Ünite 7: Diğer Sosyal Hizmet Alanlarındaki Kurum ve Kuruluşlar I

Konu İle İlgili Kavramlar

Sosyal Güvenlik

Sosyal Güvenlik kavramı ilk olarak 1935 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde kabul edilen Sosyal Güvenlik Yasası (Social Security Act) ile ortaya çıkmış, 1942’de İngiltere’de refah devletinin kurucu unsuru sayılan ünlü Beveridge Raporu ile genel bir tanıma kavuşmuştur. Kısaca sosyal güvenlik tüm vatandaşların ve onların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yarınlarının güvence altına alınması demektir. Buradaki yarın güvencesi sadece karınların doyması değildir. Beveridge’in tanımladığı toplumdaki beş ana sorun kaynağının ortadan kaldırılmasıdır, yani herkesin “yokluk, hastalık, cehalet, sefalet ve işsizlikten” korunmasıdır.

Sosyal Yardım

Yardım hemen her toplumda ve toplulukta ortaya çıkan bir ilişkidir. Gelir dağılımının adaletsiz olduğu toplumlarda zenginler ve yoksullar oluşmuştur. Bu toplumlarda zenginler ve orta hâlliler yoksul durumdaki kişilere zaman zaman acıyarak ya da dini duygularla yardım edegelmişlerdir. Özellikle Amerika’da ve Avrupa’da kilise aracılığıyla yardımların dağıtım, dağıtılan yardımın göreli daha geniş gruplara ulaşması ve bu dağıtımın bizatihi bir mesai gerektirmesi açısından sosyal çalışma mesleğinin de başlangıcı sayılır. Ancak sosyal refah devleti anlayışının gelişmesi toplumlardaki yardım ilişkisini de değiştirmiştir.

Evsizlik ve Evsizler

Evsizler “Genelde geceleri yatacak uygun ve düzenli yeri olmayan, terminal, metro, gar, köprüaltı ve parklarda toplumun marjinal bölgelerinde yaşayan kişi ve gruplardır”(Işıkhan, 2002: 35). Evsizlik sorununu fiziksel ve sosyal anlamda iki düzeyde değerlendirebilir: Fiziksel olarak evsizlik, konutsuzluk demektir, yani fiziksel bir barınaktan, ısınmadan ve güvenlikten yoksunluktur. Sosyal anlamda evsizlik ise Özdemir’in de (2010) belirttiği gibi evde olan sosyal ilişkilerden yoksunluk anlamına gelir. Bir sosyal sorun olarak evsizlik hem konutsuzluk sorunundan hem de bireyin sosyal çevresi içinde çözümsüz kalarak yalnızlaşmasından kaynaklanır

Afet ve Afetzedeler

Sel, kasırga, deprem ya da volkan patlaması gibi insan kontrolü dışında gerçeklesen doğal afetlerden ya da nükleer reaktör patlaması gibi insan yapısı mekanizmaların çökmesiyle oluşan felaketlerden zarar gören insanlara kısaca afetzede diyoruz. Kızılay Derneği afet kavramını “İnsanlar ve ülkeler için fiziksel, sosyal ve ekonomik kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak ve/veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik ya da insan kökenli olaylar” (2008:1) diye tanımlamaktadır. Afetler birden bire büyük grupları korunmasız, barınaksız, ısınma ve yiyecekten yoksun ve şokta bırakabilmektedir. Afetzedeler birdenbire ortaya çıkan, içinde buldukları yoksunluklardan dolayı acil ve sistemli konut, ısınma, gıda ve sağlık yardımlarına gereksinim duyan ve yaşadıkları şoktan ve kayıplardan dolayı psiko-sosyal desteğe ihtiyaç duyan gruplardır. Bu özellikleriyle afetzedeler sosyal çalışma için bir hedef grup olmaktadırlar.

Madde Bağımlılığı

Bazı kimyasal maddeler vücudumuzdaki sinir sistemini etkileyerek kullanıldıklarında söz konusu maddeyi tekrar tekrar kullanma ihtiyacı yaratır. Söz konusu ihtiyaç kimi zaman fark edilmeyecek kadar az ya da es geçilebilir olabilir, kimi zamansa dayanılmaz bir arzu hâlini alabilir.

Göç ve Göçmen

Göç, “Bir yerleşim biriminden, gruptan ya da belli bir siyasal sınırı olan toprak parçasından başka bir coğrafi birime doğru, kısmen sürekli birey veya kitle hareketidir. Bir ülke sınırlarının içinde kalmak şartı ile meydana gelen nüfus hareketine iç göç; nüfusun ülke sınırları dışına akmasına da dış göç denir.” (Demir, 1992: 150). Bir hareketin iç göç olabilmesi için ülke içinde bir idari birimden (kent, kasaba ya da köyden) bir diğerine yönelik olması gerekir.

