Ünite 5: Sosyal Hizmet Uzmanlarının Rol ve İşlevleri

Giriş

Bireylerin çevresel, sosyal, psikolojik ve ekonomik sorunları sosyal işlevsellikleri olumsuz yönde etkiler ve yaşam kalitelerinin düşmesine neden olur. Bu durum bireylerin sorun çözme davranışlarını da olumsuz olarak etkilemektedir.

Sosyal hizmet mesleğinin amaçları arasında bireylerin yaşam kalitelerinin ve sosyal işlevselliklerinin artırılması yer alır. Sosyal hizmet uzmanları, değişen toplum yapısına uyum sağlayarak bireylerin sosyal işlevselliklerinin ve sorun çözme becerilerinin artırılması, bunun yanında kaynaklarla bireylerin arasında bağ kurulması ve toplumsal yapıdan kaynaklanan, bireyi etkileyen sorunların çözülmesi konusunda eylemlerin yerine getirilmesi için birtakım mesleki rol ve işlevleri yerine getirmektedir. Sosyal hizmet uzmanları zaman içerisinde farklılaşan toplum yapısı içerisinde farklılaşan insan gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak mikro, mezzo ve makro düzeylerde faaliyetler içerisinde olup bulunmakta ve gereksinim içindeki bireylerin ihtiyaçlarının giderilmesi ve sorunlarının çözülmesi için birtakım eylemleri sürdürmektedir.

Sosyal Hizmet Uzmanlarının Rol ve İşlevleri

Sosyal hizmet uzmanları bireylerin yaşam kalitesini yükseltmeyi ve sosyal işlevselliğini sağlamayı amaçlar. Sosyal hizmet değişen ve karmaşık hale bürünen toplumun yapısına göre şekil almaktadır. Her sosyal hizmet uzmanı içinde bulunduğu kurum tarafından yapılandırılır.

Sosyal hizmetin temel amaçlarından birisi de var olan koşulları iyileştirmek, destekleyici ve güçlendirici bir toplum yaratmaktır. Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanları Derneğine göre sosyal hizmet uygulamasının amaçları şu şekildedir:

• Bireylerin sorun çözme ve baş etme becerilerini artırmak,

• İnsanları kendilerine kaynak, hizmet ve fırsat sağlayan sistemlerle ilişkilendirmek,

• Sosyal politikaları geliştirmek ve iyileştirmek,

• İnsanlara kaynak ve hizmet sağlayan sistemlerin insancıl çalışmaları ve etkinliğini özendirmek

Sosyal Hizmet Eğitim Konseyi de (CSWE) de şu dört amaca vurgu yapmıştır:

• Birey, aile, grup ve toplulukların sosyal işlevselliklerinin artırılması,

• Sosyal politika, hizmet ve kaynakların planlanması, yürütülmesi ve bireylerin gelişiminin desteklemesi,

• Dezavantajlı ve risk altındaki bireylerin güçlendirilmesi, sosyal adaletin sağlanması için politika, program ve kaynakların takip edilmesi,

• Tüm bu amaçlara yönelik bilgi ve becerilerin geliştirilmesi

Sosyal işlevsellik kavramı sosyal hizmet mesleğini anlamaya yardımcı olan bir kavramdır. Sosyal işlevsellik üzerinde odaklaşır ve insanlar ile çevreleri arasındaki etkileşimi geliştirmek ana hedefidir. Sosyal işlevselliği tanımlamak ve anlamak için bireyin ego işlevlerine, gelişimsel özelliklerine, etkileşimde bulunduğu biyofiziksel faktörlere, kültürel özelliklerine ve çevresel etkenlere bakılmalıdır.

Pozitif sosyal işlevsellik, bireyin toplumda sosyal rollerini yerine getirebilmesi için gerekli olan görev ve faaliyetleri başarabilme kabiliyetidir.

Sosyal işlevsellik kavramı, bireyin sosyal çevresi içinde bireyin kapasite ve eylemleri, beklenti kaynak ve fırsatları arasında toplumla bütünleşmesi gibi eylemleri konu alır. Sosyal işlevsellik geniş bir açıdan bakıldığında bireyin bağımsız yaşayabilmesi, kendi özelliklerine uygun bir işte çalışabilmesi, her iki cinsiyetten kişiler arası ilişkileri sürdürebilmesi ve öz bakım becerilerine sahip olması ile ilgilidir.

Sosyal hizmet mesleği öncelikli olarak dezavantajlı bireyler ve bu bireylerin sosyal işlevselliği ile ilgilenir. Bu bireyler çocuk, genç, yaşlı, kadın, yoksul ve engelli bireyler, LGBTI bireyler, psikiyatrik rahatsızlığı olan bireyler ve azınlık konumunda olan bireylerdir.

