Ünite 3: Çocuklar ve Gençlere Yönelik Sosyal Hizmet Kuruluşları

Giriş

Sosyal hizmetler, “herhangi bir sebeple sosyal veya ekonomik yoksunluklarla karşılaşan kişilere ve ailelere yarar sağlamak, destek olmak, insan haysiyetine uygun yaşayış düzeyinin gerçekleşmesine katkıda bulunmak” hedefine yönelmiş hizmetlerdir. Sosyal hizmet/sosyal çalışma yaklaşımlarının uygulandığı yerler sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Sosyal hizmet / sosyal çalışma alanlarından olan sosyal yardım / sosyal güvenlik, aile ve çocuk refahı, tıbbi / psikiyatrik ortamlarda sosyal hizmetler / cezaevi / adliye kuruluşlarında/gençlik refahı alanında/yaşlılık refahı hizmetleri / işsizlik / sosyal konut / yerel yönetimler / sivil toplum örgütlenmesi ve toplum kalkınması alanlarında sosyal çalışma pratiği üretilir. Sosyal hizmet çalışma yaklaşımları sadece sosyal hizmet kuruluşlarında uygulanmaz. Sosyal refah hizmetleri veren birçok kuruluşta da uygulanabilmektedir. Sivil savunma, endüstri kuruluşları, okullar, belediyeler, sendikalar vb. kuruluşlarda sosyal çalışma yaklaşımları uygulanmaktadır. Sosyal hizmetlerin çocuk odaklı uygulamalarında temel amaç, çocuğun psiko-sosyal ve bedensel bütünlük içinde yetiştirilmesi, eğitilmesi ve yaşama hazırlanmasıdır.

Sosyal Hizmet Kuruluşlarının Örgütsel Yapısı

Ülkemizde çocuklara ve gençlere yönelik sosyal hizmetler, kamu sektöründeki kurumlar, yerel yönetimler, özel kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve üniversitelerce yürütülmektedir.

Kamu Kurumları Tarafından Yürütülen Sosyal Hizmetler

Öncelikle çocuğun aile içinde yetiştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla aileyi eğitim, danışmanlık ve sosyal yardımlarla güçlendirmek; korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç çocukların tespiti, korunması, bakımı, yerleştirilmesi ve rehabilitasyonlarını sağlamak üzere gerekli hizmetleri yürütmek, bu hizmetler için gündüzlü ve yatılı sosyal hizmet kuruluşlarının açılması ve işletilmesi görevi 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına verilmiştir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tüm illerde il müdürlükleri ve bağlı kuruluşlar ile ülkemizde korunmaya muhtaç çocuklara gündüzlü ve yatılı hizmet götüren kurumdur. Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan; Koruyucu ve Önleyici Hizmetler Daire Başkanlığı, Aile Yanında Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı, Eğitim ve Toplumsal Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı, Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığı, Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri Daire Başkanlığı ve Çocuk Hakları Daire Başkanlığı aracılığı ile çocuklara yönelik sosyal hizmetler yürütülmektedir. Koruyucu ve Önleyici Hizmetler Daire Başkanlığı: Koruyucu hizmetler, önleyici hizmetler, risk alanları belirleme ve önleme, özel kuruluşlar birimlerinden oluşmaktadır. Görevleri;

• Aile ve çocuk arasındaki ilişkiyi güçlendirme amacıyla gerekli müdahale yöntemlerini geliştirmek,
• Çocuklara yönelik koruyucu ve önleyici planların hazırlanmasına yönelik çalışmaları yürütmek ve koordine etmek,
• Acil müdahale ekiplerinin oluşturulması ve hizmetlerin yürütülmesine ilişkin esas ve usulleri belirlemek,
• Risk oluşmadan çocukların aile ortamında desteklenmelerine yönelik erken tanı ve uyarı sistemini kurmak, geliştirmek ve uygulanmasını ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içinde sağlamak,
• Risk altındaki aile ve çocukların erken dönemde tespit edilebileceği ve önlemlerin alınabileceği mekanizmaları ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içinde oluşturmak,
• Kısa süreliğine aile yanından uzaklaşması gereken çocuklar ve bu çocukların ailelerine ilişkin çalışmaları düzenlemek,
• Çocuklarına her türlü zararlı alışkanlıkların tehlikeleri hakkında bilinçlendirici çalışmalar planlamak ve planların uygulanmasını sağlamaktır.

