Ünite 3: Yetkiler ve Sorumluluklar

Giriş

Tehlikeli maddelerin; insan sağlığı ve diğer canlı varlıklar ile çevreye zarar vermeden güvenli ve düzenli bir şekilde kamuya açık kara yoluyla taşınmasını sağlamak için; bu faaliyetlerde yer alan tüm tarafların hak, sorumluluk ve yükümlülüklerinin bilinmesi gereklidir. Ülkemizde 24.10.2013 tarih ve 28801 no’lu Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik (TMKTHY)” hükümlerine göre, taşıma faaliyetlerinde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, paketleyenlerin, taşımacıların ve tehlikeli maddeleri taşıyan her türlü taşıt sürücülerinin veya operatörlerinin sorumluluk ve yükümlülükleri iyi bilinmelidir.

Ancak bunun yanında, tehlikeli madde taşımacılığı denilince ülkemizde ilk akla gelen ve bu taşımacılığın kara yolu boyutunu oluşturan ADR (UN Economic Commission for Europe (ECE)-WP-15-Bern) dışında, deniz yolu için IMDG (International Maritime Organization (IMO)- Londra- IMDG-Code), hava yolu için DGR (International Air Transport Association- Cenevre- IATA-DGR), demir yolu için RID (Oiice Central Transport Internationaux (OCTI)- Bern-RID), ve iç su yolları/kanal taşımacılığı içinse ADNR (Commission Central pour la Navigation du Rhin- Strasburg- ADNR/ADN) konvansiyonları vardır. Söz konusu tüm taşıma türleri, kanunlar ile uyumlaştırılmış ve bunun için

BM Komisyonu- “Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods” tavsiye niteliğinde kararlar çıkartmıştır.

Gönderenin Sorumlulukları

Eşyayı taşımacıya teslim eden, alıcıyı belirleyen ve taşıma evrakını imzalayan kişi TMKTHY’nde, “Gönderen” olarak tanımlanır ve taşınmak üzere sevk edilen malı ADR

Hükümleri’ne uygun bir biçimde teslim etmelidir. Ayrıca gönderen; tehlikeli maddelerin taşınmasının, Bakanlıktan uygun yetki belgesi almış olanlarca yapılmasını ve özel izin gereken durumlarda bu iznin alınmış olmasını temin etmek ve tehlikeli malların ADR Hükümleri’ne uygun sınıflandırılmış şekilde taşınmasını sağlamaktan sorumludur. Gönderen, taşımacıya hazırlanmış yazılı talimatı ve taşıma için gerekli olan yetkiler, onaylar, bildiriler, sertifikalar ve diğer belgeleri vermek zorundadır. Aynı zamanda gönderici taşıma şekli ve taşıma kısıtlamalarına uygun hareket etmenin yanı sıra yükün yapısına ve özelliklerine uygun araç kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür. Gönderen, taşınmak üzere sevk edilen malı ADR hükümlerine uygun bir biçimde teslim etmek zorundadır. Ayrıca gönderen;

1. Tehlikeli maddelerin taşınmasının, Bakanlıktan uygun yetki belgesi almış olanlarca yapılmasını ve özel izin gereken durumlarda bu iznin alınmış olmasını sağlamakla,
2. Tehlikeli malların ADR hükümlerine uygun olarak sınıflandırılmış bir şekilde taşınmasını sağlamakla,
3. Taşımacıya ADR Bölüm 5.4.3’te belirtildiği şekilde hazırlanmış yazılı talimatı ve taşıma için gerekli olan; taşıma evrakı, izinler, onaylar, bildiriler, sertifikalar ve diğer belgeleri vermekle,
4. Yükün yapısına ve özelliklerine uygun araç kullanılmasını sağlamakla,
5. Taşıma sekli ve taşıma kısıtlamalarına uygun hareket etmekle,
6. Bos durumdaki temizlenmemiş ve dezenfekte edilmemiş tankerler, mobil tanklar, tüplü gaz tankeri, çok bölmeli gaz konteyner, tank konteynerler ve taşınabilir tanklar gibi araçlar ile büyük veya küçük konteynerlerin de uygun olarak işaretlenmiş, etiketlenmiş olmasını ve bos durumdaki temizlenmemiş tankerlerin doluları kadar sızdırmaz olmasını sağlamakla,
7. İzlenecek güzergâhlar ile ilgili gerekli bilgileri vermekle,
8. ADR Bölüm 1.4.2.1’de yer alan diğer yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Paketleyenin Sorumlulukları

Paketleyen ADR’nin;

1. Paketleme ve birlikte paketleme ile ilgili mevzuata ve kurallara,
2. Paketleri taşınmaya hazırlıyorsa, paketleri işaretleme ve etiketleme ile ilgili mevzuata ve kurallara,
3. 1.4.3.2’de yer alan diğer kurallara uymakla yükümlüdür.

