Ünite 4: Tedarik Zinciri Performans Ölçümü

Tedarik Zinciri Performans Ölçümü

Rekabetteki ciddi artışla birlikte tedarik zinciri içerisindeki işletmeler, rekabet avantajı sağlamaları için kazan-kazan ortaklık yapıları içerisinde çalışmaya başlamışlardır. Bu sebep ile zincirdeki üyelerin performanslarının ayrı ayrı ölçümü yerine tedarik zincirinin bütünün etkileyecek ve değerlendirecek ölçüm yöntemlerinin uygulanması daha verimli olmuştur. Tedarik zinciri içerisindeki kontrolün sadece bir işletmeye ait olmaması tedarik zinciri performans ölçümünün önemini arttırmıştır.

Pazar ve tüketici yapısının değişerek daha karmaşık bir hal alması tedarik zincirlerinin de bu karmaşık yapıya adapte olmasını sağlamıştır. Bu karmaşık yapıya uyarlanmış yeni performans ölçüm sistemlerinin oluşması ile yapılan performans ölçümleri, tedarik zinciri içerisinde işlemlerin daha verimli olmasını sağlayarak işletmelerin etkinliğini ve rekabet üstünlüğünü arttırır.

Tedarik Zinciri Yönetimi Etkinliğinin Arttırılmasında Kullanılan Performans Ölçüleri

Performans ölçümlerinden beklenen ilk amaç, zincir içerisindeki üyelerin tam anlamı ile bütünleşik bir yapıya kavuşmalarını sağlayacak kriterlerinin olmasıdır.

Tedarik zinciri modelleri genellikle iki farklı performans ölçüsü kullanmaktadır. Bunlar;

1. Maliyet: Stok ve operasyon maliyetini kapsar.
2. Müşteri Yanıt Ölçümleri: Teslim zamanı, stoksuz kalma olasılığı ve müşteriye eldeki stoklarla cevap verebilme oranı gibi ölçümleri kapsar.

Tedarik zinciri analizine uygun olarak tanımlanan fakat tedarik zinciri modelleme araştırmalarında henüz kullanılmayan ölçütler; müşteri tatmini, bilgi akışı, tedarikçi performansı ve risk yönetimidir.

Tedarik zinciri performansı ölçümünü önemli kılan unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Doğrudan davranışları ve dolaylı olarak da performansı kontrol etme açısından ölçümler önem arz etmektedir.
• Birkaç önemli ölçüm yöntemleri işletmenin tedarik zincirini geliştirme amaçları doğrultusunda şirketin belirli bir doğrultu ve yönde ilerlemesini sağlayacaktır.
• Yanlış ölçüm metotlarının seçimi ve önemli olanların kullanılmaması tedarik zinciri performansının bozulmasına yol açacaktır.
• Gerçekleşen olaylardan sonra ortaya çıkan ya da çıkacak olan durumlara göre hareket eden ve bir performans ölçümüne sahip olmayan bir tedarik zincirini yürütmek işletmeler açısından etkin olmayacaktır.

Tedarik zinciri performansını belirleyen iki temel kriter vardır. Bunlar;

1. Tepki Süresi
2. Verimlilik

Bu iki kriterin ölçümü için dört ayrı ölçüm sıralaması bulunmakta olup aşağıdaki gibidir;

1. Müşteri hizmetleri: Tedarik zincirinin müşteri beklentilerini karşılama becerisini ölçmektedir.
2. İçsel verimlilik: Tedarik zincirinin uygun bir karlılık düzeyi sağlayacak şekilde işleme kabiliyetine sahip olmasıdır.
3. Talep esnekliği: Tedarik zincirinin ürün talep düzeylerinde yaşanan veya yaşanma olasılığı olan değişikliklere karşı tepki verme kabiliyetini ölçer
4. Ürün geliştirme: Tedarik zincirinin hizmet verdiği pazarla birlikte gelişmesini sürdürme becerisini kapsar.

Performans ölçüm sürecini düzenleyen ve destekleyen araçlara performans ölçüm sistemleri denir. Performans ölçümü; yönetime sunulan bir sürecin kaynak ya da çıktının verimlilik ve etkinliliğini değerlendiren bir bilgidir. İdeal performans ölçümü; tedarik zinciri içerisindeki her işletmeyi ve çalışanlarını, zincir içerisindeki tüm çabaların daha fazla kâr elde etme amacıyla yönlendirilmesi için itici güç rolü üstlenir. Etkili bir performans ölçüm sistemi,

1. Sistemi anlamak için bir temeldir.
2. Sistemin bütünü içerisindeki tüm davranışları etkiler.
3. Tedarik zinciri üyeleri ve dış paydaşlar çabalarının sonuçları hakkında bilgi verir.

Tedarik Zinciri Performans Ölçüm Kriterleri

İyi bir performans ölçütü sistemi; tedarik zincirinin, karar vericiler tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlamalı ve performansının arttırılmasında destek olabilmelidir. İyi bir performans sistemi özellikleri aşağıdaki gibidir;

• Bütünleşik yaklaşım
• Süreç tabanlılık
• Strateji ile uyumlu
• Dinamik bir sistem
• Dengelenmiş yaklaşım
• Yönetimsel bir araç
• Stratejik, taktiksel ve operasyonel düzeyleri kapsama
• İleriye dönük (yol gösterici) perspektif sağlama
• İyileştirme yönlü araçlar
• Derinlemesine inceleme yapabilme işlevselliğini sağlama
• Çelişen amaçlar ele alabilme
• Basitlik
• Kıyaslanabilirlik
• Uygun ölçüm matrisi

Tedarik zinciri performans ölçmekte kullanılan finansal ölçümler, geçmişe yönelik bilgi vermeleri ve ileriye yönelik bilgi sağlayamamaları; müşteri hizmeti, sadakati ve ürün kalitesi gibi stratejik ölçeklere odaklanmamaları ve operasyonel etkinlikle bir bağlantıya sahip olamamaları sebebi ile verimli olmamaktadır.

