Ünite 2: Spor Tesis İşletmelerinin Kuruluşu

Giriş

Bir spor tesis işletmesinin ekonomik, teknik ve finansal yapılanması ve nasıl bir yasal düzen içinde işleyişi göstereceği fizibilite çalışmaları sonunda ortaya çıkar. İşletmenin kuruluş yeri seçimi ve bu seçimi etkileyen faktörlerin ayrıntılı olarak ele alınması fizibilite çalışmalarının ardından ele alınması gereken konulardır. Bu çalışmalar ile beraber bir iş planının hazırlanması ve bu plan doğrultusunda harekete geçilmesi sorunsuz biçimde ilerlemek için önemlidir.

Spor Tesis İşletmelerinin Kuruluş Nedenleri

Spor tesisleri; semt sahalarından, fitness merkezlerine, spor salonlarından, stadyumlara kadar geniş bir yelpaze içerisinde değerlendirilmesi sebebiyle farklı kuruluş nedenleri vardır. Kesin bir listesi bulunmamakla beraber spor tesis işletmelerinin kuruluş nedenleri aşağıdaki biçimde sıralanabilir:

• Sosyal Fayda Sağlamak: Toplumsal kurumlara ve devlete ait spor tesislerinin temel kuruluş amacı toplumun tüm kesimlerine yönelik spor hizmeti üreterek, sporu kitlelere yaymak suretiyle toplumsal hizmet ve sosyal fayda yaratmaktır.
• Kazanç Elde Etmek: Gerçek ve tüzel kişileri spor tesis işletmesi kurmaya teşvik eden nedenlerin başında kazanç elde etme isteği gelir. Özellikle spor etkinliklerine katılım konusunda toplum bilinci oluşmuş bölgelerde spor tesisi kurmak kârlı bir yatırım olarak ele alınabilir.
• Bağımsız İş Yapma İsteği: Herkes için geçerli olmasa bile, çoğu kimsenin kendi adına bir işletme kurup çalıştırmak istemesinin nedenlerinden biri, o kişilerin başkasına bağımlı olmadan çalışmak istemesidir.
• Bir Misyonu Yerine Getirme İsteği: Sporu yaygınlaştırmak, spor dallarını tanıtmak ve geleneksel sporları yaşatmak gibi amaçlar ve bu amaçlara bağlı olarak özellikle kamu kurum ve kuruluşlarına yüklenilen misyonlar spor tesis işletmelerinin kuruluş nedenleri arasında yer almaktadır.
• İtibar Kazanmak: Spor tesis işletmeleri faaliyet gösterdikleri bölgelerde gerek sundukları hizmetler gerekse de paydaşlar ile gerçekleşen ilişkilere bağlı olarak işletme sahiplerine toplumsal itibar sağlayabilir.

Spor Tesis İşletmelerinin Kuruluş Aşamaları

Spor tesis işletmesi kurma, bir planlama ve yatırım çalışmasıdır. Spor tesis işletmesi kurma fikri ile başlayan ve işletmenin faaliyete geçmesine kadar yapılan incelemeler, değerlendirmeler ve çalışmalar kuruluş çalışmaları olarak ele alınmaktadır. Bir spor tesis işletmesi kurulurken şu aşamalardan geçilir: spor tesis proje fikrinin oluşması; ekonomik, teknik, finansal, yasal araştırma yapmak, ön proje hazırlanması, değerlendirme yapmak ve yatırım kararının verilmesi, kesin proje ve projenin uygulanması sonucunda spor işletmesinin kurulmasıdır.

Spor tesis işletmesi kurmanın ilk aşaması, işletme kurma fikrinin doğup gelişmesi şeklinde ortaya çıkar. İşletme kurma fikri geliştikten sonra bazı ön araştırmalar yapılarak bu fikrin yaşama geçip geçemeyeceği değerlendirilir ve bu araştırmalar fizibilite çalışmalarını oluşturur.

