Ünite 4: Spor Örgütlerinde Sermaye Maliyeti ve Yatırım Kararları

Spor Örgütlerinde Sermaye Maliyeti

Spor örgütlerinin gereksinim duydukları finansal kaynakları sağlamalarının dört farklı yolu vardır. Bunlar; borçlanma (yabancı kaynak kullanımı) yoluyla fon sağlama, adi hisse senedi ihraç etmek yoluyla fon sağlama, imtiyazlı hisse senedi ihraç etmek yoluyla fon sağlama ve dağıtılmayan kârlar yoluyla fon sağlamadır. spor örgütüne fon sağlayan kişi ya da kurumların bu fonu kullandırmaları sonucunda istedikleri getiri fonu kullanan spor örgütü için maliyet unsurunu oluşturmaktadır.

Bir spor örgütünün yeni yatırımları için her zaman finansal kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda spor yöneticisi spor örgütünün gelirlerinin ortaklara kâr payı olarak dağıtılmayarak spor örgütünün ihtiyaç duyduğu yeni yatırımların finansmanında kullanılmasının spor örgütü ortaklarına daha fazla değer kazandıracağını düşünebilmektedir. Birçok spor örgütü gereksinim duyduğu sermayeyi borç ve öz sermayenin bileşeni olarak sağlamaktadır. Buradaki her bir bileşenin maliyeti olacaktır.

Sermaye yapısı kararlarını birçok faktör etkilemektedir. Örneğin, sermaye piyasası gelişmemiş¸ bir ülkede faaliyet gösteren spor örgütleri için hisse senedi yoluyla sermaye sağlama seçeneğinin çekiciliği azalmaktadır. Ya da hisse senedi ile fon sağlamak isteyen spor örgütlerinin halka arz faaliyetleri gerçekleştirebilmek için bir aracı kurumla çalışmaları gerekmektedir ve bunun da maliyeti vardır. Örneğin, literatürde yapılan araştırmalar halka arz yoluyla yeni hisse senedi ihraç ederek fon sağlamanın ilave maliyet getirdiğini göstermektedir.

Spor Örgütlerinde Borcun Maliyeti

Spor örgütlerinde borç ile sermaye temini sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Özellikle küçük spor örgütlerinin ihtiyaç duydukları sermayenin çok büyük kısmını bankalardan kullandıkları krediler oluşturmaktadır. Uygulamada birçok büyük spor örgütü tahvil ya da finansman bonosu ihraç ederek borçlanmaktadırlar. Bir başka ifade ile bir spor örgütünün finansman bonosu ya da tahvil ihraç ederek fon sağlaması o spor örgütünün borçlanma yoluyla fon sağlaması anlamına gelmektedir. Unutmamak gerekir ki bu spor örgütlerinin tahvil ihracı özellikle gelişmiş¸ülkelerde 10 yıl ya da 30 yıl vadeli bile olabilmektedir. Bu kapsamda, bu enstrümanın cazip kılınması adına kupon ödemeleri önemli bir hâl almaktadır.

Spor örgütlerinin ihraç ettiği tahviller devlet tahvillerinden farklı olarak geri ödememe riskini de içerirler. Oysa ki bir devlet tahvilinin riski yoktur çünkü geri ödenmesi devlet garantisindedir ve mutlaka devlet borcunu geri öder. Aynı mantıkla bir spor örgütünün tahvilinin geri ödenmesi de bu spor örgütünün garantisi kapsamında olduğundan spor örgütünün büyüklüğüne ve bu tahvili geri ödeme gücüne bağlı olarak bir risk içermektedir.

Bir spor örgütünün kullanmış¸ olduğu borcun maliyeti bu spor örgütüne borç vermeye razı olan kişi ya da kurumların ilgili dönem boyunca spor örgütüne verdikleri sermayeyi kullanmadan vazgeçmeleri karşılığında istedikleri getiri oranıdır. Vergi ödemelerinin borcun maliyetini üzerindeki etkisinden daha önce bahsedilmişti. Bu kapsamda vergilerin olduğu bir ortamda borcun maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

Borcun Maliyeti (BM) = (FO) *[1 - VO]

İmtiyazlı hisse senetlerinin maliyet hesabında dikkate alınması gereken bazı özellikler mevcuttur. Öncelikle imtiyazlı hisse senetlerine ödenen kâr payları vergiden düşülemez. Aslında spor örgütlerinin yasal olarak her yıl düzenli kâr payı ödeme zorunlulukları olmamasına rağmen yaygın uygulama olarak yıllık düzenli kâr payı ödedikleri gözlemlenmektedir.

