Ünite 5: Ekim Dikim ve Gübreleme Makinaları

Ekim Tekniği

Bitkisel üretimin önemli aşamalarından biri toprak işleme ya da tohum yatağı hazırlığından sonra yapılan ekim ya da dikim işlemidir. Ekim, bitkisel üretimin başlangıcı olan tohumun; sıcaklık, nem, ışık, hava gibi uygun yaşama koşullarının sağlandığı toprağa bırakılması işlemidir. Ekim işleminde, buğday, arpa, mısır gibi tahılların küçük tohumları ile patates yumrusu gibi iri tohumlar toprak içine yerleştirilirler. Dikim ise bitkisel üretimin devamlılığını sağlayan özel koşullarda ve dar alanlarda geliştirilmiş fide ya da fidanın uygun yaşama koşullarının sağlandığı toprağa yerleştirilmesi işlemidir. Dikim işleminde, domates, biber gibi sebze fideleri ile birçok ağaç fidanı köklü olarak toprak içine yerleştirilirler. Ekim yöntemi belirlenirken yetiştirilecek bitkinin istekleri dikkate alınır. Ekim ve dikim işlemlerinin hızlı ve büyük alanlarda yapılabilmesi için geliştirilen makinaların, bitkiler gelişirken uygulanacak olan çapalama, sulama, ilaçlama, hasat gibi işlemlerde kullanılacak makina ve ekipmanların çalışmasına izin verecek yapıda olması gerekir. Özellikle ekim tekniği bakımından tohumların tarlaya atılması için kullanılan ekim makinalarının aşağıdaki özelliklere sahip olmaları beklenir:

• Tohumlar tarlanın her yerine öngörülen ekim normunda atılmalı ve bu makine üzerinde kolayca değiştirilebilmelidir.
• Tohumların toprağa bırakıldığı konumu belirleyen ekici ayakların arasındaki sıra arası uzaklıklar eşit olmalı ve ekim işlemi sırasında değişmemelidir.
• Ekici düzenlerden atılan tohum miktarları birbirinden farklı olmamalıdır.
• Sıra üzeri uzaklıklar makina tarafından düzgün olarak sağlanmalıdır.
• Tüm tohumlar aynı ekim derinliğine bırakılmalıdır ve derinlik makina üzerinde kolayca ayarlanabilir olmalıdır.
• Ekim sırasında tohumlar ezilmemeli, kırılmamalı ve zedelenmemelidir.
• Makinanın ekici düzeni, fizikomekanik özellikleri farklı tohumların ekimine olanak vermeli ve değişik ekim normlarına ayarlanabilmelidir.
• Ekim işleminden sonra depo kolayca boşaltılıp temizlenebilmelidir.
• Makina fazlaca bakım gerektirmemeli ve sağlam yapıda olmalıdır.

Ekim zamanı, ekilecek tohumların çimlenebilmesi için en uygun toprak sıcaklığı ve nem gibi iklim koşullarının gerçekleştiği zamandır. Tohumluk, tohumlukların; fiziki (safiyet, bin tane ağırlığı, içindeki yabancı ot tohumları, hastalık etmenleri, zararlı yumurtaları ve cansız yabancı maddeler); biyolojik (içindeki canlı olan ve çimlenip toprak yüzeyine çıkabilen tohumların oranı) ve genetik değerleri (gelişen bitkide görülen verim, soğuk ve kuraklıktan etkilenme, erkencilik ve hastalıklardan etkilenme durumu) söz konusudur. Tohumluk yetiştirileceği bölgenin iklim koşullarına uygun olarak seçilir.

