaçla yapılırsa yapılsın yatırım, belirli büyüklükte bir kaynağın tahsisini gerektirmektedir. Yatırım, işletmenin uzun dönemli planları içerisinde yer almaktadır. Yatırım, devamlılık gösteren bir faaliyet değildir. Diğer bir ifade ile yatırım, bir ticari faaliyet değildir. Bu nedenle yatırım kararı, bir proje anlayışı çerçevesinde değerlendirilmelidir. Yatırım projesi, belirli bir disiplin içerisnde hazırlanmalıdır. Bir yatırım projesi birbirini tamamlayan ve aşağıda göterilen aşamalardan oluşmaktadır:

• Proje Fikrinin Doğuşu ve Ön Eleme,
• Ön Yapılabilirlik Çalışması (Ön FizibiliteEtüdü),
• Yapılabilirlik Çalışması (Fizibilite Etüdü),
• Projenin Değerlendirilmesi,
• Projenin Uygulamaya Konulması
• Deneme Çalışmaları, Son Denetleme ve İşletmeye Alma.

Proje Değerleme Yöntemlerini Tanımlayabilmek

Proje ile ilgili finansal analiz ile yatırımın net nakit akımları ve net kârların belirlenmesinden sonra projenin bir bütün olarak bu tahminler ışığında değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme işlemi iki açıdan yapılacaktır. Birincisi, ekonomik değerlendirme; ikincisi ise, finansal değerlendirmedir:

• Ekonomik Değerlendirme: Projenin kârlılığı ile nakit akışlarını dikkate alan yaklaşımdır. Projenin kârlılığı; yatırımdan beklenen kârın, toplam ilk yatırım tutarına bölünmesi ile belirlenir. Ekonomik değerlendirme amacıyla kullanılan bir diğer yöntem de geri ödeme süresi yöntemidir. Bu yöntemde bir yatırımın sağladığı nakit akımlarının kaç dönem sonra o yatırım için katlanılan fon çıkışına eşit olacağı belirlenir.
• Finansal Değerlendirma: Bir yatırım projesi bir bütün olarak kârlı olsa bile işletmenin sürekliliği açısından kabul edilebilir olmayabilir. Bu nedenle finansal değerlendirmenin yapılması gerekir. Finansal değerlendirme yapılırken şu konuların dikkate alınması projenin başarısı için önemlidir:
  • Yabancı kaynak anapara ve faiz ödemeleri,
  • Kâr payı ödemeleri,
  • Yasal kesinti ödemeleri,
  • Nakit açıklarının kısa vadeli banka kredilerine başvurarak karşılanıp karşılanmayacağı veya nakit giriş ve/veya çıkışlarında yeniden düzenleme yapılarak giderilip giderilmeyeceği,
  • Proje için öz kaynaklar ile uzun vadeli yabancı kaynakların yeterli olup olmadığı,
  • Uzun vadeli yabancı kaynak kullanımının uygun olup olmadığı

Proje Değerleme Yöntemlerini Uygulayabilmek ve Karşılaştırabilmek

Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde ve hangi yatırım projesinin yatırım bütçesine dâhil edilip edilmeyeceğinin belirlenmesinde aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır:

• Geri ödeme dönemi yöntemi,
• İskontolu geri ödeme dönemi yöntemi,
• Net bugünkü değer yöntemi,
• İç kârlılık oranı yöntemi
• Düzeltilmiş iç kârlılık oranı yöntemi
• Kârlılık endeksi yöntemi

Bu yöntemlerin kısaca tanımlarını aşağıdaki şekilde yapabiliriz:

• Geri Ödeme Dönemi Yöntemi: Yatırım maliyetinin karşılandığı dönem belirlenmektedir
• İskontolu Geri Ödeme Dönemi Yöntemi: İskontolu nakit hareketleri ile yatırım maliyetinin karşılandığı dönem belirlenmektedir
• Net Bugünkü Değer Yöntemi: BD(NG) > BD (NÇ) esasına dayalıdır. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugünkü değeri hesaplanmaktadır.
• İç Kârlılık Oranı ve Düzeltilmiş İç Kârlılık Oranı Yöntemi: BD(NG)- BD(NÇ)=0 esasına dayalıdır. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugünkü değerini sıfıra eşitleyen oran hesaplanmaktadır.
• Kârlılık Endeksi Yöntemi: BD(NG)/BD(NÇ) esasına dayalıdır. Nakit girişlerinin gelecek değerleri toplamı, yatırım maliyetine bölünerek yatırıma ilişkin kârlılık oranı hesaplanmaktadır.

Net bugünkü değer yöntemi, yatırım projelerinin değerlendirilmesinde en çok kullanılan ıskontolu nakit akışı yöntemlerinden biridir. Bu yöntemler arasına en kolay olarak kullanlan yöntem, geri ödeme dönemi yöntemidir. Geri ödeme dönemi yöntemi hariç diğer yöntemlerde, yapılan değerlendirmede paranın zaman değeri dikkate alınmaktadır.