Ünite 6: Sosyolojik Araştırmalarda Veri Çözümlemesi ve Bulguların Yorumlaması

Nicel Veri Çözümleme ve Yorumlama Süreci

Nicel ve nitel araştırmalar araştırmacıya soru sorarak veri toplamayı amaçlamaktadır. Ancak nicel araştırma veri çözümleme sürecinde araştırma verileri sayısal ifade edilir.

Nicel araştırmalarda veriler öncelikle sayılara dönüşür, sonrasında bir dizi matematiksel işlemden geçer. En son ise elde edilen sonuçlar tekrar kelimelere dönüştürülerek rapor halinde sunulur. Kelimelerin miktar ya da nitelik ifadesi olması izlenecek yol açısından önemlidir. Miktar ya da nitelik ayrımı sorulacak soruları sonrasında ise kullanılacak istatistiksel yöntemi ve yorumları da etkilemektedir. Bu bağlamda sorulara verilen yanıt türleri yanıt kategorileri olarak da adlandırılabilir. Bu kategoriler farklı özellikler taşımanın yanında ortak özelliklerde taşımaktadır. Yanıt türlerinin iki ortak özelliği;

Karşılıklı dışlama: Örneklemdeki her örnek yalnızca bir kategoride yer almalıdır. Bir sorunun yanıt kategorisinin bittiği yerde diğeri başlamaktadır.

Ortak kapsayıcılık: Örneklem içinde yer alan herkesin bir kategori içine yerleştirilmesidir. Böylece kategori içinde yer almayan örnek kalmaz.

Araştırmada örneklemin değişkenlerle ilgili genel eğilimleri, grubun gösterdiği tepkilerin benzerlik ve farklılıkları öğrenilmek istenmektedir. Bu sebeple yanıt kategorilerinin değişkenlerine uygun her değişken için istatistikler alınarak tek değişken betimlemesi yapılmaktadır.

Nominal ve ordinal ölçekler, kategorileri nitelik ölçtüğü için, yanıt kategorileri kullanan değişkenlerin betimlenmesi frekans dağılımı kullanılarak yapılmaktadır. Aralık ve oran ölçeğinde yanıt kategorileri olan değişkenlerin betimlenmesinde ise aritmetik ortalama, mod kullanılır. Bunlar merkezi eğilim ölçümleriyle, örneklem içinde değişkenle ilgili dağılımın homojen mi, heterojen mi olduğunu gösteren standart sapma gibi değişkenlik (dağılım) ölçümleridir. Aralık ve oran ölçeklerinde ise minimum-maksimum değerler gösterilmekte böylece okuyucu veri dağılımı hakkında bilgi sahibi olmaktadır.

İki değişkenin yanıt kategorilerinin frekans ve yüzde dağılımını veren istatistiğe çapraz tablo denmektedir. Çapraz tablosunun anlamlı ya da anlamsız sayılabilmesi yanıt kategorilerinin nominal ya da ordinal ölçek özelliği taşımasına bağlıdır. Çapraz tablolarda sütun yüzde okuması, sıra yüzde okuması ve toplam yüzde okuması olarak üç çeşit yüzde okuması bulunmaktadır.

Araştırma probleminin yanıtının verilebilmesi için, değişkenler betimlendikten sonra değişkenler arasındaki ilişkiler istatistiksel olarak sorgulanır. En az iki kavram ya da değişken arasındaki ilişkiyi sorgulayan, araştırma probleminin soru formunda oluşturulmuş, haline araştırma problemi denilmektedir. Nicel araştırmada en az iki değişken arasındaki ilişkinin varlığının sorgulanması gerekmektedir. Bu iki değişken arasındaki ilişkinin varlığı da hipotez testi ile belirlenmektedir.

Araştırma hipotezinde iki değişken arasında nedensel ve karşılıklı değişen ilişki olmak üzere iki tür ilişki vardır.

Bir değişkende meydana gelen değişimin ikinci değişkende de bir değişime yol açmasına nedensel ilişki denmektedir. Bağımsız değişken, etkiyi yaratan değişken iken etkilenen değişken bağımlı değişken olarak kavramlaştırılmaktadır.

İki değişkenin etkileşimi sonucu ikisinde de belli yönde değişim olması da karşılıklı değişen ilişki olarak kavramlaştırılmaktadır. Ancak burada değişkenlerin hangisinin bağımlı ya da bağımsız olduğu bilinememektedir.

Nitel Veri Çözümleme ve Yorumlama Süreci

Nitel veri çözümleme olgular hakkında düşünülen, döngüsel, tekrarlı, ilerlemeci ve bütünsel bir süreçtir. Araştırmacı da araştırma bütünün içindedir. Yani araştırmacının eylemleri elde ettiği veri ve düşüncelerinin bir sonucudur. Bu bağlamda nitel veri çözümleme süreci karmaşıktır.