Aile Yanında Destek Hizmetleri Daire Başkanlığının görevleri;

• Sosyal ve ekonomik yoksunluk içinde olan kişi ve ailelerin çocuklarının ailesi ya da yakınları tarafından bakılıp eğitimlerinin sağlanmasına yönelik sosyal ve ekonomik destek hizmetleri vermek, hizmet standartları ve programlarını geliştirmek ve programların uygulanmasını sağlamak,
• Çocukların aileleri yanında bakımlarına yönelik sosyal ve ekonomik destek hizmetleri vermek, hizmet standartları ve programları geliştirmek ve programların uygulanmasını sağlamak,
• Çocukların aileleri yanında bakımlarına yönelik sosyal ve ekonomik destekle ilgili esasları çocuk hizmetleri politikası ve hedeflerine uygun olarak belirlemek, çalışma plan ve programlarını hazırlamak, programların uygulanmasını sağlamak,
• Sosyal ve ekonomik destek hizmetlerinin etkinliliği ve verimliliğini arttırmak ve hizmete ilişkin kaynakların verimli kullanılması açısından, ilgili kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği yapmak ve eşgüdümü sağlamak,
• Çocuk odaklı sosyal ve ekonomik destek hizmetlerinde kullanılacak ödeneğin illere dağıtılmasına yönelik planlamayı yapmak, ilgili birimlere iletilmesini sağlamak,
• Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetlerinin uygulanması, geliştirilip yaygınlaştırılması için politikaları belirlemek, bu doğrultuda plan ve programları hazırlamak, uygulanmasını sağlamak,
• Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetlerinin uygulanması ve engelleyici olumsuz koşulların ortadan kaldırılması için gerekli önlemleri almak, ilgili mevzuatı geliştirici çalışmalarda bulunmak,
• Evlat edindirme konusunda toplumu bilinçlendirici çalışmalar yapmak,
• Koruyucu aile hizmetlerinin tanıtımı, yaygınlaştırılması ve hizmetlerin kalitesinin artırılmasına yönelik çalışmalarda bulunmak,
• Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetlerinde hizmette standardın yükseltilmesi amacıyla bu alanda görev yapan meslek elemanlarına yönelik gerekli eğitimlerin verilmesi için girişimlerde bulunulması, bu yolla aile eğitimlerinin yaygınlaştırılması ve standardizasyonun sağlanması çalışmalarını yapmak,
• Evlat edinen aileleri ve koruyucu ailelerin yanına çocuk yerleştirme işleminden önce çocuk ile aile arasında sağlıklı iletişim kurulması; koruyucu aile yanındaki çocukların öz aileleri ile görüşmeleri için mesleki çalışmalar ve görüşme planlarının hazırlanması yönünde düzenlemeler yapmak,
• Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetleri konusunda ortaya çıkan sorunların çözümlenmesi amacıyla, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinde bulunmaktır.

Toplum içinde izleme ve işe yerleştirmeye ilişkin yürütülen işlemler: 2828 sayılı kanuna 3413 sayılı kanunla eklenen Ek 1 madde hükümlerinden; 10.2.1995 tarih ve 95/6542 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan 2.3.1995 tarih ve 22218 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Korunmaya Muhtaç Çocukların İşe Yerleştirilmesine İlişkin Tüzük’te belirtildiği üzere, haklarında korunma kararı alınmış olup da a. Reşit oluncaya kadar sosyal hizmet kuruluşlarında kalmış, b. Bir koruyucu aile yanına yerleştirilmiş, c. Ayni ve nakdi yardım yapılarak ailesinin yanına gönderilmiş korunmaya muhtaç çocuklar yararlanmaktadır.

Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığının görevleri ise şu şekilde sıralanabilir: Haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı verilen korunmaya ihtiyacı olan çocukların korunması, bakımı, bedensel, eğitsel, psikososyal gelişimleri ile bir iş veya meslek sahibi edilmeleri ve topluma yararlı kişiler olarak yetişmelerinin sağlanmasına yönelik hizmetlerin yürütülmesi ile görevli daire başkanlığıdır. Daire Başkanlığına bağlı olarak bakım hizmeti veren kuruluş modelleri şu şekilde sıralanabilir:

• Çocuk Evleri ve Çocuk Evleri Koordinasyon Merkezi Müdürlükleri
• Çocuk Evleri Siteler
• Çocuk Koruma İlk Müdahale ve Değerlendirme Merkezleri

2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanununa göre, Korunma ihtiyacında olan çocuk: ‘Beden, ruh ve ahlak gelişimleri veya şahsi güvenlikleri tehlikede olup;

1. Ana veya babasız, ana babasız,
2. Ana veya babası veya her ikisi de belli olmayan,
3. Ana veya babası veya her ikisi tarafından terk edilen,
4. Ana veya babası tarafından ihmal edilip fuhuş, dilencilik, alkollü içkileri veya uyuşturucu madde kullanma gibi her türlü sosyal tehlikelere karşı savunmasız bırakılan ve başıboşluğa sürüklenen çocuklar’

olarak tanımlanmıştır. 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda; Korunma ihtiyacı olan çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu, Suça sürüklenen çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu ifade etmektedir.