Ekim normu, tarlanın birim alanına atılacak tohum miktarını gösterir ve genellikle kg/da veya kg/ha olarak tanımlanır. Ekim derinliği, tarlaya ekilen tohumların bulunduğu yerin toprak yüzeyine olan uzaklığıdır. Fizikomekanik özellikler ise boyut (uzunluk, genişlik ve kalınlık), küresellik, bin tane ağırlığı, doğal yığılma açısı, bir delikten serbestçe akma yeteneği, sürtünme katsayısı gibi özellikleri tanımlar ve ekim için önemli özelliklerdir. Sıralar arası uzaklık kavramı, makina tarafından tarlaya bırakılan tohum sıralarının makinanın ilerleme yönüne dik birbirine olan uzaklıklarıdır. Sıra üzeri uzaklık, aynı sıra üzerinde bulunan en yakın iki tohum arasındaki uzaklıktır.

Ekimde başlıca serpme ekim ve sıraya ekim yöntemleri uygulanır. Serpme ekimde tohumlar tarlaya elle ya da basit aletlerle saçılırlar. Bu yöntem sahip olduğu olumsuz yanlardan ötürü zorunlu olmadıkça tercih edilmemektedir. Sıraya ekim ise tohumların makinalar tarafından ilerleme yönüne paralel hatlar ve sıralar şeklinde bırakılması yöntemidir.

Ekim Makinaları

Bitkisel üretimde iyi bir toprak işlemeden sonra tohumların ideale yakın koşullarda tarlaya bırakılmasında ekim makinalarından yararlanılır. Ekim makinaları, genel olarak üzerinde tohum deposu, ekici düzen, tohum borusu, ekici ayak bulunduran makinalardır. Bunun yanında, şasi, tekerlekler, hareket iletim düzeni, traktöre bağlantı düzeni, ayar mekanizmaları gibi elemanlar da bulunabilmektedir. Ekim makinalarının deposuna doldurulan ekilecek tohumlar kendi ağırlıkları ya da değişik sistemlerle zorunlu olarak hareket ettirilirler. Ekim makinaları genel olarak kombine ve üniversal makinalar olarak; ayrıca sıraya ekim yapan tahıl ekim makinaları, hassas ekim makinaları, patates ekim makinaları, pamuk ekim makinaları ve yuvalara ekim yapan makinalar şeklinde gruplandırılabilirler. Sıraya ekim yapan makinalar, genellikle dar sıra aralığı mesafelerde ekilen tahılların ekiminde kullanılan ve sıra üzerinde tohumları kesintisiz olarak açılan çizilere bırakan makinalardır. Hassas ekim makinaları, genellikle çapa bitkileri olan ve geniş sıra aralığı mesafelere ekilen mısır, şekerpancarı tohumlarının ekiminde kullanılır. Patates ekim makinaları, bir çapa bitkisi olan patatesin oldukça iri olan yumrularının tarlada oluşturulan sırtlara ekilmesi için geliştirilmiş olan makinalardır. Pamuk ekim makinaları, pamuk dışındaki mısır, ayçiçeği gibi bazı çapa bitkilerinin ekiminde de kullanılabilen pamuk ekim makinalarının bir çatı üzerine yerleştirilmiş ve her bir sıraya ekim yapan ayrı ekici üniteleri bulunmaktadır. Yuvaya ekim makinası ile geliştirilen yuvaya ekim makinaları ile küçük tohumların toprak içerisinde açılmış olan yuvalara bırakılması sağlanır.

Ekim makinalarının, ekilecek tohuma ve ekim yöntemine bağlı olmaksızın işe hazırlanırken iş genişliği, sıralar arası mesafe, ekim normu ve markör ayarı parametrelerinin ayarlarının yapılması gerekir. Ekim makinalarının iş genişliği genellikle makinanın taşıyıcı tekerlek iz genişliğine eşittir. Ekim makinalarında ekici düzen ve ona bağlı çalışan ekici ayak sayıları sıra sayısına eşit olmaktadır. Sıralar arası uzaklık, ekilecek tohum cinsine ve ekim yöntemine göre değişmektedir. Ekimde en önemli parametre olan ekim normu, esas olarak ekici düzen tarafından belirlenmektedir. Her bir ekici düzen için depodan ne kadar tohum alınıp tarlaya atılacağı çok önemlidir. Markör ayarı ise ekim makinasının simetri ekseninden, ekim makinasının tekerleğinden ya da dönülecek taraftaki son ekici ayağın eksenine göre hesaplanır.