Kuramsal yaklaşımla veri çözümlemesi arasında çok yakın, verinin çözümlenmesi sırasında odaklanılacak çözümleme birimlerini belirleyen bir bağ vardır. Bu sebeple kuramsal yaklaşımdaki farklılaşma veri çözümleme ve yorumlamadaki farklılaşma ile paralel ilerler.

Niteliksel verilerin çözümlemesinde ortak üç aşama vardır. Bu aşamalar; betimsel çözümleme, sistematik çözümleme ve yorumlamadır. Bu üç aşama kendi içlerinde farklılaşsalar da birbirleri ile ilişki halindedir.

Araştırmacıların genellikle betimsel çözümleme yaparken, katılımcıların kendi ifadelerine yer vermekte, bu ifadeleri mümkün olduğunca değiştirmeden kullanmaktadır. Araştırmacı görüşmelerden uzun alıntılar yaparak durumu olduğu gibi ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Nitel veri çözümlemesinde sürece baktığımızda; çalışılan olguyu tam ve kapsamlı olarak betimlemek. Bu betimleme eylemi ifade etmenin yanında bu eylemi örgütleyen anlamlara da yer vermektedir. Bu tür ayrıntılı betimleme şekline yoğun betimleme denmektedir.

Bağlamlar: Eylemleri toplumsal ve tarihsel anlayabilmek için bağlamlar önemli bir yere sahiptir. Anlamın doğru yorumlanabilmesi için bağlamını anlamak önemlidir. Bağlam, toplumsal ortama, gruplara, kültüre, topluma ve zamana vb. pek çok etkene göre değişmektedir. Bu bağlamda bu etkileyicilerin detaylı bir şekilde betimlenmesi gerekmektedir. Bağlamın anlamı eksik ya da yanlış olduğunda araştırma ile ilgili yorumlarda farklılaşacaktır. Ayrıca konuşmada ses tonu, mimikler, vurgular bile anlamı etkilemektedir. Bu sebeple nitel araştırma da bağlam son derece önemli bir yere sahiptir.

Niyetler: Nitel araştırma araştırmadaki kişilerin gözünden dünyayı betimlemeye ve anlamaya önem göstermektedir. Bu sebeple aktörlerin dünyayı algılama şekilleri, ,ifadeleri ve motivasyon sebeplerini anlayabilmek gerekir. Bir olgu incelendiğinde aktörün niyetini anlamak gerekmektedir. Aktörün niyeti bazı konularda ilk bakışta görülmeyebilir. Bu sebeple araştırmacıya büyük görevler düşmektedir. Anlam ve iletilme tarzı yorum farklılığına göre tartışılmaya açıktır. Bu sebeple araştırmacı betimleme yaparken motivasyon ve niyetleri tüm detayları ile aktarmalıdır.

Süreçler: Bireyin içindeki toplumsal durumu sürdürmek ya da değiştirmek için girdikleri etkileşim biçimini araştırmacı göstermeye çalışır. Araştırmacının eylemler ve sonuçları arasındaki ilişkiyi, göstermeye çalışmasına derinlemesine görüşme ve ya katılımcı gözlem gibi yöntemler süreç içinde detaylı veriler sağlamaktadır.

Nicel araştırmada veri toplama ve çözümleme süreci birlikte yürümekte ve aynı zamanda veri çözümleme süreci döngüseldir. Araştırmacının kendi yorum ve eylemleri de çözümlemenin bir parçasıdır böylece araştırmacı da bir katılımcı haline gelir.

Sistematik Çözümleme: Verilerin incelenerek aralarındaki benzerlik ve farklılıklarının ortaya konularak belirli tema ve desenlerin ortaya konma süreci sistematik çözümleme olarak tanımlanmaktadır. Sistematik çözümlemenin sınıflandırma ve ilişkilendirme olarak iki aşaması bulunmaktadır.

Sınıflandırma: Araştırmada aktörlerin gözünden anlatmak kadar bu verileri anlamlı bir bütün olarak yorumlamak da son derece önemlidir. Bu sebeple araştırmacı verileri anlaşılır bir şekilde kavramsal bir çerçeve içinde belirtmesi gerekmektedir. Bu bağlamda verilerin çözümlenebilecek kategoriler haline getirilmesine sınıflandırma süreci denmektedir.