2828 sayılı kanuna göre; Korunma ihtiyacı olan çocukların araştırılıp bulunması, durumlarının incelenmesi görevi il müdürlüklerinin sorumluluğundadır. Korunma ihtiyacı olan çocukların bildirilmesinde; mahalli mülki amirler, sağlık kurum ve kuruluşları, köy muhtarları, genel kolluk kuvvetleri, belediye zabıta memurları görevlidir. Ayrıca, basın yayın organlarında çıkan haberler ihbar kabul edilir. Bununla birlikte eğitim kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve her yurttaş korunma ihtiyacı olan çocuğu genel müdürlüğe bildirmekle yükümlüdür. İl müdürlüklerinde görevli sosyal çalışmacı tarafından incelemesi yapılan ve korunma altına alınması uygun görülen çocuklara yetkili ve görevli mahkemeden korunma/tedbir kararı alınır ve çocuk öncelikle kendi ilinde değerlendirilir, yaş ve cinsiyetine uygun kuruluş bulunmaması hâlinde ise en yakın ildeki kuruluşa yerleştirilir. Reşit olduktan sonra korunma kararının devamı 2828 sayılı kanunun 24. maddesinde düzenlenen aşağıda belirtilen şartlara bağlıdır:

18 yaşını tamamlamış olan korunmaya muhtaç çocuklardan;

• Orta öğretime devam edenlerin 20 yaşına kadar,
• Yüksek öğrenime devam edenlerin 25 yaşına kadar,

Öğrenime devam etmeyen 18 yaşını doldurmuş çocukların bir iş veya meslek sahibi edilerek kendi kendilerine yeterli olabilmelerinin sağlanması amacıyla 20 yaşına kadar, bedensel, zihinsel ve ruhsal engelleri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda bulunan ve bu engellerinden dolayı çalışamayan çocukların korunma kararları uzatılabilir.

Bunlardan korunma kararı kalkmış, ancak tek başına yaşamını sürdüremeyecek durumda bulunan kız çocukları, kurum tarafından korunmaya devam eder. Bu çocukların emek karşılığı yeme içme, korunma ihtiyacı ve harçlıkları kurumca karşılanmak üzere kurum hizmetlerinde çalışmaları da sağlanabilir. 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununa göre;

• Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, genel müdürlük ve cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya kendiliğinden çocuk hâkimi tarafından alınabilir.
• Tedbir kararı verilmeden önce çocuk hakkında sosyal inceleme yaptırılabilir.
• Tedbirin türü kararda gösterilir. Bir veya birden fazla tedbire karar verilebilir.
• Hâkim, hakkında koruyucu ve destekleyici tedbire karar verdiği çocuğun denetim altına alınmasına da karar verebilir.
• Hâkim çocuğun gelişimini göz önünde bulundurarak koruyucu ve destekleyici tedbirin kaldırılmasına ve/veya değiştirilmesine karar verebilir. Ancak bu durumda karar, önceki kararı alan hâkim veya mahkemeye bildirilir.
• Tedbirin uygulanması, on sekiz yaşının doldurulmasıyla kendiliğinden sona erer. Ancak hâkim eğitim ve öğrenime devam edebilmesi için rızası alınmak suretiyle tedbirin uygulanmasına belli bir süre daha devam edilmesine karar verebilir.
• Mahkeme, korunma ihtiyacı olan çocuk hakkında, koruyucu ve destekleyici tedbir kararının yanında;
• 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre velayet, vesayet, kayyım, nafaka ve kişisel ilişki kurulması hususlarında da karar vermeye yetkilidir.

Acil koruma/tedbir kararının alınması ve tedbirin kaldırılması; Derhal korunma altına alınmasını gerektiren bir durumun varlığı hâlinde çocuk, genel müdürlük tarafından bakım ve gözetim altına alındıktan sonra acil korunma kararının alınması için kurum tarafından çocuğun kuruma geldiği tarihten itibaren en geç beş gün içinde çocuk hâkimine başvuruda bulunulur. Hâkim tarafından, üç gün içinde talep hakkında karar verilir. Hâkim çocuğun bulunduğu yerin gizli tutulmasına ve gerektiğinde kişisel ilişkinin oluşturulmasına karar verebilir.

Acil korunma kararı en fazla otuz günlük süre ile sınırlı olmak üzere verilebilir. Bu süre içinde çocuk hakkında sosyal inceleme yapılır. Kurum, yaptığı inceleme sonucunda tedbir kararı alınmasının gerekmediği sonucuna varırsa bu yöndeki görüşünü ve sağlayacağı hizmetleri hâkime bildirir. Çocuğun ailesine teslim edilip edilmeyeceğine veya uygun görülen başka bir tedbire hâkim tarafından karar verilir. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri Daire Başkanlığı, suça yönelen çocukların rehabilitasyonu, suç mağduru çocukların rehabilitasyonu ve sokakta yaşayan risk altındaki çocukların rehabilitasyonu birimlerinden oluşmaktadır.