Dikim Makinaları

Bitkiler belli bir boya ulaştıktan sonra asıl yetişme ortamı olan tarlaya dikilirler. Bu işlem içinde fide dikim makinaları geliştirilmiştir. Fide dikiminde en önemli faktörlerden biri dikimden hemen sonra can suyu verilmesi işlemidir. Fide dikim makinaları aşağıda belirtilen özellikleri sağlamalıdırlar:

• Fideler toprağa dik konumda yerleştirilmelidir.
• Dikim sırasında fidelerin kökleri bükülmemelidir.
• Fidelere uygun ekim derinliği sağlanmalıdır.
• Dikimden sonra toprak uygun şekilde bastırılmalıdır.
• Kökler arasında boşluk kalmamalıdır.
• Fideler zedelenmemelidir.

Çok yıllık ağaç biçimindeki bitkilerin dikiminde fidan dikim makinaları kullanılır. Fidanlar tıpkı fidelerde olduğu gibi dar alanlarda ve kontrollü şartlarda belli bir boya ulaşıncaya kadar yetiştirilen bitki kısımlarıdır. Fidan dikim makinalarından dikim çukuru açılması, fidanın bu çukura yerleştirilmesi, köklerin çevresinin toprak ile örtülmesi ve sıkıştırılması gibi fonksiyonları yerine getirmesi beklenmektedir. Toprak burgusu denilen çukur açma makinaları ile genellikle 100 cm’ye kadar çukur açılabilir.

Gübreleme Makinaları

Topraktaki bitki besin maddeleri zaman içerisinde çeşitli nedenlerle azalabilmektedir. Bitkisel yetiştiricilikte bu besin maddelerinin toprağa kazandırılması şarttır. Bitkisel üretimde elde edilecek ürünün miktar ve kalitesini artırmak için tarlaya gübre atılması gerekmektedir. Gübreler genellikle azot, fosfor, potasyum içerirler. Gübreler, hayvansal atıklardan oluşan organik ahır gübreleri ve kimyasal yollarla üretilen mineral ve organik gübreler şeklinde olabilmektedir. Ahır gübresi, katı dışkı, idrar, sap ve saman gibi atıklardan oluşmaktadır. Kimyasal gübreler, amonyum sülfat, potasyum klorür biçiminde laboratuvar koşullarında kimyasal yöntemlerle üretilirler. Gübrelerin toprağa verilmesinde; bitkiler tarafından etkin şekilde kullanımı yanında tohum ve gübre birlikte verildiğinde tohumun yanmamasına dikkat edilmelidir. Gübreler serpme şekilde ve bant şeklinde tarlaya atılabilirler. Gübre dağıtma makinalarında düzgün bir yüzey dağılımını sağlaması, gübre normunun kolayca ayarlanabilmesi beklenir.

Gübre dağıtma makinaları, gübrenin çeşidi ve dağıtım yöntemine göre çiftlik gübresi dağıtma makinaları ve kimyasal gübre dağıtma makinaları olarak gruplandırılabilirler. Çiftlik gübresi dağıtma makinaları büyük kapasiteli makinalardır. Bu makinalarla dekara 3-7 ton gübre atılabilmektedir. Genellikle vagon tipi makinalardır. Kimyasal gübre dağıtma makinaları ise basit yapıları nedeniyle çok yaygın olarak kullanılmaktadır ve genellikle santrifüj gübre dağıtma makinaları olarak bilinirler. Diskli gübre dağıtma makinaları, hareketini traktör kuyruk milinden alır ve asılır tiptedir.