Göçmen: Göçmen bir idari birimden diğerine yerleşmek amacıyla ‘uygun bir zaman dilimi’ için hareket eden kişidir. Dünya genelinde turist vizesi en fazla üç ay süreyle verildiği için buradaki ‘uygun bir zaman dilimini’ dış göç bağlamında üç ay olarak düşünebiliriz. Resmî iç göç hesaplamalarında ise adrese dayalı nüfus kayıt sistemi kullanılmakta yani kalış süresindense göçmenin ikametgâh değişikliği esas alınmaktadır. Göçmenler her zaman gittikleri yerde kalıcı olmayabilirler.

Düzensiz Göç

Düzensiz göç, en geniş anlamıyla, sınır ötesi insan hareketlerinin devletler tarafından kontrol edilemeyen ve gözetlenemeyen kısmıdır. Düzensiz göç, sadece hepimizin basında sık sık karşılaştığı bir olgu olan göçmen kaçakçılığından ibaret değildir; insan ticaretini, yasal olarak ülke sınırından girip vize süresini geçirenleri, yasal veya yasa dışı göçmenlerin kaçak veya zorla çalışması gibi birçok olguyu içine alan bir çatı kavramdır.

İnsan Ticareti

“İnsan ticareti, kuvvet kullanarak veya kuvvet kullanma tehdidi ile veya diğer bir biçimde zorlama, kaçırma, hile, aldatma, nüfuzu kötüye kullanma, kişinin çaresizliğinden yararlanma veya başkası üzerinde denetim yetkisi olan kişilerin rızasını kazanmak için o kişiye veya başkalarına kazanç veya çıkar sağlama yoluyla kişilerin istismar amaçlı temini, bir yerden bir yere taşınması, devredilmesi, barındırılması veya teslim alınması anlamına gelir.

Türkiye’deki Sosyal Yardım Kuruluşlarının Genel Yapılanması

Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü

Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 73. maddesinde belirtilen görev ve yetkileri bağlamında Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü’nün misyonunu şöyle tanımlanmıştır: “Adil bir gelir dağılımının sağlanmasına katkıda bulunmak, yoksullukla mücadele kapsamında kaynakların etkin bir biçimde kullanılmasını sağlamak, temel ihtiyaçlarını karşılamaktan yoksun nüfusun en yoksul diliminde yer alan vatandaşlarımızı sosyal yardımlarla desteklemek; üretim ve istihdama yönelik projeleri sürekli kılarak vatandaşların toplumsal hayata entegre olmalarını sağlamak, kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, vatandaşlar ve diğer paydaşlar ile eş güdüm içerisinde çalışarak sosyal yardımların etkin bir biçimde dağıtılmasını sağlamak ve bu doğrultuda sosyal yardım politikaları geliştirmek”.

Aile Yardımları Daire Başkanlığı

Aile yardımları daire başkanlığı aile ve bu bağlamda kadın, çocuk, genç gibi çeşitli hedef gruplara verilecek yardımların sosyal politika düzeyinde belirlenmesine katkı vermekle, ve çeşitli sosyal yardımların dağıtılmasını koordine etmekle yükümlüdür.

Engelli ve Yaşlı Yardımları Daire Başkanlığı

Engelli ve Yaşlı Yardımları Dairesinin görevleri şu şekilde sıralanabilir:

1. 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Vatandaşlara Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamındaki yardımlara ilişkin mevzuat altyapısını oluşturmak ve geliştirmek.
2. 2022 sayılı Kanun kapsamındaki yardımların uygulanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri almak, ödeme ve otomasyon işlemlerini yapmak.
3. 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun Ek 7nci maddesi kapsamında evde bakıma destek sağlamak için verilen sosyal yardımlara ilişkin iş ve işlemleri yürütmek.
4. Dairenin görev alanına ilişkin yargı kararlarını yerine getirmek veya vakıflar vasıtasıyla yerine getirilmesini sağlamak.
5. Yargı mercilerince veya muhakemat müdürlüklerince talep edilen bilgi ve belgeleri temin etmek.
6. Engelli ve yaşlı yardımlarına ilişkin doğrudan veya kurumlar aracılığıyla dolaylı şekilde vatandaşlardan gelen talepleri, ilgili vakıflara yönlendirmek ve bu taleplerin takibini yapmak.
7. Daire tarafından uygulanan sosyal yardım programlarının takibini yaparak izleme ve değerlendirme faaliyetleri yürütmek, istatistik ve rapor hazırlamak.
8. Vakıfların ve diğer kamu kurumlarının görüş taleplerini içeren, dairenin görev alanına giren hususlara ilişkin yazıları cevaplamak.

Sağlık ve Düzenli Yardımlar Daire Başkanlığı

Sağlık ve Düzenli Yardımlar Daire Başkanlığı beş birimden oluşur. Bu birimler şunlardır:

• Sağlık Yardımları Birimi
• Şartlı Yardımlar Birimi
• Düzenli Yardımlar Birimi
• Mevzuat Birimi
• Ödeme ve İstatistik Birimi’dir.