Çocuk Hakları Daire Başkanlığı; çocuk haklarının izlenmesi ve koordinasyonu, çocuk hakları raporlama, çocuk hakları tanıtım ve bilinçlendirme birimlerinden oluşmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığının 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile 1593 sayili Umumi Hıfzıssıhha Kanunu hükümleri uyarınca yerine getirmesi gereken sosyal hizmet nitelikli görevleri vardır. 222 sayılı kanunun 2. maddesinde; ilköğretimin kız ve erkek çocuklar için zorunlu, devlet okullarında parasız olduğu belirtilmekte, 12. maddesinde mecburi ilköğretim çağında bulundukları hâlde zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan engelli olan çocukların özel eğitim ve öğretim görmelerini sağlama yükümlülüğü belirtilmiştir. Bakanlık bu yükümlülüğünü bünyesinde yer alan bir ana hizmet birimi olarak özel eğitim rehberlik ve danışma hizmetleri aracılığıyla yerine getirmektedir. Bakanlığın 1593 sayılı Hıfzıssıhha Kanununun 161. maddesi uyarınca, 6 yaşını doldurmuş sahipsiz çocukları bakım ve eğitim yükümlülüğü de bulunmaktadır.

1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kuruluş amaçları belirlenmiş olan İçişleri Bakanlığının 0-18 yaş arasında bulunan, terk edilmiş, başıboş ve kaçak çocukları tespit, suça yönelmelerini engellemek, onların bakım ve gözetimlerini sağlamak gibi sosyal hizmet nitelikli etkinlikleri vardır. Bakanlık bu görevlerini illerde il emniyet müdürlüklerinde kurulan çocuk şube müdürlükleri, ilçelerde ilçe emniyet müdürlüklerinde / amirliklerinde kurulan çocuk büro amirliği aracılığı ile yürütür.

Çocuk polisi, mevzuatın verdiği yetkiye göre; korunmaya muhtaç olduğundan şüphe edilen, ihmal ve istismara maruz kaldığı ihbar edilen, evden veya bulunduğu kuruluştan kaçan, suça maruz kalan, suç işleme eğiliminde olan, sokakta yaşayan, sokakta çalıştırılan, oturduğu yeri haber vermekten aciz, kendini ifade edemeyen, kimliği tespit edilemeyen, buluntu, mülteci ve refakatsiz çocukların kimlik tespitini yapmak, muhafazasını sağlamak, kanuni mümessillerini araştırmak, haklarında yetkili idari veya adli makamlarca verilen kararın niteliğine göre ilgili kuruluşa veya kanuni mümessiline teslimini yapmakla görevlidir.

Sosyal hizmet büro / kısım amirliği korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kaldığı ihbar edilen, buluntu, evden veya bulunduğu kurum ya da kuruluştan kaçan, suça maruz kalan, mülteci, refakatsiz, sokakta yaşayan, sokakta çalıştırılan, oturduğu yeri haber vermekten aciz ve hakkında ıslah ve/veya tedavi tedbiri alınan çocuğun, kanuni mümessiline veya il sosyal hizmetler müdürlüğüne teslim edilmesine kadar çocuk bakım ünitesinde muhafazasını sağlamakla görevlidir. Valiliklerin Çocuk Koruma Kanunu kapsamında illerde koruyucu ve destekleyici önlemlerin yerine getirlmesinde kurumlar arasında bağlantı, düzen ve eşgüdümü sağlamak görevleri vardır.

Çocuk polisinin yaptığı hizmette verimin artırılması için çocuk biriminde oryantasyon eğitiminden geçirilmiş, yeteri kadar sosyal çalışmacı görevlendirilebilir. Sosyal çalışmacı, sosyal inceleme raporu hazırlanması için muhafaza altına veya gözaltına alınan çocukla ilk görüşmeyi yapmak, sosyal inceleme raporunu ilgili büro amirliğine vermek, çocukları suça iten fiziki, psikolojik ve sosyolojik etkenleri araştırmak, suçluluğu ortadan kaldırmaya yönelik plan ve programlar geliştirmek, korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalan, evden veya bulunduğu kurum ya da kuruluştan kaçan, sokakta yaşayan ve sokakta çalıştırılan, uçucu, uyuşturucu ve psikotrop madde bağımlısı olan, suça itilen ve mağdur çocuğun kendisine ve kanuni mümessiline rehberlik hizmetinde bulunmak, çocuğun durumunu iyileştirmek için ailesi ve okul, sosyal ve sağlık hizmetleri gibi kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak, uçucu, uyuşturucu, psikotrop madde bağımlısı olan çocuğun tedavisi için sağlık müdürlükleri ve tedavi kuruluşları ile işbirliği yapmak, geçici barınma ünitesinde kalan çocuklar için sosyal, kültürel ve eğitici programlar geliştirmek ile görevlidir.

Adalet Bakanlığı tüm tutuklu ve hükümlülere, ayrıca özellikle çocuklara yönelik sosyal hizmet uygulamalarına yönelik görev üstlenmiştir.