Sosyal bakım, ihtiyaç hâlindeki bireylerin maddi ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılayacak imkânları sağlamak için gerekli eylemlerin düzenlenmesidir.

Sosyal hizmet mesleğinin odağı, baskı altında olan bireylerin güçlendirilmesidir.

Sosyal hizmetin işlev ve rolleri deyince bireylerin sosyal işlevselliklerinin ve iyilik hâllerinin artırılması, sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi, ihtiyaç duydukları kaynaklara ve hizmetlere erişimlerinin sağlanması, stresin önlenmesi ve hafifletilmesi, risk faktörlerinin belirlenmesi ve önlenmesi akla gelir.

Sosyal hizmet uzmanları; insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak kapsamında, “çevresi içinde birey” kavramını kullanmaktadır. ‘’Çevresi içinde birey’’ kavramı bireylerin sadece kişisel özellikleriyle birlikte çevresini de göz önüne alarak bütüncül bir şekilde ele alınıp değerlendirilmesi anlamına gelmektedir.

Sosyal hizmet uzmanının on farklı rolü vardır. Bunlar; Bağlantı kurucu, savunuculuk, öğreticilik, danışmanlık, vaka yöneticiliği, iş yükü yöneticisi, personel geliştiricisi, yöneticilik, değişim ajanı, meslek elemanı. Bunlara ek olarak sosyal hizmet mesleğinin rol ve işlevlerini danışmanlık, kaynak yönetimi ve eğitim işlevi olarak belirtilmiştir.

Danışmanlık işlevi ile sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı sorunların çözümü için bilgi ve kaynakları kullanır. Dört farklı rolü vardır. Muktedir kılıcı rolü, kolaylaştırıcı rolü, planlayıcı rolü, meslektaşlık ve izleme rolleri

Kaynak yönetimi işlevinde sosyal hizmet uzmanları müracaatçıların haberdar olmadıkları ve kullanmadıkları kaynaklara ulaşmalarını sağlar. Kaynak yönetiminde sosyal hizmet uzmanları bağlantı kurucu, savunucu, uygun hale getirici, arabulucu, harekete geçirici ve hızlandırıcı olurlar.

Eğitim işlevi, sosyal hizmet uzmanlarının toplumu bilgilendirme, eğitim, öğretim, araştırma ve mesleki bilgilendirme faaliyetleri ile ilgilidir. Eğitim işlevinde sosyal hizmet uzmanının öğretici rolü, eğitici rolü, toplumu bilgilendirici rolü, araştırmacı rolü vardır.

Aracı olarak sosyal hizmet uzmanının rolünü yerine getirmesi için müracaatçıların ihtiyaçlarının tanımlaması farklı kaynaklara ulaşmaları için kapasite ve motivasyonlarını ölçmesi ve müracaatçıların kaynaklarla bağlantı kurmasına yardım etmesi gerekmektedir. Aracı olarak sosyal hizmet uzmanının müracaatçının durumunun değerlendirilmesi, kaynak değerlendirmesi, havale ve bilgi verme rolü vardır.

Savunucu olarak sosyal hizmet uzmanı savunuculuk rolü sosyal hizmet uzmanın temel rollerindendir. Müracaatçı ya da vaka savunuculuğu ve sınıf savunuculuğu rolleri vardır.

Eğitici olarak sosyal hizmet uzmanı, sosyal hizmet uzmanının eğiticilik rolü müracaatçılara onları olumsuz olarak etkileyen konulara nasıl adapte olacaklarını öğretmeyi, tavsiyelerde bulunmayı ya da bilgi sağlamayı amaçlamaktadır. Sosyal ve günlük yaşam becerileri öğretmek, davranış değişimine yardım gibi rolleri vardır.

Danışman olarak sosyal hizmet uzmanı bireylere, ailelere ya da küçük gruplara yaşamlarındaki sosyal ve duygusal sorunlar ile başa çıkmada yardımcı olabilecek müdahaleleri içermektedir. Danışman olarak sosyal hizmet uzmanının psikososyal değerlendirme, dengeyi sürdürmede yardımcı olacak bakım, sosyal tedavi rolleri vardır.

