Ünite 8: Stratejik İşbirlikleri

Stratejik İşbirliği Kavramı

Stratejik işbirliği, işletmeler arasında çeşitli şekillerde ortaya çıkan dayanışma ve kaynak birleştirme faaliyetlerinin genel adıdır. Temelde, iki veya daha fazla bağımsız işletmenin belirli stratejik amaçlara ulaşabilmek ve karşılıklı fayda sağlayabilmek için sahip oldukları kaynakları ve yetenekleri paylaşmak suretiyle oluşturdukları karşılıklı değişimi kapsayan birlikteliklerdir.

Stratejik işbirliği, satın alma ve birleşme, işletmelerin büyümek için dış kaynaklara başvurduğu stratejilerdir ve aralarında seçim yapmak, değişen iş koşullarında gittikçe daha zorlaşmakta ancak kaçınılmaz olmaktadır.

Stratejik işbirlikleri, bölgesel acentelik ve bayilikler gibi çok basit anlaşmalardan know-how, lisans, taşeronluk gibi daha çok özel ve karmaşıklık derecesi yüksek anlaşmalara kadar uzanan çeşitli derecelerde işbirliklerini kapsamaktadır.

İşletmelerin Stratejik İşbirliği Yapma Nedenleri

İşletmeler yeni pazarlara girmek, yeni teknolojiler geliştirmek veya yeni teknolojileri kısa sürede kullanılır duruma getirmek, üretim maliyetlerini düşürmek, sinerji yaratmak veya ticari engelleri aşmak gibi nedenlerle işbirliğine gitmektedirler. Sinerji; bir bütünün, kendisini oluşturan parçalardan daha büyük olması, parçalar arasındaki ilişkinin daha fazla değer yaratmasıdır. İki veya daha fazla kişinin veya organizasyonun yeteneklerini ve kaynaklarını ortak bir hedefe ulaşmak için birleştirmesi taraflar arasında sinerji oluşturmaktadır. İşletmelerin stratejik işbirliği yapma nedenleri sayısız olmakla birlikte, bunları ana başlıklar altında toplamak mümkündür. • Mevcut pazarlarda büyümek

• Yeni pazarlara girmek
• Belirsizliği azaltmak
• Varlık ve yetenekleri geliştirmek ya da yeni yetenekler elde etmek
• Riskleri azaltmak

Mevcut pazarlarda büyümek: İşletmeler teknolojiye veya teknolojiyi sağlayacak kaynaklara sahip ya da kaynaklarının birleştirilmesi durumunda teknolojinin ortaya çıkabileceği işletmelerle işbirliğine giderek büyüyebilmektedir. Aynı şekilde bu işbirliği sayesinde, düşük maliyetli ve yüksek kaliteli ürünler üretme şansına sahip olarak, yerel ya da küresel rakiplere karşı mevcut durumlarını koruyabilmektedirler.

Yeni pazarlara girmek: Stratejik işbirlikleri işletmelerin yeni pazarlara hızlı ve daha düşük maliyetle girmelerine olanak sağlayan yapılardır. İşletmeler yeni ürün pazarlarına, özellikle uluslararası pazarlara, deneyimli işletmelerle işbirliği yaparak girmektedirler. Özellikle giriş engellerinin bulunduğu pazarlara girmek için, bu pazarda faaliyet gösteren başka bir işletme ile stratejik işbirliğine gidilebilmektedir.

Belirsizliği azaltmak: Globalleşmenin artırdığı rekabet baskısı ve işletmelerin faaliyette bulundukları çevrenin artan belirsizlik ve karmaşıklığı, işletmelerin aralarında iş bölümü yaparak bir dayanışma içine girmelerini gerektirmektedir.