Fizibilite çalışmasının amacı;

• Projeyle ilgili hem uzun hem kısa vadeli maliyetleri (işletme, bakım, araç-gereç, finansman),
• Tesisin muhtemel yerini,
• Hedef kitle ve kullanıcı grubu nüfuslarını,
• Tesisin doğal çevreye, ekonomiye ve yerel sosyal çevreye yapacağı etkiyi,
• Yasal fizibilite (tapu senedi, mülkiyet, irtifak hakkı, imar durumu) ile
• Tasarım ve yönetimi fizibilitesini belirlemektir.

Yerel çevrenin eğitsel ve rekreasyonel gereksinimleri; yöneticilerin, antrenörlerin ve sporcuların vizyonu ve düşünceleri; mimarların, şehir planlamacılarının ve mühendislerin tavsiyeleri ve daha önce sözü edilen öteki grupların sağladığı girdiler, eğer tesislerin akıllıca planlanması isteniyorsa hesaba katılması gereken başka verilerdir. Tesis planlaması ile ilgili yönetim rehber ilkeleri ise aşağıdaki gibi ele alınabilir:

• Tesisler esasen katılımcılar ve kullanıcı gruplar için planlanmalıdır.
• Tesisler potansiyel büyüme kalıpları ve eğilimleri göz önüne alınarak çoklu ve ortak kullanımlar için planlanmalıdır.
• Tüm planlama faaliyeti, fiziksel olan ve olmayan bütün çevrenin güvenli, emniyetli, çekici, rahat, temiz, sağlıklı, pratik, ulaşımı kolay ve kişisel gereksinimlere uyum sağlayabilir olması hedefine dayanmalıdır.
• Tesisler ekonomik, işletmesi, kontrolü ve bakımı kolay olmalıdır.
• Planlama yapılırken beden eğitimi, rekreasyon ve spor tesisleri topluluğunun tamamı göz önünde bulundurulmalıdır.
• Tesis planlaması yerel çevrenin korunması faktörünü hesaba katmalıdır.
• Tesisler kullanıcı grupları kadar çevrenin de sağlığının, rahatının ve güvenliğinin korunmasında önemli olan yasal düzenleme ve standartlara uygun şekilde planlanmalıdır.
• Tesisler, engelliler dâhil herkesin kolayca erişebileceği ve tesis sınırları içerisinde güvende olacağı şekilde planlanmalıdır.
• Tesis planlaması, değişen toplumun gereksinimlerinin karşılanabilmesi için uyarlanabilirlik, değiştirilebilirlik ve genişletilebilirlik özelliklerini taşıyacak nitelikte, uzun vadeli olarak yapılmalıdır.
• Tesislerin planlanmasında çok sayıda ve güvenli oyun alanlarına yer verilmesine, sağlık donatımına, ısıtma, havalandırma, aydınlatma ve temizlik koşullarına özen gösterilmelidir.

Spor tesis işletmelerinin kuruluş aşamaları içerisinde fizibilite çalışmaları; ekonomik, teknik, finansal ve yasal araştırmalar olmak üzere dört temel bölüm içerisinde ele alınır:

• Ekonomik araştırma ile kurulacak işletmenin verimli, kârlı ve rasyonel olup olmayacağı ekonomik açıdan analiz edilerek saptanmaya çalışılır.
• Teknik araştırma ile üretilmesi düşünülen mal ve hizmetler konusunda mevcut teknolojilerin neler olduğu, girdilerle çıktılar arasında en uygun bileşimi sağlayabilmek için ne tür bir teknoloji uygulanması gerektiği gibi sorulara cevap aranır.
• Finansal araştırma, kurulması düşünülen işletmenin finansman ihtiyacı, bu ihtiyacın hangi kaynaklardan karşılanacağı, işletmenin yıllara göre gider, gelir ve fon akışının ne olacağı ve işletmenin hangi üretim düzeyinde kâra geçeceğinin belirlenmesine ilişkin sorulara tatminkâr cevaplar bulmaya çalışır.
• Yasal araştırma, kurulması düşünülen spor tesis işletmesini ilgilendiren yasalar, bu yasaların işletmeye getireceği yükümlülükler ve sağlayacağı kolaylıklar ile ilişkilidir.