Adalet Bakanlığınca Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak her ilde ve merkez nüfusu yüzbinin üzerindeki her ilçede, tek hâkimli ve asliye mahkemesi derecesinde olmak üzere Aile mahkemesi kurulur. Adalet Bakanlığınca, tercihan; evli ve çocuk sahibi, otuz yaşını doldurmuş ve aile sorunları alanında lisansüstü eğitim yapmış olanlar arasından, birer psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı atanır. Aile mahkemesi, diğer kanunlardaki hükümler saklı kalmak üzere görev alanına giren konularda küçükler hakkında;

1. Bakım ve gözetime yönelik nafaka yükümlülüğü konusunda gerekli önlemleri almaya,
2. Bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunan veya manen terk edilmiş hâlde kalan küçüğü, ana ve babadan alarak bir aile yanına veya resmî ya da özel sağlık kurumuna veya eğitimi güç çocuklara mahsus kuruma yerleştirmeye,
3. Çocuk mallarının yönetimi ve korunmasına ilişkin önlemleri almaya,
4. Genel ve katma bütçeli daireler, mahallî idareler, kamu iktisadî teşebbüsleri ve bankalar tarafından kurulmuş teşekkül, müessese veya işletmelere veya benzeri işyerlerine yahut meslek sahibi birinin yanına yerleştirmeye karar verebilir.

Çocuk mahkemeleri, çocuk suçluluğunu kontrol altına almakla yükümlü çocuk adalet sisteminin en önemli basamaklarından biridir. Çocuk mahkemeleri, genel olarak çocuğun korunması, sosyalleşmesi, tedavisi ve rehabilite edilmesi gibi amaçlara hizmet eder. Çocuk mahkemeleri; suç işleyen çocukların yargılandığı, yargıç ve savcısının özel eğitimden geçirildiği, sosyal çalışmacının çocuğun durumu üzerine rapor vererek yargılamayı yönlendirebildiği özel bir mahkemedir. 1979 yılında Türkiye’de Mahkemeleri Yasası çıkarılmıştır. İlk çocuk mahkemesi ise 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Şu anda İstanbul’da ve Ankara’da ikişer, İzmir ve Trabzon’da birer tane olmak üzere toplam altı tane çocuk mahkemesi bulunmaktadır. mahkemesinde sosyal çalışmacı, suçlu çocuğun yargılama sürecinden en az seviyede zarar görmesinde, onu suça iten etmenlerin araştırılmasında ve altta yatan sorunların çözülmeye çalışılmasında etkin rol ve işleve sahiptir. Sosyal çalışmacı bu işlevlerini gerçekleştirirken yalnızca çocuk suçluyla değil onun ailesi, arkadaşları, okulu yani, tüm sosyal çevresiyle ilişki kurar. Ayrıca sosyal çalışmacı, sorunun çözümüne yönelik olarak sivil toplum örgütleri, emniyet teşkilatı ve hastaneler gibi toplumsal kurumlarla işbirliği içerisine girer.

Denetimli Serbestlik ve Koruma Kurulları Şube Müdürlüğü Suçtan zarar gören çocukların karşılaştıkları psiko-sosyal ve ekonomik sorunların çözümünde danışmanlık yapmak ve bu çocuklara yardımcı olmak, hükümlülerin yeniden suç işlemesinin önlenmesi ve topluma kazandırılmasını sağlayıcı etkenleri güçlendirme amacına yönelik çalışmalar yapar.

Sağlık Bakanlığının, herkesin hayatını bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam iyilik hali içinde sürdürmesini sağlamak için fert ve toplum sağlığını korumak, bulaşıcı, salgın ve sosyal hastalıklarla savaşarak koruyucu, tedavi edici hekimlik ve rehabilitasyon hizmetlerini yerine getirmek, ana ve çocuk sağlığının korunması ve aile planlaması hizmetlerini yapmak görevleri vardır. Adolesan gençlik danışmanlık ve sağlık hizmet merkezleri birinci basamak sağlık kuruluşları olan Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri bünyesinde yer almaktadır. SB’da başkanlığında oluşturulan teknik çalişma grubu ile 2004 yılında “Gençler İçin Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Çerçevesi” oluşturulmuştur.

Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan Gençlik ve Spor Bakanlığının hizmet birimlerinden biri olan Gençlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü sosyal hizmet kapsamında görevler ifa etmektedir.

Yerel Yönetimler Tarafından Yürütülen Sosyal Hizmetler

Ülkemizde 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve 5393 sayılı Belediyeler Kanunu, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gibi pek çok kanunla yerel yönetimlere sosyal hizmet uygulamaları konusunda pek çok yetki ve görev verilmiştir.

İl Özel İdareleri’nin sağlık, gençlik ve spor, kültür, sanat, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapımı, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik hizmetlerin yürütülmesi görevleri vardır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “belediyelerin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14. maddesi ile mahalli müşterek nitelikte olmak şartıyla belediyelere:

• Sosyal hizmet ve yardım, meslek ve beceri kazandırma hizmetlerini yapma veya yaptırma,
• Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler için kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açma,
• Okul öncesi eğitim kurumları ile sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilme ve işletebilme,
• Gıda bankacılığı yapabilme,
• Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumlarına uygun yöntemlerin kullanılması görev ve yetkileri verilmiştir.