İmtiyazlı hisse senedinin maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

İmtiyazlı Hisse Senedinin Maliyeti = İmtiyazlı Hisse Senedine Ödenen Kâr payı / Net Fiyat

Net Fiyat = Fiyat – İhraç Maliyetleri

Adi hisse senetleri değişken gelirli menkul kıymetlerdir. Kâr payları gelire bağlı olarak düşebilir ya da artabilir. Öz sermaye ya da sahipliği temsil ederler. Oy kullanma hakkını içerirler. Adi hisse senedi yoluyla sermaye artırımı iki farklı şekilde olmaktadır. Birinci durum yeni hisse senedi ihraç etmektedir. Burada spor örgütü yeni yatırımcıları etkileyebilmek için yatırımcılara cazip bir fiyattan hisse senedi ihracı gerçekleştirir. Spor örgütlerinin sermaye sağlamada tercih edebilecekleri bir diğer yol dağıtılmayan kârların kullanılmasıdır. Bu dağıtılmayan kârlar aslında spor örgütünün adi hisse senetlerine ödemeyerek bünyesinde tuttuğu kâr payı ödemeleridir. Kârların dağıtılmayarak spor örgütü bünyesinde tutulmasının temel hedefi spor örgütünün piyasa değerini arttırmaktır. Adi hisse senetlerinin özellikleri şu şekildedir:

• Gelir Üzerinde Hak: Hissedar şirketin elde ettiği gelir üzerinde hakka sahiptir.
• Varlıklar Üzerinde Hak: Hissedar tasfiye durumunda şirketin varlıkları üzerinde hakka sahiptir.
• Rüçhan Hakkı: Hissedarlar sermaye artırımına sahip oldukları payla orantılı olarak öncelikli katılım hakkına sahiptir.
• Oy Kullanma Hakkı: Şirketin genel kuruluna katılıp alınan kararlar için oy kullanma hakkına sahiptir.

Adi hisse senetlerinin sermaye maliyetinin hesaplanmasında en yaygın kullanılan yöntemlerden birisi Finansal Varlıkları Fiyatlama Modelidir. Bu model bir menkul kıymetin beklenen getirisi ile risk derecesi arasındaki doğrusal ilişkiyi gösteren bir modeldir.

Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli bir hisse senedinin yatırımcılara sağlayacağı getiri oranının piyasadaki risksiz faiz oranına risk priminin ilave edilmesiyle elde edileceğini savunan bir önermeye dayanılarak geliştirilmiş¸ bir modeldir. Modelin belirli varsayımları bulunmaktadır. Bu modelde kullanılan ilk parametre risksiz faiz oranının tahmin edilmesidir. Yatırımcılar risksiz faiz oranına ilave olarak hisse senetleri ve finansman bonoları gibi riskli yatırımlara da yönelebilmektedirler. Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli adi hisse senetlerine ait sermaye maliyeti hesabında bu riskli fırsatları da dikkate alarak bir maliyet hesabı ortaya koymaktadır. Risk adi hisse senetlerinin önemli bir bileşenidir. Burada fiyatı çok dalgalanma gösteren bir başka ifade ile volatilitesi yüksek olan bir hisse senedi riski yüksek olan hisse senedidir ve riski yüksek olan hisse senetleri de daha fazla kazandırma potansiyelini de beraberinde getirmektedir. Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modelinde kullanılan ikinci önemli parametre sistematik risk ölçütüdür ve bu modeldeki risk ölçütü beta katsayısıdır. Beta katsayısı belirli bir hisse senedinin ne ölçüde piyasa (borsa) indeksi ile birlikte hareket ettiğini gösteren bir risk ölçütüdür. Beta katsayısı bir spor örgütünün hisse senedinin getirisinin, borsa endeksinin ortalama getirisi ile regresyon analizine sokulması sonucu hesaplanabilir. Finansal Varlıkları Fiyatlandırma Modeline göre adi hisse senetlerinin maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

Adi Hisse Senetlerinin Maliyeti = Yukarıdaki denklemde irf risksiz faiz oranını, B spor örgütünün beta katsayısını, iP ise piyasadan beklenen ortalama getiriyi temsil etmektedir.