Tedarik Zinciri Performansını Ölçmede Kullanılan Modern Yöntemler ve Amaçları

Tedarik zinciri performansına ait fonksiyonlar aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Bilgi fonksiyonu: Yönetimi bilgilendirme, karar almayı destekleme ve sorunlu bölgeleri tanımlamaya yönelik bilgi akışı
• Yönlendirme fonksiyonu: Hedefler ve sonuçlara yön vermek amacı gütme
• Kontrol fonksiyonu: Sürecin yürütülmesinde denetim yapma.

Tedarik zinciri performansını ölçmede kullanılan modern yöntemler aşağıdaki gibidir;

1. Kurumsal Karne
2. Lojistik Puan Tablosu
3. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (ABC Yöntemi)
4. Ekonomik Katma Değer
5. SCOR Modeli

Kurumsal Karne: İlkeleri uygulandığında iyi bir rehberlik sağlayan bu yöntemin tedarik zincirinin ölçülmesinde ortaya koyduğu dört temel performans ölçümü aşağıdaki gibidir;

1. Mali açıdan
2. Müşteri perspektifi açısından
3. İç işletme açısından ve yenilikçi
4. Öğrenme perspektifi açısından

Lojistik Puan Tablosu: Lojistikte depolama, taşıma gibi konularda uzmanlaşmış Uluslararası Lojistik Kaynakları şirketi tarafından geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Bu ölçüm türündeki performans ölçümleri aşağıdaki gibidir;

1. Lojistik finansal performansı ölçümleri (örneğin, harcamalar ve varlıkların getirisi)
2. Lojistik verimlilik ölçümleri (örneğin, saat başına yüklenen siparişler ve ulaşım, günlük sevk konteyner kullanımı)
3. Lojistik kalite ölçümleri (örneğin, envanter doğruluk oranı ve sevkiyatta karşılaşılan hasarlar)
4. Lojistik döngü süresi ölçümleri (örneğin, transit geçiş süresi ve sipariş giriş zamanı)

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Operasyonel performansı mali ölçümlere bağlayan geleneksel muhasebe yöntemlerinin sakıncalarını ortadan kaldırmak için geliştirilmiş olan bu yaklaşımda faaliyet kalemleri için gerekli olan kaynakların tahminin yaparken, bu faaliyetleri bireysel görevler ve maliyet unsurları şeklinde ayırır. Maliyetlerin ayrıştırılması maliyet unsuru temeline göre yapılan bu yöntem bir tedarik zinciri performansının gerçek verimliliği ve maliyetinin ne olduğunu daha iyi değerlendirilmesine imkân tanır.

Ekonomik Katma Değer: Kısa dönemli kazançlardan ziyade uzun dönemli değer sağlamayı amaçlayan bu yöntem hissedarların paylarının değerinin ancak şirket kazancının sermaye maliyetinden daha fazla artması ile yükseleceğini vurgulamaktadır.

SCOR Modeli: Tedarik Zinciri Konseyi tarafından geliştirilen SCOR modeli bir tedarik zinciri performans ölçüm modelidir. Konsey; SCOR Modelini işletme süreci kavramları ( yeniden yapılandırma, bencmarking ve süreç ölçümlemesi kavramlarını) birleştirmiştir. SCOR Modeli Temel Alınmış Tedarik Zinciri Alt Yapısı aşağıdaki unsurları içermektedir;

• Yönetim süreçlerinin standart tanımlamaları,
• Standart süreçler arasındaki ilişkilerin çerçevesi,
• Süreç performanslarını ölçmeye yönelik standartlar,
• En iyi performansı üretecek yönetim uygulamaları,
• Yazılım özellikleri ve işlevselliğine yönelik standart sıralama.

Firmaların mevcut tedarik zincirlerinin bütün özelliklerini gerçeklik temeline dayanan bir şekilde analiz etmelerini sağlayan SCOR modeli on iki performans matrisi kabul etmekte ve uygulamaktadır. Bunlar;

• Teslimat Güvenilirliği
  • Teslimat performansı
  • Zamanında yüklenen sipariş yüzdesi
  • Siparişleri yerine getirme süresi
  • Sipariş yerine getirmede mükemmellik
• Esneklik ve Yanıt Verme
  • Tedarik zinciri yanıt verme oranı
  • Üretim esnekliği
• Maliyet
  • Toplam lojistik yönetim maliyeti
  • Katma değerli çalışan üretkenliği
  • Garanti maliyeti
• Varlıklar
  • Nakit döngüsü zamanı
  • Tedariğin stoklanma günleri

İlk iki kriter, etkililikle ilgili performans ölçüleriyle ilgilenir. Örneğin; bir tedarik zincirinin, ürün hizmetlerini müşterilere ne kadar iyi bir biçimde teslim ettiği ile ilgilenir. Diğer ikisi ise, bir firmanın verimlilikle ilgili performans ölçüleridir ve kendisiyle bir tedarik zincirinin ortaya koyduğu nakit – nakit çevrim zamanı gibi verimlilikle ilgilenir.