Eğer fizibilite çalışmaları olumlu sonuçlar verirse, ön proje ve kesin projenin hazırlanması aşamasına geçilir.

Ön proje, fizibilite çalışmaları ile elde edilen sonuçlara dayanır ve yatırım düşüncesinin gerçekleştirilebilme olasılığını ortaya koyar. Ön projede yer alan bilgilerin değerlendirilmesi sonucu spor tesis işletmesi ile ilgili yatırım kararı alınır ya da yatırımdan vazgeçilir.

Kabul gören projenin kesin proje olarak ele alınması gerekir. Kurulacak işletmenin yasal yapılanması, teknik açıdan yapılan kesin hesaplamalar, satın alınacak araç gereçlerin teknolojik özellikleri ve maliyetleri, yatırım tutarı, yapılacak inşaat işlerinin maliyeti, finansal olanaklar ve kaynaklar gibi konular üzerinde yapılan çalışmalar ile proje nihai hale gelir. Projenin uygulanması aşamasında yatırımın gerçekleşmesi söz konusudur.

Projenin uygulanma aşaması, gerçek büyüklükteki harcamaların söz konusu olduğu aşama olup, planlanan zaman, yer ve maliyetle üretimde bulunmak önem taşımaktadır.

Spor tesislerinin yapımında ise aşağıdaki esaslar göz önünde bulundurulur:

• Yalnız özel bir spor dalına hitap eden bir tesis ancak o spor dalının faaliyet gösterdiği ya da o spor dalı için büyük bir potansiyelin bulunduğu bölgede kurulur.
• Spor tesisinin dizaynında, kapasitesinin tespitinde ve programlanmasında yerel gereksinimler, kullanma ve seyirci kapasitesi gibi faktörler kesinlikle göz önünde bulundurulur.
• Antrenman tesislerinde ya da seyirci potansiyeli bulunmayan yerlerde tesise seyirci tribünü yapmaya gerek yoktur.
• Uluslararası ve milli yarışmaların yapıldığı ana merkezlerde spor salonu ve sair tesislerde kesinlikle uluslararası normlar aranır.
• Yapılacak tesislerde dayanıklılık, kolay bakım ve temizleme, en az personel kullanma yollarına gidilir.

Spor Tesis İşletmelerinde Kuruluş Yerinin Belirlenmesi

Spor tesis işletmelerinin kuruluş çalışmaları sırasında üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri de kuruluş yerinin seçimidir.

Spor tesis işletmeleri kuruluş aşamasında, fizibilite araştırmaları ile ortaya çıkan sonuçları göz önüne alarak, en az maliyetle etkin ve verimli çalışıp, maksimum çıktıyı meydana getirebilecek yerlere büyük önem vermelidirler. Bu yerler içinde de en uygun şartları taşıyan yer, kuruluş yeri olarak seçilmelidir.

Kuruluş yeri seçimiyle ilgili genel ilkeleri aşağıdaki biçimde özetlemek mümkündür:

• Kuruluş yeri ile ilgili bilgiler objektif ve bilimsel ölçütlere göre tespit edilmelidir.
• Seçilecek yerin işletmenin faaliyetlerine yapacağı etkiler ve sağlayacağı katkılar ayrıntılarıyla ortaya konmalıdır.
• Yer seçimi ile ilgili çalışmaların belirli aşamaları birbirine karıştırılmamalıdır.
• Bilgi ve deneyimleriyle yararlı olacak uzman kişi ve kuruluşlardan kuruluş yeri seçiminin her aşamasında en üst düzeyde faydalanılmalıdır.
• Kuruluş yeri ile ilgili karar aceleye getirilmemeli, seçenekler hakkında olabildiğince geniş ve kesin bilgilere ulaşılarak çalışma sonuçlarının güvenilirliği test edilmelidir.