Varlık ve yetenekleri geliştirmek ya da yeni yetenekler elde etmek: Sistematik ve düzenli bir yol içinde temel yeteneklerin ve kapasitelerin belirlenmesi ve etkin yönetilmesiyle işletmeler; yatırımlarını ve enerjilerini en iyi yaptıkları şeyler üzerinde yoğunlaştırarak, örgütsel kaynaklar üzerindeki kazançlarını maksimize edebilirler. Yetenekleri sayesinde işletmeler, hızlı bir şekilde değişen rekabet ortamı ve teknolojik gelişmeler içinde, risk ve yatırımlarını azaltabilir ve müşteri ihtiyaçlarına daha iyi cevap verme olanağını yaratabilirler.

Riskleri azaltmak : Giderleri ve maliyetleri paylaşmak yolu ile riskler azaltılabilir. Stratejik işbirlikleri riskleri en aza indirebilmektedir.

Kısaca: işletmeler yeni pazarlara girmek, yeni teknolojileri kullanabilmek, maliyetlerini düşürebilmek ve ticari engelleri aşmak gibi sebeplerden dolayı işbirliğine gitmektedirler.

Stratejik İşbirliği Türleri

Bir çalışmada stratejik işbirliği üç ayrı kategoride incelenmektedir:

1. Simetrik işbirlikleri,
2. Asimetrik işbirlikleri,
3. Karma işbirlikleri.

Simetrik işbirlikleri: Ürün, hizmet, teknoloji, müşteri profili gibi alanlarda benzer olan işletmeler arasında kurulmaktadır. Bu işletmeler benzer stratejik amaç ve hedeflere sahiptir. Örneğin ölçek ekonomisi arayan bir işletme, yine ölçek ekonomisini amaçlayan bir işletme ile işbirliği yapabilir. Ölçek ekonomisi, işletme büyüklüğünün sağladığı maliyet tasarruflarını ifade eder. Bu durumda, üretim biriminin büyüklüğü arttırıldıkça birim çıktıya düşen maliyet azalır.

Asimetrik işbirlikleri: Ürün, hizmet, teknoloji, müşteri profili gibi unsurların bir veya birkaçında farklılık gösteren işletmeler arasında kurulmaktadır. İşletmelerin hedef ve yetenekleri farklıdır.

Karma işbirlikleri: Aynı ve farklı hedeflere sahip işletmelerin oluşturdukları işbirlikleridir.

Bir başka çalışmada: stratejik ortaklıklar ve ortak girişimler olmak üzere iki ana başlık altında incelenmiştir. Diğer bir çalışmada ise stratejik işbirlikleri: hisse temelli olmayan işbirlikleri, hisse temelli işbirlikleri ve ortak girişimler olarak üç gruba ayrılmıştır.

Hisse temelli olmayan işbirlikleri: Hisse değişimi ve paylaşımına dayalı olmayan, sözleşme esaslı işbirlikleridir. Bu tür işbirlikleri, ortaklara esneklik ve düşük bağlılık sağlamaktadır.

Hisse temelli işbirlikleri: Bir veya daha fazla ortağın yasal olarak yeni bir işletme yaratmaksızın hisse senedi değişim yapması sonucu oluşturduğu bir ittifak türüdür. Ortaklar birbirinin hisse paylarını satın alarak hisse paylaşımı gerçekleştirmektedir.

Ortak girişimler: İki ya da daha fazla işletme, sahip oldukları kaynak ve yetenekleri paylaşarak yasal olarak bağımsız bir işletme kurabilmektedir. Bu da ortak girişim olarak adlandırılmaktadır.

Bölgesel acentelik ve bayilikler, konsorsiyumlar, taşeronluk ve know-how anlaşmaları, yönetim ile ortak pazarlama sözleşmeleri, lisans ve ortak üretim anlaşmaları, franchising, stratejik işbirlikleri arasında yer almaktadır.