Büyükşehir belediyelerinin 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 7. maddesinde belirtildiği gibi sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksekokullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak görevleri vardır.

Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Yürütülen Sosyal Hizmetler

Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği 1988 yılında kurulmuş olup, amacı bireyin doğum öncesinden başlayarak tüm gelişim evrelerinde sağlıklı bir biçimde yetişmesini sağlamak, fiziksel, duygusal ve cinsel istismarını önlemek için bilimsel bilgilerle bilgi elde etmek ve üretmek, çocuk istismar ve ihmalinin önlenmesi ile ilgili bilgileri yaymak, çocukla ilgili alanda çalışanların bilgi ve deneyimlerini birbirlerine iletebileceği ortamı sağlamak, çocukla ilgili alanda çalışanlara çocuk istismarı ve ihmalinin önlenmesi, istismar ve ihmal edilen çocukların tedavisi konusunda danışmanlık yapmaktır.

Uluslararası Çocuk Merkezi, her yaştaki çocukların, gençlerin, kadınların aile ve toplum içindeki bedensel, zihinsel ve sosyal sağlığının gelişmesine yönelik hak temelli çalışmalar gerçekleştirmektedir.

Gündem: Çocuk! Derneği her çocuğun hak sahibi, eşit, özgür ve onurlu birer birey olarak, barış içerisinde, iyi ve mutlu bir yaşam sürmesi için çocukların yararına bütüncül bir dönüşümü ısrarla savunan bir sivil toplum örgütüdür.

Özgürlüğünden Yoksun Gençlerle Dayanışma Derneği Kanunla ihtilafa düşmüş; ceza, tutuk ve eğitim evlerinde bulunan, tahliye edilmiş ve /veya mağdur durumda olan gruplar başta olmak üzere tüm risk altındaki çocuk ve gençlerin ivedi ve temel ihtiyaçlarını karşılamak ve toplumsal yaşama uyum sağlamalarına destek olmak amacıyla hizmetlerini sürdürmektedir

Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı; suça sürüklenerek yasalarla sorun yaşayan çocuk ve gençlerin toplumsal yaşama aktif ve üretken bir biçimde katılmalarına destek olmak amacıyla kurulmuştur.

Ankara Çocuk Hakları Platformu, Türkiye’de insan hakları çerçevesinde tüm çocukların haklarının önceliği ve yüksek yararının gözetildiği, kendilerini ilgilendiren her konuda söz sahibi olduğu, kararlara etkin katılım gösterebildiği, demokratik toplumsal bir yapının oluşmasına katkıda bulunmak amacıyla bir araya gelen hükümet dışı örgütlerin oluşturduğu bir platformdur.

Çocuklara Yönelik Ticari Cinsel Sömürü ile Mücadele Ağı (ÇTCS) Türkiye’de çocuk fuhuşu, çocuk pornografisi ve çocuğa yönelik ticari cinsel sömürünün ortadan kaldırılmasını sağlamaya yönelik çalışmalarda bulunmak üzere 2008 yılında kurulmuştur.

Üniversiteler Tarafından Yürütülen Sosyal Hizmetler

Üniversiteler bünyesinde uygulama ve araştırma merkezleri YÖK tarafından belirlenen esas ve kurallara göre kurulmaktadır. Üniversite hastaneleri içinde kurulan hastane temelli çocuk koruma merkezleri/birimlerinin görevi, üniversite hastanelerine başvuran, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocukların ihmal ve istismardan korunması için çalışmak, bu çocukları değerlendirmek, tanı, tedavi, korunma ve izlenmelerini gerçekleştirmektir.

Çocuk Çalışmaları Birimleri, çocuğa her alanda öncelik ve önem verilmesini ve çocuğun yararının gözetilmesini sağlamak üzere tüm çocuklar için fırsat eşitliği yaratmaya yönelik araştırma odaklı çalışmalar yapmakta, bu alandaki ilgili paydaşlara destek vermektedir.

Özel Sektör Tarafından Yürütülen Sosyal Hizmetler

Özel sektöre bağlı olarak kreş ve gündüz bakımevleri, bakım ve rehabilitasyon merkezleri ve aile danışma merkezleri ücretli sosyal hizmet uygulamaları yürütmektedir.

