Ünite 3: Stratejik Niyetlerin Belirlenmesi: Stratejik Niyet Hiyerarşisi

Giriş

Örgütün amacı, ulaşmak istediği ve takip ettiği sonuçlara, örgütün Stratejik Amacı ya da Stratejik Niyeti denir.

Kar elde etmek, varlığını sürdürmek, gelir elde etmek, rekabet gücü elde etmek örgütün stratejik niyetlerine bağlıdır.

Vizyon uzun bir yolculuğun sonunda varacağı nihai nokta iken amaç ve hedefler başlangıç ile sonuç arasındaki noktalardır. Bu tarz Stratejik niyetler örgütlerin kalıcı, dinamik ve etkin olmalarını, kaliteli hizmet üretmelerini ve sürdürülebilirliklerini sağlar.

Stratejik Niyet Hiyerarşisi

Stratejik niyet hiyerarşisi vizyon, misyon, amaç, hedef, plan ve bütçeden oluşur.

Vizyon ve misyon uzun vadeli niyetler, amaç ve hedefler yıl yıl belirlenen, ulaşılmak planlanan sonuçlardır. Plan ve bütçe ise vizyon, misyon, amaç, hedeflere hizmet eder. Planlar ,yapılması gerekenleri belirlerken, bütçe ise bunlara ulaşmak için ayrılması gereken kaynaktır.

Hiyerarşik sıralama ise şu şekildedir, vizyon, misyon, amaç, hedef, plan ve bütçe.

Vizyon

Vizyon, liderleri birbirlerinden ve yöneticilerden ayıran özellikler bütünüdür. Vizyon; örgüt üyelerinin inanç ve bağlılığını etkileyen olayları, konuları ve gelecekle ilgili durumları yaratabilme, bunlara ilişkin yaklaşımlar geliştirme ve ilerletme kapasitesidir.

Vizyon, liderleri birbirlerinden ve yöneticilerden ayıran özellikler bütünü olarak da tanımlanabilir. Vizyonla ilgili çeşitli çözümlemeler şunlardır:

• Örgüte ilişkin güçlenen bir geleceği geliştirme, paylaşma ve tasarlama yetisi,

• Var olanla, öngörüleni yalın bir gerçeklikle dengeleyebilme,

• Bilinenden bilinmeyene yönelik gerçekleri, ümitleri, rüyalar› ve fırsatları koruyarak geleceği yaratabilme becerisi.

Vizyon işletmelerin gelecekte ne olmak istediklerinin bildirisidir. Vizyon bir yönelim sürecidir ve yönelim süreci, gelecekte ve yoğunlukla uzak gelecekteki olacakların kimliklendirilmesi ve oraya ulaşmak için gerekli stratejidir.

Bazı vizyon örneklerini vermek gerekirse, global normlu işletme olmak, ihracata dayalı büyümek, katılımcı bir örgütsel kültür yaratmak, dünyada bilinen bir marka olmak pazarda lider olmak vb.

Bir vizyonun öğeleri şu şekildedir;

• Yönetim Felsefesi, değerler ve ilkeler,

• İmaj, ve

• Amaçlar ve gelecek tahminidir.

Yapılan işe, sektör ve yönetime yüklenen özel anlam ya da yüklenilmiş anlamların benimsenmesi yönetim felsefesi olarak tarif edilebilir. Yönetim felsefesi, kişi, grup ve düşünce davranışlarına rehberlik eden idealler, inançlar ve ilkeler bütünüdür.

Değerler ise davranış biçimleri, inançlar, hedefler, ilişki kontrol teknikleri, dünya görüşü, tarz ve karakterlerdir. Hesap verilebilirlik, Bilgi ve şeffaflık, Uzun dönemli başarı, Hakların korunması gibi, örgütler için örnekler verilebilir.(S:50, tablo 3.1.)

Vizyonda felsefe ve değerler kadar ilkelerde önemlidir. Çalışma ve kararları yönlendirecek ve sınırlandıracak prensiplerdir.

Vizyon ve misyon ön planda yer alırken, görülmesi istenen yüzü ise imaj oluşturur.

Vizyonu belirlemede temel öğesi çarpıcı amaçların belirlenmesidir. Vizyon içinde gelecek tahmini söz konusudur. Bu tahmin iyi araştırılmalıdır. Konulacak zorlu amaçlarla yıllar içinde bu tahmine ulaşılmaya çalışılacaktır.