Stratejik İşbirliği Oluşum Süreci

Stratejik işbirliği oluşum süreci altı aşamada ele alınabilir:

a. Stratejik işbirliği ihtiyacının duyulması

b. Stratejik işbirliği türünün belirlenmesi

c. İşbirliği yapılacak ortağın seçimi

d. Müzakere süreci

e. İşbirliğinin gerçekleşmesi ve yürütülmesi

f. İşbirliği performansının değerlendirilmesi

Stratejik İşbirliği İhtiyacının Duyulması: Bir işletmenin stratejik işbirliği oluşturma düşüncesi stratejik planlama sürecinde ortaya konulmaktadır. Türkiye’deki işletmeleri stratejik işbirliği yapmaya yönelten en güçlü neden rekabette pozisyonları güçlendirmek olurken, bunu takip eden diğer nedenler olarak yeni teknoloji transfer etmek, yeni ürün veya hizmet yaratılmasını hızlandırmak, yeni pazarlarda yer edinmek ve pazar payını artırmak olduğu görülmektedir.

Stratejik işbirliği türünün belirlenmesi: Bu aşamada işletmelere düşen görev, kendi yapılarını, endüstrinin koşullarını ve rekabet yapısını iyi analiz etmektir. Analiz aşamasında işletme tarafından endüstrinin rekabet dinamiklerine ilişkin durumsal analiz yapılmakta ve değer zinciri tanımlanmaktadır.

İşbirliği yapılacak ortağın seçimi: Ortağın seçimi aşamasında, üst yönetim işletmenin stratejik pozisyonunu, beklentilerini ortaya koyarak potansiyel ortakları belirlemelidir. Ortağın Pazar bilgisi, ana tedarikçi veya müşterilerle ilgili bağlantıları, itibarı, büyüklüğü, geçmiş işbirliklerindeki tecrübesi göz önünde bulundurulmalıdır.

Müzakere süreci: Karşılıklı olarak beklentilerin, kuralların, prosedürlerin belirlendiği ve anlaşmaların imzalandığı bu aşamada, seçilen ortak ile işbirliğine ilişkin tüm detaylar değerlendirilir. Karara bağlanacak konular arasında; ortakların eşit katkılar sağlaması, temel yeteneklerin korunmasının açıklığa kavuşturulması, hangi kaynakların kullanılacağı, hedeflerin saptanması, kural, hak ve görevlerin tanımlarının yapılarak tarafların beklentilerinin netleştirilmesi gibi başlıklar sayılabilir.

İşbirliğinin gerçekleşmesi ve yürütülmesi: Sürecin en önemli aşaması olan bu maddede, işbirliği, önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak üzere, üst yönetimin desteğini alarak ve bir iletişim-koordinasyon sistemi kurarak faaliyetlerine devam etmektedir.

İşbirliği performansının değerlendirilmesi: Sürecin son aşamasında işbirliği sonucunda ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmektedir. Ortakların performansı, kaynak transferlerinin kontrolü, öğrenme süreci, hedeflere ulaşılması gibi konularda edinilen sonuçlar, ortakların işbirliğinin sonlandırılması veya devam ettirilmesi yönünde karar almasını sağlamaktadır.

Stratejik İşbirliklerinde Yaşanan Sorunlar

Gerçekleşen işbirliklerinin yaklaşık yarıdan fazlası amaçlarına ulaşmadan yaşadıkları sorunlar nedeniyle dağılmaktadır. Stratejik işbirliklerinde yaşanan sorunlardan bazıları şu şekilde özetlenebilir:

• Kültürel farklılıklar
• Güven eksikliği
• Performans riskleri
• Yerli veya küresel bir rakip yaratma riski
• Vizyon, amaç ve hedef farklılıkları
• Açık hükümlerin olduğu resmi sözleşmelerin yapılmaması

Stratejik İşbirliklerinin Başarı Koşulları

Stratejik işbirliği oluşturan işletmelerin işbirliğinin başarısı konusunda dikkat etmeleri gereken hususları şöyle sıralamak mümkündür.