Sosyal Hizmet Kuruluşlarının ve Hizmetten Yararlananların Nitelikleri

Tedavi Edici Sosyal Hizmet Kuruluşları

Suça yöneldikleri tespit edilen çocukların davranış bozukluklarını gidermek amacıyla rehabilitasyon süreci tamamlanıncaya kadar geçici süre ile bakım ve korunmalarının sağlandığı, bu süreçte aile, yakın çevre ve toplum ile ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmaların yürütüldüğü 7–18 yaş kız ve erkek çocuklara yönelik ayrı ayrı yapılandırılan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri; duygusal, cinsel ve/veya fiziksel istismara uğradıkları tespit edilen çocukların olumsuz yaşam deneyimlerinden kaynaklanan travma ve/veya davranış bozukluklarını gidermek amacıyla rehabilitasyon süreci tamamlanıncaya kadar geçici süre bakım ve korunmalarının sağlandığı, bu süreçte aile, yakın çevre ve toplum ile ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmaların yürütüldüğü, kız ve erkek çocuklara yönelik ayrı ayrı yapılandırılan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri; (0-6), (7-12), (1318) yaşlar arasındaki zihinsel engelli çocuklara yatılı ve/veya gündüzlü olmak üzere bakım, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmeti sağlayan kuruluşlardır. Özel sektör bünyesinde sunulan hizmetler ücretlidir.

Çocuk ve Gençlik Merkezleri/Sokakta Çalışan Çocuklar Merkezleri; eşler arası anlaşmazlık, ihmal, hastalık, kötü alışkanlık, yoksulluk, terk ve benzeri nedenlerle sokağa düşerek sosyal tehlike ile karşı karşıya kalan veya sokakta çalıştırılan 7- 18 yaş arası çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlarını ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamak amacıyla kurulan yatılı ve gündüzlü sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Gözlem Evleri; gezici sosyal hizmet ekipleri veya kamu, özel kurumlar veya kişiler tarafından belirlenen veya bildirilen sokakta yaşayan ve çalışan çocukların ön incelemelerinin yapıldığı ve giyim, beslenme, sağlık, temizlik gereksinimlerinin karşılandığı, gerektiğinde kısa süreli barınma hizmetinin verildiği, aileler ile bağlantıların kurulduğu, çocukların durum ve özelliklerine uygun kuruluşlarla işbirliği veya havale işlemlerinin yapıldığı ilk müdahale birimleridir.

Eğitimevlerinin amacı, 12- 18 yaş grubu arasında olup işlediği bir fiil sonucu hüküm giymiş olan çocukların yeniden eğitilerek suç ve suçun sonuçlarından arındırılıp iyi hâlli olarak topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamaktır. Çocuklar 18 yaşına kadar eğitim evlerinde kalmaktadır. 18 yaşını dolduranlar kapalı ceza infaz kurumlarına gönderilmektedir. Eğitimine devam eden çocuklar 21 yaşına kadar burada kalmaktadır.

Yatılı Bakım ve Koruma Hizmeti Veren Sosyal Hizmet Kuruluşları

Yetiştirme Yurtları; 13–18 yaş arası korunmaya muhtaç çocukları korumak, çocuklara bakmak ve çocukların bir iş veya meslek sahibi edilmeleri ve topluma yararlı kişiler olarak yetiştirilmelerini sağlamakla görevli ve yükümlü olan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Sevgi Evleri; kuruluş bakımı yerine daha küçük birimlerde, aile ortamına benzer yapılar ve ilişki sistemi içerisinde 0- 12 yaş grubundaki 10- 12 çocuğun barınıp yaşamlarını sürdürebileceği, temel gereksinimlerinin karşılanabileceği, küçük müstakil binalardan oluşturulan site içerisinde bakımın sağlandığı arınma projesidir.

Çocuk Evleri; her ilin sosyal- kültürel ve fiziksel yapısı çocuk yetiştirmeye uygun bölgelerinde, tercihen il merkezinde, okullara ve hastanelere yakın bağış olarak alınan ve özellikle lojman olarak kullanılan apartman dairesi veya müstakil dairelerde 0-18 yaş grubu 6-8 çocuğun bir ev ortamı yaratılarak korunma ve bakım altına alındığı yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Çocuk Yuvaları; 0-12 yaş arası korunmaya muhtaç çocukların, bedensel, eğitsel, psiko-sosyal gelişimlerini, sağlıklı bir kişilik ve iyi alışkanlıklar kazanmalarını sağlamakla görevli ve yükümlü yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Gündüz Bakımı Veren Sosyal Hizmet Kuruluşları

Kreş ve Gündüz Bakımevleri; çalışan anne- babanın, 0-6 yaş grubundaki çocuklarının bakımlarını sağlamak, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumak, geliştirmek ve bu çocuklara temel değer ve alışkanlıkları kazandırmak amacıyla ücretli kreş ve gündüz bakımevi hizmetleri yürütülmektedir. Bu kuruluşlar kamu kurumları bünyesinde ve özel sektöre bağlı olarak hizmet sunmaktadır. Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, kamu kurum ve kuruluşlarına ait kreş ve gündüz bakımevlerinin ilgili yönetmelik esaslarına uygunluğunu denetlemekte, söz konusu kuruluşların hizmetlerini geliştirici ve iyileştirici yönde rehberlik ve danışmanlık hizmeti yapmaktadır.