Kaynak Yönetimi ve Vakıf Hizmetleri Daire Başkanlıkları

Bu iki daire başkanlığı kısa yakın tarih bölümünde bahsettiğimiz, devletin yoksullukla mücadeledeki sosyal yardım politikalarının uygulama temelini oluşturan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ile ilgilidir.

Barınma Yardımları Daire Başkanlığı

Barınma Yardımları Daire Başkanlığının görevleri şunlardır:

1. Muhtaç ailelerin barınma gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik yardımların usul ve esaslarının belirlenmesine yönelik çalışmalar yürütmek.
2. Vakıflardan gelen öğrenci yurdu proje taleplerini değerlendirmek, buna ilişkin iş ve işlemleri diğer kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyon içerisinde yürütmek.
3. Afet ve benzeri olağanüstü sebeplerle muhtaç duruma düşen kişilerin hasar gören evlerinin yapımı, onarımı ve tefrişatına ilişkin ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik vakıflardan gelen talepleri değerlendirmek.
4. Sosyal konut projesi ile ilgili iş ve işlemleri diğer kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyon içerisinde yürütmek, projenin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.
5. Dairenin görev alanına ilişkin vakıflardan gelen talepleri değerlendirmek ve Fon Kurulunun onayına sunmak.
6. Fon Kurulu kararlarına uygun olarak kaynak aktarım talimatlarını düzenlemek ve kararları vakıflara bildirmek.
7. Daire başkanlığı tarafından uygulanan program ve projelerin takibini yaparak izleme ve değerlendirme faaliyetleri yürütmek, istatistik ve rapor hazırlamak.
8. Vakıfların ve diğer kamu kurumlarının görüş taleplerini içeren, dairenin görev alanına giren hususlara ilişkin yazıları cevaplamak.

Proje Değerlendirme Daire Başkanlığı

Proje Değerlendirme Daire Başkanlığı ana konusu yoksullukla mücadelede gelir getirici ve sürdürülebilir aktivitelerin projelendirilmesi ve kamu aktörleri tarafından bu tür projelerin oluşturup uygulanmasıdır. Daire Başkanlığı bu tür projelerin standartlarını ve desteklenmesinin koşullarını belirler. Daire Başkanlığı, daha önceki genel müdürlük zamanında oluşturulan proje destek programı çerçevesinde, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından, muhtaç kişilerin sürdürülebilir gelire kavuşturulması amacıyla geliştirilen projelerin incelenmesi, değerlendirilmesi ve izlenmesini yürütür.

İstihdam Dairesi Başkanlığı

İstihdam Dairesi Başkanlığının görevi şu şekilde sıralanabilir:

1. Çalışabilir durumdaki işsiz sosyal yardım yararlanıcılarının istihdam edilmesini sağlamak için çalışmalar yapmak, programlar geliştirmek, bunları uygulamak ve konuya ilişkin usul ve esasların belirlenmesine yönelik çalışmalar yürütmek.
2. İstihdam ve sosyal yardım arasındaki bağlantının etkinleştirilmesi için gerekli iş ve işlemleri başta İŞKUR olmak üzere ilgili kurumlarla işbirliği içinde yürüterek sosyal yardımların istihdamı teşvik edecek şekilde kurgulanmasının sağlanmasına yönelik tedbirleri almak.
3. Sosyal yardım yararlanıcılarına yönelik istihdam teşvikini artıracak ulusal ve uluslararası hibe programlarını izlemek ve imkân olduğu takdirde vakıflar aracılığıyla uygulamak.
4. Daire başkanlığı tarafından uygulanan program ve projelerin takibini yaparak izleme ve değerlendirme faaliyetleri yürütmek.
5. Vakıfların ve diğer kamu kurumlarının görüş taleplerini içeren, dairenin görev alanına giren hususlara ilişkin yazıları cevaplamak.

Yeni Hedef Kitlelere Yönelik Sosyal Hizmet Kuruluşlarının Genel Yapılanması

Evsizlere Yönelik Hizmet Sunan Kuruluşlar

• Beyoğlu Kaymakamlığı Evsizler Evi
• Bursa Büyükşehir Belediyesi Barınma Evi

Afetzedelere Yönelik Yardım ve Sosyal Hizmet Sunan Kuruluşlar

• Türkiye Kızılay Derneği
• Türkiye Deprem Vakfı
• Arama Kurtarma Derneği
• Türkiye Taş Kömürü Kurumu
• Genel Maden İşçileri Sendikası
• Jandarma Arama Kurtarma

Madde Bağımlılığı ile Mücadelede Hizmet Veren Kuruluşlar

• AMATEM
• EGEBAM
• UMUD
• Yeşilay

Yabancılara Yönelik Sosyal Hizmet Kuruluşlarının Genel Yapılanması

Mülteci ve Sığınmacılara Yönelik Hizmetler

• Mültecilik Sığınma Başvurusu
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği
• Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği
• İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı
• Helsinki Yurttaşlar Derneği

İnsan Ticareti Mağdurlarına Hizmet Veren Kuruluşlar

• Sığınma evleri
• Kadın dayanışma vakfı
• İnsan kaynağını geliştirme vakfı