Vizyonun pek çok işlevi vardır ve vizyon oluşturulurken bu işlevlerin önemli bir kısmını yerine getirmesi beklenir. Bu işlevlerden bazıları şunlardır;

• İnsanlara kılavuzluk eder

• Olumlu konuları çağrıştırır

• İnsanlara ilham kaynağı olur.

• Vizyon, insanlara geri bildirim verir.

• Vizyon, aydınlatıcıdır

• Ateşler ve hayran bırakır

• İtici güç sağlar

Vizyon tasarımında dikkate alınması gereken ölçütler ise;

• Vizyon enerjik, heyecanlandırıcı ve yön çizici olmalı,

• Kolay ve özlü olmalı, genelde otuz ya da daha az kelimeden oluşmalı,

• Kolaylıkla hatırlanmalı,

• Mevcut gerçekliklerin ötesinde bir gelişmeyi sergilemeli,

• Örgütün stratejisiyle uyumlu olmalı,

• Grubun istek, değer ve arzularını yansıtmalı,

• Çalışma grubunun geleceğine pozitif bir resim çizmeli,

• Günlük etkinliklerin ayrıntılarını aşmalı

• Çok uzun süreli olmalıdır.

Vizyonun etkinliği ise önemlidir, bunu sağlamak için ise;

• İnsanlara sıklıkla bunu hatırlatmak gereklidir.

• Vizyon tam olarak uygulanmalı, çalışanlara daha fazla ödül ve heyecan getireceği söylenmelidir.

• Vizyona periyodik olarak ölçün.

• Vizyonu tasarlayanlara vizyonun ne denli iyi gidip gitmediğini sorarak sahiplik duygusu yaratılmalı.

• Örgütsel vizyonları bireylerin kişisel vizyonları ile uyumlu olmalıdır. Kişisel kariyerlerine katkı sağlamalıdır.

• Vizyonu canlı ve ayakta tutmak için değişen koşullarla uyumlaştırılmalı.

Vizyon ve Liderlik

Vizyon bir hayalin parçasıdır ve bir yönüyle ütopik bir noktadır. Vizyonun hayata geçirilmesi için coşku ve arzu şarttır. Vizyonun belirlenen hedeflere ulaşması için vizyon ve liderliğin entegrasyonu sağlanmalıdır.

İşletmeler vizyon ve liderlik perspektifinde incelendiğinde;

• Vizyon, kurumun içsel pusulasıdır.

• Vizyon, ilham veren yönüyle senaryo deklarasyonudur.

• Vizyon, gelecek tasarımının bugünkü zihinsel düşüdür, izdüşümüdür.

Bir örgütte vizyonun yaratılmasından sorumlu olan kişi liderdir. Lider, yeni vizyonu yaratıp, yeni standartları belirler ve vizyonu gerçekleştirmesi için örgüt üyelerini teşvik eder. Liderlik yöneticilikten farklıdır, insanlar vizyon yaratanların peşinden gitmeyi tercih ederler ve vizyonu liderler yaratır. Liderlik karizmatik liderlik ve vizyoncu liderlik olarak ikiye ayrılabilir. Ayrıca vizyonu olan kişinin lider, lider olanında etkili yönetici olduğu söylenebilir.

Misyon

Biz neyiz sorusuna cevap aranır. Diğerlerine göre neyi en iyi yaptığımızın çerçevesinde gelişir.

Misyon belirlenirken temel olarak şu sorular ortaya konur;

• Oluş nedenimiz, temel gayemiz nedir?

• Çeşitli paydaşlara ve ortaklara yükümlülüklerimiz nelerdir?

• Özel ve ayırt edicilerimiz nelerdir?

• Başlıca müşterilerimiz kimlerdir ve kilit pazar dilimimiz nedir ve ne olmalıdır?

• Başlıca ekonomik hedeflerimiz nelerdir?

• İşletmemizin başlıca değerler inançları ve öncelikli felsefesi nedir?

Misyonda dün, bugün ve yarın vurgusu var iken, vizyon, amaç, hedef ve strateji sadece gelecekle ilgilidir.

Amaç ve Hedefler

Amaçlar belirli bir süre içerisinde gerçekleştirilmesi arzu edilen veya ulaşılmak istenen sonuçlardır. Amaçlar soyut veya somut olabilir. Ayrıca maddi veya manevi, insani yada sosyal niteliklerle de ilgili olabilirler.