Kuruluş yerinin seçilmesinde temel kriter, işletme giderinin en düşük, işletme gelirlerinin en yüksek düzeyde gerçekleşmesi demektir. Optimum kuruluş yeri, toplam üretim masraflarının en düşük olduğu yer olarak düşünülebilir. Bunun için de şu üç etkinlik ölçüsünü göz önüne almalıdır:

1. Verimlilik: İşletmenin üretim miktarı bakımından verimliliğini gösterir.
2. İktisadilik: Bir birim malın üretimi için gerekli maliyet düzeyini belirler.
3. Karlılık: Belli bir dönem içinde işletmenin öz varlığındaki net artışların (kar) sermayeye oranı olarak tanımlanır.

Kısacası, spor tesis işletmeleri için en uygun kuruluş yeri; verimlilik, kârlılık, etkinlik ve iktisadilik yönünden azami, maliyet yönünden asgari şartlar taşımalıdır. Kuruluş yeri faktörleri genel olarak ekonomik, doğal, sosyo-psikolojik ve çevresel olmak üzere dört ana bölümde ele alınabilir.

İşletmelerin kuruluş yeri seçilirken en önde gelen ya da araştırılması gereken konu ekonomik faktörlerdir. Pazarın büyüklüğü ve yakınlığı, hammadde kaynakları, enerji, işçilik vb. gibi faktörler bu grupta ele alınmaktadırlar. Ayrıca ulaştırma olanakları, arazi ve inşaat maliyetleri, iş gören sağlama kolaylıkları, altyapı ve hizmetlerin varlığı gibi konular da ekonomik faktörlerin içerisinde değerlendirilir.

Ekonomik faktörler birinci planda rol oynarken, doğal faktörler ikinci planda destekleyici faktörler olarak değerlendirilebilir. Enerji, yakıt, kuruluş yerindeki arazinin durumu, su ve iklim koşulları kuruluş yeri seçimini etkileyebilir. Arazi yapısı, yüksekliği, ısı farklılıkları, kuruluş yerinin deprem kuşağında olup olmaması, nemlilik derecesi, hatta rüzgâr durumu, kuruluş yerine karar verme sırasında etkin olan noktalardandır.

İşletmenin kuruluşunda çok önemli bir role sahip olmamakla beraber sosyal ve psikolojik faktörlerden de söz edilebilir. Örneğin, işletmenin kurucuları kendi bölgelerine hizmet etmek ya da o bölgede işletme kurarak saygınlık kazanmak amacı güdebilirler.

İşletmenin kuruluş yeri seçimini etkileyen ve yukarıdaki grupların dışında kalan faktörler ise çevresel faktörler içerisinde ele alınır. Bölgesel, ulusal ve uluslararası faktörler olarak tanımlayabileceğimiz çevresel faktörler içerisinde devletin izlediği politikalardan bölgesel fırsatlara kadar kuruluş yeri kararını etkileyebilecek başlıklar yer alır.

Spor Tesis İşletmelerinde Kuruluş Yerini Etkileyen Faktörler

Spor tesis işletmelerinde kuruluş yeri kararını etkileyen faktörler aşağıdaki biçimde ele alınabilir:

• Hammadde: Hammadde, spor tesis işletmelerinde kuruluş yerine karar verilirken üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur. Örneğin; termal bir sudan yararlanarak kurulacak yüzme havuzunun kuruluş yeri hammadde kaynağı olan termal suya yakın düşünülmelidir. Kayak tesisleri, dağ evleri, doğa sporları alanı için kuruluş yerine karar verilirken hammadde kaynakları göz önüne alınmalıdır.
• Pazar: Spor tesis işletmeleri gerek aktif katılım gerekse de pasif katılım fırsatları sunması sebebiyle, varlıklarını devam ettirebilmek için pazar taleplerini karşılayabilecek şekilde yapılandırılmalıdırlar. Ayrıca pazar içerisindeki rakipler ve rekabet ortamı da kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler içerisinde değerlendirilir.
• İşgücü: Spor tesis işletmesinin kuruluş yeri seçilirken yeterli işgücünün bulunup bulunmadığı göz önüne alınmalıdır. Spor tesis işletmelerinde işgücü ile ilgili bir başka konu, uzmanlaşmış işgücüne ihtiyaç duyulmasıdır.
• Ulaşım: Hizmet işletmelerinde üretimle tüketimin eş zamanlı olması nedeniyle kuruluş yeri seçiminde tüketicilerin yoğun olduğu bölgeler tercih edilmelidir. Spor tesis işletmesinin sunduğu etkinlik ve imkânlardan yararlanmak isteyen tüketicilerin işletmeye kolay, süratli ve güvenli biçimde ulaşabilmesi işletmenin varlığını sürdürebilmesinde kolaylık sağlar.
• Fiziki Çevre: İklimsel özellikler, arazi yapısı, enerji olanakları, sıcaklık-soğukluk, yağışnemlilik, rüzgâr ya da kuraklık gibi doğal elemanlardan oluşan fiziki çevre unsurları spor tesis işletmesinin açık ya da kapalı olması, büyük ya da küçük ölçekli olması gibi birçok konuyu ilgilendirmektedir.
• Devlet Politikaları: Bazı bölgelerde uygulanan teşvikler, vergi oranlarındaki azalma, uzun dönemli ve düşük faizli kredi bulma olanağı, devlet yardımları ve hibeler kuruluş yeri kararını etkileyen faktörler içerisinde yer almaktadır.
• Diğer Faktörler: Yukarıda açıklanan faktörlerin dışında kalan bazı faktörler de bulunmaktadır. Spor tesis işletmesinin sunduğu mal ve/ya da hizmetlere yönelik hedef kitlenin özellikleri ve bulundukları bölgeler, kültürel koşullar, yerel vergiler ve harçlar diğer faktörler başlığı altında incelenebilir.

Spor Tesis İşletmelerinin Faaliyete Geçmesi

Türkiye’de spor tesislerinin kurulması ve işletilmesi ile ilgili usul ve esaslar Özel Beden Eğitimi ve Spor Tesisleri Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre; tesis açmak isteyen gerçek ya da tüzel kişiler, açılış izni alabilmek için tesisin açılacağı ilin Gençlik ve Spor İl Başkanlığına dilekçe ile başvururlar.

Yeterlilik belgesi, düzenlendikten sonra il başkanlığının onayına sunulur. Açılacak tesisin özelliği ve ilin gelişmişlik düzeyi göz önüne alınarak; Genel Müdürlükçe tespit edilen tescil ücreti tesis sahibinden tahsil edilir.

Birden fazla spor dalında faaliyette bulunmak için başvuran ve gerekli şartları yerine getirenler faaliyette bulunacağı her spor dalı için ilgili federasyonlardan ayrı ayrı yeterlilik belgesi alır ve her spor dalı için ayrı ücret öderler. Bütün belgelerin tamamlanması ve açılış izninin verilmesinden sonra çalışma izin belgesi, gençlik ve spor il başkanlığınca düzenlenir ve işletmeciye verilir. Bu belgenin verilmesinden sonra tesis faaliyete başlamış sayılır.

İş Planı ve İş Planı Hazırlama

Neyin, ne zaman, nasıl ve kim tarafından yapılacağının belirlenmesi uygulamada büyük fayda sağlar. İş planı, iş kurmadan önce bu sorulara cevap bulmak için gerekli araştırma ve planlama çalışmalarının yapılmasını sağlayan bir araçtır.