Adi hisse senetlerinin sermaye maliyetinin hesaplanmasında kullanılan ikinci yöntem kâr payı büyüme modelidir. Bu modele göre bir spor örgütüne ait adi hisse senedinin fiyat ve getiri beklentisi bu adi hisse senedinin gelecekteki kâr payı ödemelerine bağlı olacaktır.

Gelecekte adi hisse senedi kar paylarının sabit oranda artacağını varsayan model Gordon Büyüme Modelidir. Kâr payı büyüme modeline göre adi hisse senedi maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

Adi Hisse Senedi Maliyeti = (Kâr Payı Ödemesi / Piyasa Fiyatı) + Kâr Payının Yıllık Büyüme Oranı

Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti

Bu bölümde işlem kolaylığı sağlaması adına sermaye maliyetinin bileşenleri olarak borç, imtiyazlı hisse senedi ve adi hisse senedi alınmıştır. Burada imtiyazlı ve adi hisse senedi öz sermayeyi temsil etmektedir. Bir spor örgütünün ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti (AOSM) = W _B * M _B + W _İH * M _İH + W _AH * M _AH

Yukarıdaki denklemde W _B , W _İH ve W _AH toplam sermaye yapısı içerisinde sırasıyla borcun, imtiyazlı hisse senedinin ve adi hisse senedinin oranını göstermektedir. Yine denklemde M _B , M _İH ve M _AH sırasıyla borcun maliyetini, imtiyazlı hisse senedinin maliyetini ve adi hisse senedinin maliyetini temsil etmektedir. Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti gelecekte ihtiyaç duyulan sermaye için hesaplanmaktadır. Bu kapsamda, içinde geleceğe dair bir öngörü barındırdığından her koşulda uygun bir yöntem olduğunu söylemek gerçekçi olmayacaktır. Yine hisse senedi ihracı ile fon sağlayan bir spor örgütünün geleceğe ait kâr dağıtım politikasında farklılıklar yapmayı tercih etmesi aynı mantıkla öz sermaye maliyetini derinlemesine etkileyecektir.

Spor Örgütlerinde Yatırım Kararları

Spor örgütleri finansal yönetimle ilgili olarak birçok karar almaktadırlar. Bu kararlar içinde en önemli olanlardan biri de araç-gereçlerin satın alınması ve yeni tesislerin inşası gibi uzun dönemli projelerin finansmanına nasıl karar verileceği meselesidir. Bu açıdan düşünüldüğünde uzun vadeli sabit varlıklara yatırım süreci sermaye bütçelemesi olarak bilinmektedir. Sermaye bütçelemesinde amaç, yeni yatırım fırsatlarının sermaye maliyetinden daha fazla nakit girişi sağlayıp sağlamayacağının analiz edilmesidir. Spor örgütleri açısından yatırım, kâr elde etmek amacıyla uzun süreli sermaye bağlamayı ifade eder. Yatırımlar duran varlıklara (sabit varlıklara) ve dönen varlıklara yapılabilir. Duran varlıklara yapılan yatırımlar dönen varlıklara yapılan yatırımlardan farklılık göstermektedir ve unutmamak gerekir ki sermaye bütçelemesi dönen varlıklara yapılan yatırımları değil, uzun süreli sabit yatırım kararlarını kapsamaktadır.

Sermaye bütçelemesindeki en önemli unsur zamandır. Yatırım yapmak ve bu yatırım sonucunda gelir elde etmek oldukça uzun bir süreci kapsamaktadır. Bu kapsamda, yatırımın maliyetinin ve getirisinin zamanlaması son derece önem arz etmektedir. Paranın zaman değeri farklı zamanlarda alınan ya da verilen aynı miktardaki paranın risk ve faiz kriterlerine göre aynı değerde olmayacağını açıklamaktadır. Çünkü bu paranın o gün kullanım hakkından vazgeçilmesinin bedeli olan faiz kadar paradan mahrum kalınacaktır