Amaçlar misyon ve vizyonla uyumlu olmalıdır. Amaçlar ortaya konurken sonuç odaklı olunmalıdır. Kısa orta ve uzun vadeyi kapsamalıdır. Motive edici ve uyumlu olmalıdır. Örnek bir amaç, Kaliteli mal ve hizmetler sunmak olabilir.

Üniversiteler için amaçlar; eğitim-öğretim, araştırma ve kamu hizmeti olarak belirlenirken yeni amaçlar, gelir dağılımı adaleti sağlamak, göçün neden olduğu trajediyi önlemek, yoksulluğu önlemek terörü önlemek, açlıktan ölümleri önlemek, STK’ları yaygınlaştırmak, vb. olarak belirlenebilir.

Hedefler ise amaçlardan farklı olarak sayısal olarak ifade edilir ve daha kısa vadeyi kapsarlar. Zaman kavramını içerirler. Bir amacın gerçekleşmesi için birden fazla hedef belirlenebilir. Hedefler yeterince açık ve anlaşılır olmalıdır, ölçülebilir olmalıdır, sonuç odaklı olmalı ve zaman çerçevesi açık olmalıdır. Hedef için örnek vermek gerekirse “Bebek ölüm oranı, 2020 yılına kadar binde 20 oranında azaltılacaktır.”

Misyon, Vizyon, Amaç, Hedef, Stratejik Etkileşim

Misyon, kişilerin geleceğe yönelme güdülerini güçlendirir iken vizyon gelecek bilgisini sağlar. Başarı için vizyon ve misyon entegre olmalıdır.

Strateji amaçlara nasıl ulaşılacağı ve kaynakların nasıl tahsis edileceğidir.

Ulaşılmak istenilen gelecek, farklılaştırılmış bir gelecek yaratmak ve bu geleceği ön görmek vizyon kavramı içinde olmalıdır. Örgütlerin ne oldukları, ne için var oldukları, işlerinin ne olduğu gibi sorulara ise misyon cevap vermektedir.

Sistematik bir sıralama yapmak gerekirse vizyon en baştadır, onu misyon, amaç, hedef ve strateji izler.

Vizyon, misyon, strateji, amaç ve hedef kavramlarına ilişkin örnek tarzda ifadeler kullanmak gerekirse şunlar söylenebilir:

Vizyon: Ürünün, markanın ve teknolojinin kısa sürelerde yenilendiği bir otomobil işletmesi olmak istiyoruz.

Misyon: Ürün tasarım değişikliğini üç yıldan bir yıla indiren bir işletmeyiz.

Amaç: Sürekli büyümek.

Hedef: 2013’te satış cirosunu % 300 arttırmak.

Strateji: Yaratıcı insanların tasarım, Ar-Ge birimlerinde istihdam etmek, en yetkin araştırmacıları işletmeye çekmek, rutin işlerdeki kişilerden yeni tasarımlar için öneriler istemek.

Vizyon/Misyon/Strateji/Amaç ve Hedefin ilişkisi şekil 3.1’de gösterilmiştir. (S:58, Şekil 3.1.)

Planlar ve Bütçeler

Stratejik niyetin son evresi ise planlar ve bütçelerdir. Vizyon, misyon, amaç ve hedefler belirlenirken stratejide örgütler ve uygun harekete geçiş planları yapılmalıdır.

Bu planlar yıllıktan 5 yıllığa olacak şekilde yapılabilir. Örneğin üretim programları, pazarlama programları, yatırım programları, finansman programları yapılmalıdır.

Ayrıcı bu planlara uygun bütçelerde hazırlanmalıdır. Yapılacak palan ve bütçe çalışmaları stratejik niyetin son halkasını oluşturur. Genel amaç niyet edilen ile gerçekleşenin birbirine yakınlaşmasının sağlanmasıdır. Orta, kısa ve uzun vadeli bütçeler aynı şekilde kısa, orta ve uzun vadeli planlara göre yapılır.

Bütçe plan ve programları hem sayısal hem de sözel olarak ifade edilmeli ve hangi amaç ve hedef için ne kadar kaynak tahsil edileceği net olarak belirlenmelidir. Bütçe hangi amaca, hangi miktarda fon, hangi miktarda kaynak tahsis edileceğidir.