İş planı, girişimcinin kurulu ya da kurmayı düşündüğü iş ve işletmesi ile ilgili düşüncelerinin, hedeflerinin, planlarının yer aldığı bir dokümandır. Bu doküman, girişimciye iş kurma ve işletme sürecinde yol gösterici bir rehberdir. Bu anlamda iş planı; bir iş fırsatını açıklayan, hizmet edilecek pazarı betimleyen ve girişimci işletmenin nasıl yol almayı planladığını ayrıntılı bir şekilde gösteren belgedir.

Detaylı bir iş planı genellikle 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler aşağıdaki biçimde ele alınabilir:

• Giriş: Bankacılar, ortak sermayedarlar, yatırımcılar ve iş planını okuyan çoğu kişi, planın özelliklerini ve önemli bölümlerini gösteren bir giriş görmek isterler. Giriş, izlenecek tüm aşamalar hakkında genel bir fikir sağlayacaktır. Bu şekilde planın her bir bölümünün tanımlaması sağlanmış olacaktır.
• İşletmenin Tanımı: Bu bölüm içerisinde öncelikle işletmenin ismi belirtilmelidir. Ardından faaliyet gösterilecek sektör analiz edilmeli ve planı etkileyebilecek endüstriyel gelişmelerden söz edilmelidir.
• Pazarlama Planı: Spor tesis işletmesinin üreteceği mal ve/ya da hizmetin pazarlanabilirlik özellikleri ve bunun nasıl gerçekleştirileceği pazarlama planının ayrıntılarını oluşturur. Bu bölümde girişimci, yatırımcılara pazarda var olan rekabet ortamı içerisinde başarılı olunabileceğini göstermelidir.
• Üretim Planı: Bu bölüm işletmenin kuruluş yerinin tanımlanmasıyla başlar. Seçilen yer işgücü olanakları, ücret oranları, tüketicilere yakınlık ve toplum desteğinin sağlanması açısından uygun olmalıdır.
• Yönetim Planı: Yatırımcılar, kilit varlıklar olarak gördükleri işin gerisindeki kişileri tanımakta ısrarlı davranırlar. Bu yüzden yönetim planı anahtar personelin görev ve sorumluluk alanlarını tanımlamalı, bilgi ve deneyimlerini ortaya koymalıdır.
• Finansal Plan: Finansal plan girişimcinin kısa, orta ve uzun dönemde parasal ihtiyacının belirlenmesi amacıyla oluşturulur. Bu bölüm içerisinde belirlenen bir dönem için ihtiyaç duyulan fonlar, nakit akışı, fon kaynaklarının nasıl bulunacağı ve nasıl kullanılacağı ayrıntılı biçimde yer alır.
• Araştırma ve Geliştirme Bölümü: Yapılacak araştırma ve geliştirme faaliyetleri bu bölümde gösterilen maliyet ve zaman testlerine bağlı olarak ifade edilir. Yapılacak olan araştırma ve geliştirme çalışmaları ayrıntılı biçimde ele alınmalıdır.
• Önemli Riskler Bölümü: Bu bölümde potansiyel riskler ifade edilir. Faaliyet gösterilen pazarda var olan riskler, tesis için gerekli mal ve hizmetlerin alınmasında karşılaşılan güçler ve olası rakipler bu bölüm içerisinde yer alacak risklerden bazılarıdır.
• Zaman Tablosu Bölümü: Gerçekleştirilmesi düşünülen çeşitli faaliyetlerin sıralamasını vermektedir. Zaman tablosu içerisindeki zaman aralıkları haftalık, aylık ya da üçer aylık olarak verilebilir.
• Ekler: Planın bu son bölümü, olması zorunlu bir bölüm değildir. Ancak planın ana bölümlerinde verilmesi uygun olmayan ek belgeler sunulmaktadır.

Spor tesis işletmelerinin kuruluşu ile ilgili tüm bu anlatılanların ışığı altında başarılı bir örneği incelemek istersek; Kayseri Kadir Has Şehir Stadyumu ele alınabilir.