Vaka yöneticisi olarak sosyal hizmet uzmanı, sosyal hizmette vaka yönetimi bir hizmet sağlama yöntemidir. Sosyal hizmette vaka yönetimi sosyal hizmetin diğer yöntemleri gibi sosyal hizmetin değer, bilgi ve becerilerinin profesyonel kullanılmasını gerektirir. Müracaatçının tanımlanması, müracaatçının değerlendirilmesi, hizmet planlaması, bağlantı kurma ve hizmet koordinasyonu, takip etme ve verilen hizmeti izleme, müracaatçıyı destekleme rolleri vardır.

İş yükü yöneticisi olarak sosyal hizmet uzmanı sosyal hizmet uzmanı müracaatçıların ihtiyaç duydukları hizmeti sağlamak ve işverenleri olan sosyal kurumların taleplerine cevap vermek zorundadırlar. Bir başka deyişle kuruma ve müracaatçıya karşı olan sorumluluklarını dengeli yürütmek zorundadırlar. İş yükü yöneticisi olarak sosyal hizmet uzmanının iş planlaması ve zaman yönetimi, nitelikli güvence değerlendirmesi rolleri bulunur.

Personel geliştirici olarak sosyal hizmet uzmanı bu rolde personel yönetimi, konsültasyon, süpervizyon ve eğitim yoluyla kurum personelinin profesyonel gelişimini desteklemektedir.

Yönetici olarak sosyal hizmet uzmanı kurum politikalarını uygulama ve programları yönetme sorumluluğunu üstlenir. Bu rolde yönetim, dışsal ve içsel koordinasyon ve politika ve program geliştirmek vardır.

Değişim ajanı olarak sosyal hizmetuzmanı rolü toplumsal düzeyde ve sosyal sistemler üzerinde ihtiyaç duyulan değişiklikleri yapmayı gerektirir. Sosyal hizmet uzmanının bu rolü onu diğer yardım mesleklerinden ayırır. Sosyal hizmet uzmanları, demokrasi ve sosyal adaletle uyumlu olarak, ihtiyaç hâlindeki bireylerin daha fazla kaynak ve hizmetlere erişebilmesi için işlevsel olmayan sistemler üzerinde değişiklikler yapar. Bu rolde politika analizi ve kaynak geliştirme bulunur.

Ruh Sağlığı Alanında Sosyal Hizmet Uzmanlarının Rol ve İşlevleri

Ruh sağlığı alanında sosyal hizmet mesleğinin bir çeşitli rolleri ve sorumlulukları vardır. Psikiyatrik sosyal hizmet bilgi ve becerisinin kullanıldığı müdahaleler yapılabilir. Bunun yanında mesleki uygulamalar genel sosyal hizmet bilgisine, becerisine ve değerine dayalı olarak yapılır. Klinik düzeyde odak hasta, hastanın ailesi ve sosyal çevresidir. Psikiyatrik alanda çalışan sosyal hizmet uzmanlarının klinik düzeydeki rolleri sosyal inceleme, psikoeğitim ve danışmanlık, taburculuk planlaması, bireyle sosyal hizmet, savunuculuk, psikoterapi ve hizmet içi eğitim koordinasyonudur. Toplumsal düzey roller ise ruhsal risk taraması ve araştırma, koruyucu ruh sağlığı hizmetleri, sosyal içerme, toplum eğitimi ve hizmet geliştirmedir.

Sosyal hizmet uzmanı birey ve aile üyelerinin hastalıkla ilgili psikolojik, duygusal ve sosyal çevreden kaynaklı baskıların üstesinden gelebilmeleri, sağaltım planına uyum sağlayabilmeleri için çalışmalar yapar.

Sosyal hizmet uzmanları toplumdaki yüksek risk gruplarının belirlenmesine yönelik tarama çalışmaları da yapar. Bunun yanı sıra toplumun ruh sağlığını olumsuz yönde etkileyen sosyal davranışları belirler.

Sosyal hizmet uzmanlarının birincil, ikincil ve üçüncül koruma olmak üzere üç düzeyde görev ve sorumlulukları bulunmaktadır. Birincil korumada bireylerin hastalıklara yakalanması engellenmeye çalışılır. İkincil koruma hastalık belirtilerinin yeni ortaya çıktığı durumlarda yapılan teşhis ve tedavi uygulamalarını kapsar. Üçüncül koruma ise alınan tüm tedbirlere rağmen hastalığın önüne geçilememesi durumunda hastalığın sonuçlarının en az düzeye indirilmesi için yapılan çalışmalardır.

Vaka Örneği-Sosyal Hizmet Uzmanının Rolleri

Vaka analizinde çeşitli aşamalar bulunur.

• Bilgi toplama

• Değerlendirme:

• Planlama

• Müdahale

• Değerlendirme

Sonlandırma ve izleme