Araştırmacı niteliksel veri çözümlemesinde elindeki verileri öncelikle kavramsal olarak anlamlı parçalara bölmeli sonrasında ise parçaların arasındaki ilişkiyi de göstererek anlamlı bir bütün oluşturmalıdır. Böylece araştırılan olgu bir taraftan bir bütün olarak ortaya koyulurken diğer taraftan olguyu meydana getiren toplumsal gerçeklikleri ve ilişkilerini de göstermektedir. Çözülme sürecinin bir parçası olan sınıflandırma, yorumların ve açıklamaların şekilleneceği kavramsal zemini oluşturmaktadır.

Veri ayıklama sürecini de içine alan sınıflama süreci, elde edilen çalışma sonuçlarının, ve gözlem notlarının, yeniden düzenlenmesi ve ilgili olmayan verilerin elenmesini sağlar. Veri ayıklama süreci sonunda araştırmacı, doğrudan konuyla ilgili verileri dikkate alır.

İlişkilendirme: Araştırmacı doğru ve anlamlı çözümlemeyi yapabilmek için betimleme ve sınıflandırmayı araç olarak kullanır. Böylece çalışmasında parçalar ve bütün arasındaki ilişkiyi betimlemiştir. Sınıflandırma ile araştırmacı benzer verileri bir araya getirerek çalışmasına uygun bir zemin hazırlamış olur. Sınıflandırma sonrasındaki ilişkilendirme ile bu parçaların arasında nasıl bir etkileşim içinde oldukları önemli hale gelmiştir.

Nitel araştırmada en önemli problem; uzun metinlerin oluşabilmesidir. Bu bağlamda bu geniş metinler arasındaki ilişkiler okuyucuya matrisler, grafikler, tablolar ve şekillerle gösterilebilir. Böylece düzenlenmiş bilgi ilk bakışta görülebilecek şekilde düzenlenmiştir.

Yorumlama: Nitel araştırmada verilerin çözümleme süreci;

• Betimleme
• Sınıflandırma
• Veri parçaları arasındaki ilişkiler üzerinden birleştirme

Bu süreçler yorumlamanın sağlıklı olması için gereklidir. Nitel veri çözümlemesinin son aşaması olan yorumlama betimsel ve sistematik çözümleme ile organize edilmiş verilerin yorumlanmasını içermektedir. Bu süreçte araştırmadaki desenler ,temalar ve ilişkiler araştırmacının da yorumlarını içerecek şekilde ortaya konularak ilk anda görülmeyen ayrıntılarda ortaya konmuş olur.

Nitel Verilerde Kodlama: Nitel ve nicel araştırmalarda verilerin çözülmeden hazırlanması kısmen birbirlerini benzer özellikler gösterseler de önemli farklılıkları da bulunmaktadır. Her iki yöntemde de veri kodlaması yapılmaktadır. Bu kodlamalar nicel araştırmalarda verilere sayısal kodlar atanırken nitel araştırmalarda kodlar kavram ve temalardan oluşmaktadır. Nicel araştırmada kategoriler araştırmanın başında oluşturulurken nitel araştırmada veriler toplandıktan sonra oluşturulur.

Nitel araştırmada araştırmacı verileri anlamlı bölümlere ayırarak her bölüme bir kod veriri. Kodlama yapılmadığı taktirde araştırmacı uzun metinler arasında kaybolabilir.

Kodlama yaparken hangi yolun izleneceği yani kaç kod kullanılacağı, kodlar cümle mi paragraf mı olacağı araştırmanın amacına göre değişmektedir. Araştırmacı araştırma problemine göre verileri inceler ve kodlama yapar.

Bulguların Sunumu ve Araştırma Raporunun Yazılması

Tüm araştırmaların bir sorusu vardır ve her araştırma bir soruya yanıt vermektedir. Bu bağlamda elde edilen cevabın belirli şekilde sunulmasına araştırma raporu denilebilir. Araştırma raporu yazmanın önemli noktaları vardır. Araştırma raporu yazmadan önce dikkate alınması gereken unsurlar şunlardır: (Lin, 1976: 357-360).

1. Okuyucu kitlesi
2. Araştırmacının amacı
3. Araştırma raporunun formatı
4. Yazım tarzı
5. Araştırma raporunun içerik düzenlemesi
6. Etik sorumluluk

Raporun yazım şekli okuyucu kitlesinin özelliklerine göre de değişiklik göstermektedir. Akademisyenlerin okuyucu kitlesi olduğu özgün araştırma raporlarının veri sunumu standart bir forma sahiptir. Bunlar;

1. Başlık,
2. Özet,
3. Giriş,
4. Yöntem,
5. Bulgular,
6. Tartışma ve Sonuç,
7. Notlar (isteğe bağlı),
8. Kaynakça,
9. Ekler (isteğe bağlı).