• Stratejik amaçların açık ve belirgin olması,
• Stratejilerin bütünleştirilmesi ve her iki taraf için değer yaratıldığından emin olunması,
• Uyumlu hedeflere, kaynaklara ve tamamlayıcı yeteneklere sahip ortakların bulunması,
• Ortaklık doğrultusunda ortaya çıkabilecek risklerin belirlenmesi ve işbirliği oluşturulurken bunların azaltılması,
• Görev ve sorumlulukların paylaşılması ve her ortağın işini en iyi şekilde yerine getirmesi,
• Pazarda direkt rekabet etmekten kaçınılması yoluyla çatışmaların azaltılması,
• Kültürel uyumun sağlanması,
• Ortaklar arasında iyi bir iletişimin ve yüksek düzeyde güvenin oluşturulması,
• Çevresel değişiklik ve yeni fırsatlar doğrultusunda ilişkinin yeniden gözden geçirilmesi ve esnek olunması,
• İşbirliği konusundaki deneyim ve uzmanlıklardan yararlanılması.

Stratejik amaçların açık ve belirgin olması: Stratejik işbirliği oluşturulmadan önce ortaklar birbirlerinin stratejik hedeflerini iyi anlamalıdır. Bu faktör kazan-kazan durumunun oluşturulmasını içermektedir.

Stratejilerin bütünleştirilmesi ve her iki taraf için değer yaratıldığından emin olunması: Taraflar kendi stratejik hedeflerine ulaşmak için karşılıklı olarak birbirlerine bağımlı olmalıdır. Hedef ve önceliklerin birbirinden uzaklaşmaması gerekmektedir.

Uyumlu hedeflere, kaynaklara ve tamamlayıcı yeteneklere sahip ortakların bulunması: Örgütsel yapıları, stratejileri, kültürleri, yönetim anlayışları açısından benzer işletmelerin işbirliğine gitmeleri işbirliklerinin başarı şansını artırmaktadır.

Ortağın tamamlayıcı yeteneklere sahip, işletmelerin stratejilerinin birbirleriyle uyumlu ve ortağın mevcut faaliyet alanında işletmeye rakip olabilme riskinin düşük olmasına dikkat edilmelidir.

Ortaklık doğrultusunda ortaya çıkabilecek risklerin belirlenmesi ve işbirliği oluşturulurken bunların azaltılması: İşbirliği yapmak isteyen işletmeler ne kadar basit olursa olsun, her işbirliğini çok iyi hazırlanmış ve geliştirilmiş bir anlaşmaya dayandırmalıdır.

Görev ve sorumlulukların paylaşılması ve her ortağın işini en iyi şekilde yerine getirmesi: Tarafların üstlenecekleri rollerin belirlenmesi, ne gibi riskleri üstlenecekleri, kazançlardan hangi oranlarda yararlanacakları, yapılacak katkıların türleri ve şekilleri net olarak ortaya konmalıdır.

Pazarda direkt rekabet etmekten kaçınılması yoluyla çatışmaların azaltılması: Taraflardan birinin fırsatçı davranışlarının, anlaşmaları kendi doğrultusunda yorumlamasının ve uygulamasının önüne geçilmelidir. Bireysel isteklerin baskın duruma gelmesini engelleyen kontrol mekanizmaları geliştirilmelidir.

Kültürel uyumun sağlanması: Başarılı bir işbirliğinin sağlanabilmesi için işletme değer ve kültürlerinin uyumlaştırılması zorunludur. Bu nedenle, tarafların birbirlerinin kültürleri hakkında kapsamlı bilgilere sahip olmaları gereklidir.

Ortaklar arasında iyi bir iletişimin ve yüksek düzeyde güvenin oluşturulması: Taraflar arasında açıklık, iyi niyet ve programlı şekilde yapılan iyileştirme ve geliştirme eğitimleri, işbirliklerini pekiştirecek güvenli bir ortam yaratmaya yardımcı olacaktır.

Çevresel değişiklik ve yeni fırsatlar doğrultusunda ilişkinin yeniden gözden geçirilmesi ve esnek olunması: Koşulların ve pazarın değiştiği göz önünde bulundurulmalı ve esnekliğe önem verilmelidir.

İşbirliği konusundaki deneyim ve uzmanlıklardan yararlanılması: Stratejik işbirliğindeki deneyimler işletmelerin gelişmesine yardımcı oldukları sürece değerlidir. Elde edilen deneyimlerin gelecekteki faaliyetlere uygulanması işletmeleri daha iyi performansa ve daha yüksek başarıya götürmektedir.