Ünite 7: Yatırım Projelerinde Risk Analizi

Giriş

Günümüzde, risk yönetimi, işletmeler için vazgeçilmez bir alan olarak ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin karşılaşabileceği risklerin tanımlanması ve sınırlandırılması son derece önemlidir.

Yatırım projelerine girişilmeden önce projelerin elektronik çizelgelerle risk analizine tabi tutulması, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması açısından son derece faydalı bir yaklaşımdır.

Duyarlılık analizleri ve simülasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarlı olduğu belirlenerek riskler sınırlandırılabilir veya ortadan kaldırılabilir ve hatta gerekirse yatırım projesinden vazgeçilebilir.

Yatırım projelerinde risk, yatırımdan elde edilen nakit akışlarının yatırımdan beklenen nakit akışlarından farklı olmasını ifade etmektedir. Yatırım projelerinin karlı olup olmaması nakit akışlarına bağlıdır.

Yatırım projesi ile yaratılan nakit girişleri ve nakit çıkışlarının değeri yatırım projesinin net bugünkü değerini etkilemektedir. Yatırım projelerinde risk faktörü dikkate alınarak değerleme yapılması gerekmektedir.

Duyarlılık analizi ve simülasyon teknikleri ile duyarlı parametrelerin belirlenmesi, duyarlı parametrelerin duyarlılıklarının hesaplanması mümkün olmakta ve proje riskinin ölçülmesi ile riskin nasıl önlenebileceği belirlenebilmektedir.

Yatırım projelerinde karar ortamları

Yatırım projeleri değerlendirilirken 3 çeşit karar alma ortamı bulunmaktadır:

• Belirlilik,
• Belirsizlik,
• Risk.

Yatırım projelerinde risk

Risk kavramı, gerçekleşen sonuçların beklenen sonuçlardan ne derece sapma gösterdiği ile ilgilidir. İki değer arasındaki fark ne derece büyükse risk de o derece büyüktür. Dolayısıyla, sapmalar pozitif veya negatif olabileceğinden risk de hem pozitif hem de negatif sonuçlar doğurabilmektedir.

Yatırım projelerinde risk faktörü dikkate alınarak değerleme yapılması gerekmektedir. Bu amaçla çeşitli yöntemler kullanılmaktadır:

• Yatırımın değerlemesinde kullanılan faiz oranının riske göre ayarlanması,
• Projenin sistematik riskinin ölçülmesi,

Proje riskinin analizi

Projenin nakit akışlarının değişkenliğinin projenin karlılığına olan etkilerinin incelenmesinde duyarlılık analizleri ve simülasyon teknikleri kullanılmaktadır.

Duyarlılık Analizleri

Duyarlılık analizi ile projenin karlılığını etkileyen faktörlerden birinde meydana gelen bir değişimin sonuçları nasıl etkileyeceği incelenmektedir.

Duyarlılık analizinin temel amaçları şunlardır:

• Projenin anlaşılmasına yardımcı olmak
• Doğru projelerin seçimine olanak sağlamak
• Proje yönetimine yardımcı olmak
• Risklerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak

En duyarlı parametreler belirlendikten sonra, söz konusu parametreler bazı kriterlere göre sıralanmalıdır. Sıralamada kullanılabilecek parametreler şunlar olabilir:

• Parametrenin büyüklüğü
• Parametrenin duyarlılık seviyesi
• Parametrenin risk yönetimi açısından zorluk seviyesi

Değişkenlerin (Parametrelerin) Duyarlılıklarının Hesaplanması

Bir parametrenin duyarlı olması demek söz konusu parametrede oluşan küçük bir değişimin projenin sonucunu olumsuz yönde etkilemesi anlamına gelmektedir. Eğer bu risk ortadan kaldırılamaz veya azaltılamazsa projeden vazgeçilmesi gerekebilir.

Enflasyon Bağlı Duyarlılık

Projenin devam ettiği süre içindeki fiyat veya maliyet artışlarının duyarlılığı nasıl etkilediği incelenmelidir. Yüksek net bugünkü değere sahip projeler gelecekteki nakit girişlerindeki veya nakit çıkışlarındaki artış veya azalışlardan daha az etkilenecektir. Daha düşük net bugünkü değere sahip projeler girdilerdeki değişimlere karşı daha duyarsızdır. Ayrıca, girdilerdeki büyük değişimler, çıktılar üzerinde daha etkili olacaktır.

Enflasyon tüm parametreler üzerinde aynı oranda etkili ise çıktılar değişmeyecektir. Parametreler, doğası gereği enflasyondan farklı oranlarda etkileniyorsa ilgili nakit akışlarının enflasyona göre düzeltilmesi gerekir.

Satış Fiyatı ve Hacmindeki Değişimlerin Analizi

Satış fiyatındaki değişim sadece enflasyondan kaynaklanmaz. Rekabet nedeniyle de fiyatlar düşebilir. Fiyat değişimlerine bağlı olarak satış hacimlerinde de değişimler yaşanabilmektedir.

Simülasyon

Projenin iskonto oranının riske göre düzeltilmesi ile projenin net bugünkü değeri belirli bir değer olarak hesaplanmaktadır. Simülasyon yaklaşımı ile ise yatırımın net bugünkü değeri veya iç verim oranına ilişkin bir olasılık dağılımı elde edilebilmektedir. Olasılık dağılımı ne kadar genişse proje de o kadar riskli demektir.

Simülasyon tekniğinde projenin sonucunu etkileyebilecek değişkenlerin dağılımlarından rassal olarak gözlemler seçilmekte ve bu seçilen gözlemlerle projenin bugünkü değeri veya iç verim oranı hesaplanmaktadır. Daha sonra bu seçim işlemleri defalarca tekrarlanarak sonuçlar hesaplanmakta ve olası sonuçları temsil eden bir dağılıma ulaşılmaktadır.

Projenin karlılığını etkileyebilecek faktörler şunlar olabilir:

• Piyasanın büyüklüğü,
• Satış fiyatı,
• Piyasanın büyüme hızı,
• Pazar payı,
• Gerekli yatırım tutarı,
• Yatırımın artık değeri,
• Faaliyet giderleri,
• Sabit giderler,
• Tesislerin faydalı ömrü.

Simülasyonun çıktısı ise projenin net bugünkü değerinin veya iç verim oranının olasılık dağılımıdır.