Spor örgütlerinde yatırım kararı vermede çok sayıda yöntemden faydalanılabilir. Şimdi bu yöntemlerden bahsedelim. Yatırımın gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri proje maliyetinden büyük olmalıdır. Bu kapsamda, net bugünkü değer (NBD) yatırımın gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri ile proje maliyeti arasındaki farkı temsil etmektedir. Net Bugünkü Değer (NBD) = Bugünkü Değer (BD) - Proje Maliyeti (PM)

Net Bugünkü Değer hesaplanırken izlenecek adımlar aşağıdaki gibidir :

1. Adım: Gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri hesaplanmalıdır.
2. Adım: Gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerinden yatırımın maliyeti çıkarılmalıdır.
3. Adım: Irkince adımda bulunan sonuç sıfırdan büyükse projeye yatırım kararı kabul edilmeli, sonuç sıfırdan küçükse projeye yatırım kararı reddedilmelidir

Herhangi bir projenin yatırım kararını vermede kullanılan bir başka yöntem Kârlılık Endeksi (KE) yöntemidir. KE yöntemi bir yatırım projesinin yatırım yapılabilir olup olmadığına projenin gelecekte sağlayacağı nakit akışlarının bugünkü değerini proje maliyetine bölerek karar vermektedir. Bu kapsamda;

Kârlılık Endeksi (KE) = Bugünkü Değer (BD) / Proje Maliyeti (PM)

KE hesaplanırken izlenecek adımlar aşağıdaki gibidir :

1. Adım : Gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri hesaplanmalıdır.
2. Adım: Gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri yatırımın maliyetine bölünmelidir.
3. Adım: Irkince adımda bulunan sonuç 1’den büyükse ya da 1’e eşitse projeye yatırım kararı kabul, sonuç 1’den küçükse projeye yatırım kararı reddedilecektir.

Projenin başlangıç yatırımını karşılaması için geçen sürenin ne kadar olduğunu hesaplayan yöntem geri ödeme süresi yöntemidir.

İç Kârlılık Oranı (İKO) bir sermaye yatırımından elde edilen getiri olarak tanımlanabilir. Basit bir şekilde bir proje yatırımının gelecekte sağlayacağı nakit akışlarının şimdiki değerini projenin başlangıç maliyetine eşitleyen getiri oranıdır. İç kârlılık oranı aşağıda matematiksel formülü verilen ve net bugünkü değeri sıfıra eşitleyen getiri oranıdır.

NBD = (1 / 1 + r) * NA1] + [(1 / 1 + r) * NA2] - Başlangıç yatırımı = 0

Spor İşletmelerinde Yatırım Kararı ve Risk Faktörü

Nerede bir sermaye yatırımının getirisi hesaplanıyorsa orada risk faktörü çok önemlidir ve farklı yatırım projeleri farklı riskler içermektedir. Bir spor yöneticisi daha riskli projelere yatırım yaptığında daha fazla getiri beklentisi içinde olacaktır. Örneğin, bir spor yöneticisi getirileri eşit iki farklı projeden riski düşük olana yatırım yapmak isteyecektir. Bu kapsamda, bir spor yöneticisi herhangi bir projenin yatırım yapılabilirliğini değerlendirirken mutlaka o projenin riskliliğini de göz önünde bulundurarak karar vermelidir.

Spor örgütlerinde yatırım kararı verirken genellikle maliyet odaklı düşünülür. Tabi ki maliyet faktörü yatırım kararlarında çok önemlidir ancak yatırım kararının sadece yarısını oluşturmaktadır. Yatırım kararının diğer yarısı yatırımdan gelecekte beklenen nakit girişlerinin tahmin edilme sürecidir. Bir projeden gelecekte beklenen nakit akışlarının doğru tahmin edilmesi sadece finans departmanının değil, birçok departmanın birlikte çalışarak gerçekleştireceği bir görevdir. Unutmamak gerekir ki, yatırım kararı verirken kullanılan NBD, KI, IKO gibi birçok yöntem gelecekteki nakit akışlarını kullanarak proje değerlendirmesi yapmaktadır. Eğer bir projeden beklenen gelecekteki nakit akışları doğru tahmin edilmiyorsa bu yöntemlerin de yatırım projesinin değerlendirilmesindeki başarısı doğal olarak düşecektir. Burada özellikle finans departmanı gelecekteki nakit akışlarının doğru tahmin edilmesinde kilit bir rol üstlenmektedir.