Ücretsiz Bakım Hizmeti; Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün koruyucu ve önleyici bir hizmet modeli olarak geliştirilen “ücretsiz bakım hizmeti” ile ekonomik güçlük içinde bulunan ailelerin çocuklarına Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri Yönetmeliğinin 27. maddesi gereğince ücretsiz bakım ve eğitim hizmeti verilmektedir. Genel müdürlükten izin alarak açılan özel kreş ve gündüz bakımevlerinde en az iki çocuk olmak üzere %5 kontenjan ayrılarak ücretsiz bakım hizmeti verilmektedir.

Danışmanlık, Rehberlik, Koruyucu, Önleyici Hizmet Veren Sosyal Hizmet Kuruluşları

Rehberlik ve araştırma merkezlerinde (RAM), rehberlik ve psikolojik danışma ve özel eğitim hizmetleri bölümleri bulunur. Rehberlik ve araştırma merkezlerinde müdür ve müdür yardımcısı kadroları haricinde; rehber öğretmen, psikolojik danışman, psikolog, psikometrist, çocuk gelişimi ve eğitimcisi, eğitim programcısı, özel eğitimci, sosyal çalışmacı yer alır.

Adolesan Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Merkezleri; ergenlik dönemindeki 10-24 yaş grubundaki gençlere hitap eden bu merkezlerde bilgi, eğitim ve danışmanlık ve hastalıklar ile ilgili teşhis ve tedavi, fiziksel büyüme, cinsel ve psiko-sosyal gelişim, adolesanlarla/gençlerle ilgili aile danışmanlığı, psikolojik problemler, sık görülen sistemik hastalıklarda teşhis ve tedavi, aşı hizmetleri, cinsel sağlık ve üreme sağlığı danışmanlığı, adolesan gebelik (gebelik testi de dâhil), cinsel yolla bulaşan hastalıklar, HIV/AIDS ve korunma, cinsel istismar ve şiddet, aile planlaması, istenmeyen gebelikler için danışmanlık ve rehberlik, sigara ve madde bağımlılığına yönelik danışmanlık ve yönlendirme, gebelik sırasında ve sonrasında sağlık hizmetleri verilmektedir.

Gençlik Merkezleri, gençlerin serbest zamanlarını ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda çeşitli sosyal ve kültürel etkinliklerle değerlendirmelerine olanak sağlayan, kişisel gelişimlerini destekleyen, gençler tarafından çözüm üretilen ve projeler geliştirilen kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri bünyesinde uygulama yürüten kuruluşlardır.

Çocuk Hakları Merkezleri/Komisyonları Barolara bağlı, ihmal ve istismara uğrayan, eğitimine devam edemeyen, anne ve babası ile görüşemeyen, çocuk ticaretine, fuhuşa ve pornografiye maruz kalan, kötü koşullarda çalıştırılan, çalıştırılmaması gereken yaşta zorla çalıştırılan, dili, dini, ırkı, cinsiyeti nedeniyle ayırımcılığa uğrayan, nüfus kaydında sorun olan, herhangi bir nedenle okulunu değiştirmek zorunda kalan, devam eden bir davada avukata ihtiyaç duyan sanık veya mağdur çocuklara hukuki yardım ve danışmanlık veren merkezlerdir.

Değerlendirme Hizmeti Veren Sosyal Hizmet Kuruluşları

Çocuk koruma uygulama ve araştırma merkezleri, ihmal ve istismara uğramış, ihmal ve istismar kuşkusu olan ve korunma ihtiyacı olan çocukların tanı, tedavi, korunma ve izlenmelerine ilişkin uygulamalar ve araştırmaların yapıldığı, üniversite hastanelerinin içinde yer alan, çok disiplinli bütüncül yaklaşım temeline dayalı üniversitelere bağlı hastane temelli merkezler/birimlerdir.

Çocuk İzlem Merkezleri Çocuklara yönelik cinsel istismar ile mücadele kapsamında imzalanan protokol çerçevesinde pilot il olarak Ankara’da Sağlık Bakanlığına bağlı hastane bünyesinde Sağlık, Adalet, İçişleri, Milli Eğitim Bakanlıkları ile Adli Tıp Kurumu, SHÇEK ve üniversitelerin çocuk birimlerinin eş güdümlü çalışmaları sonucunda Çocuk İzlem Merkezi (ÇIM) oluşturulmuştur.

Çocuk Birimi/Merkezleri Çocuk suçlarını önlemek, suça maruz kalan, suça sürüklenen ve suç işleyen çocukları korumak ve topluma kazandırmak, çocukları suça iten etkenleri araştırmak alınabilecek önlemleri tespit etmek, korunmaya ve yardıma muhtaç, mağdur, suç işleyen, kaybolan ve bulunan, okula gönderilmeyen çocuklarla ilgili adli işlemleri yürütmek görevleri olan çocuk birim/merkezleri jandarmaya bağlı olarak görev yapmaktadır.