Yükleyenin Sorumlulukları

Yükleyen; paketlenmiş tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş boş paketleri taşımacıya verirken paketlerin zarar görüp görmediğini kontrol etmekle, tehlikeli maddelerin yüklenmesi ve elleçlenmesi ile ilgili mevzuata ve özel kurallara uymakla, tehlikeli maddeleri, ancak ADR Hükümleri’ne uygun şartların sağlanmış olması halinde taşıta yüklemekle, hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da bos temizlenmemiş tehlikeli madde paketini hasar giderilene kadar yüklememekle yükümlüdür. Yükleyen;

1. Tehlikeli maddeleri, ancak ADR hükümlerine uygun şartların sağlanmış olması halinde taşıta yüklemekle,
2. Paketlenmiş tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş bos paketleri taşımacıya verirken paketlerin zarar görüp görmediğini kontrol etmekle,
3. Hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da bos temizlenmemiş tehlikeli madde paketini hasar giderilene kadar yüklememekle,
4. Tehlikeli maddelerin yüklenmesi ve elleçlenmesi ile ilgili mevzuata ve özel kurallara uymakla,
5. Paketler ve ekipman üzerinde bulunması gereken tehlike işaretlerin ve etiketlerin bulunmasını ve bulundurulmasını sağlamakla,
6. Tehlikeli maddeleri konteynere yükledikten sonra konteynerin gerekli tehlike işaretleri ile işaretlenmesini ve etiketlendirilmesini sağlamakla,
7. Paketleri yüklerken, araç içinde var olan diğer yükleri de göz önüne alarak, birlikte yükleme yasaklarına ve ayrıca besin ve gıda maddelerinin ya da hayvan yemlerinin ayrı tutulması kurallarına uymakla,
8. Taşınan tehlikeli madde, maddenin UN Numarası, taşımada kullanılan resmi adı ve eğer mümkünse paketleme grubu ile ilgili olarak sürücüyü bilgilendirmekle,
9. ADR Bölüm 3.4’e göre sınırlı miktarda ambalajlanan tehlikeli maddelere ilişkin muafiyetler kapsamında taşıma yapılıyorsa, paketlerin üzerine sınırlı miktar etiketi ve UN numarasını bulundurmakla,
10. Tehlikeli maddeleri yükleyecek personelin bu konuda eğitim almış olmasını sağlamak ve gerektiğinde bu eğitim belgelerini ibraz etmekle,
11. Taşıtlara yükleme yaptığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysilerle çalışmaya müsaade etmemekle,
12. Araçlara yüklenecek tehlikeli maddelerin ADR Bölüm 7.5.7’de belirtilen yükleme emniyet kurallarına göre yapılmasını sağlamakla ve
13. ADR Bölüm 1.4.3.1’de yer alan hükümleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Dolduranın Sorumlulukları

Dolum öncesinde, tankların ve gerekli ekipmanın (tankerler, mobil tanklar ya da tank konteynerler, tüplü gaz tankerleri, çok bölmeli gaz konteyneri vb.), tehlikeli madde taşımasında kullanılan taşıtların, tankların ve ekipmanın test, muayene ve kontrol sürelerinin dolup dolmadığını kontrol etmek ve dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta uygunluk belgesi bulunan tanklara dolum yapmaktan dolduran sorumludur.

Dolum esnasında birlikte yükleme kurallarına uygun hareket etmenin yanı sıra doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını ve azami dolum hacim oranını (yogunluk/kesafet) geçmemesinden, dolumu yaptıktan sonra tankın kapak bölümlerinin sızdırmazlığı ile doldurulan tehlikeli maddelerin tankın dış yüzeyine bulaşmadığının kontrol edilmesinden, dolduran sorumlu olmaktadır. Dolduran;

1. Dolum öncesinde, tankların ve gerekli ekipmanın teknik olarak eksiksiz ve taşımaya uygun olmasını sağlamakla,
2. Tehlikeli madde taşınmasında kullanılan taşıtların, tankların ve ekipmanın test, muayene ve kontrol sürelerinin geçerliliğini kontrol etmekle,
3. Dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta uygunluk belgesi bulunan tanklara dolum yapmakla,
4. Dolum esnasında birlikte yükleme kurallarına uygun hareket etmekle,
5. Doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını (doldurma derecesi) ve azami dolum hacim oranını geçmemekle,
6. Dolumu yaptıktan sonra tankın kapak bölümlerinin sızdırmazlığını kontrol etmekle,
7. Doldurulan tehlikeli maddelerin tankın dış yüzeyine bulaşmadığını kontrol etmekle,
8. Tehlikeli maddeleri taşınması için hazırlarken, turuncu ikaz levhalarının, plakaların ya da etiketlerin tank, taşıt, tank konteyner, büyük ve küçük konteynerlerin yanı sıra tehlikeli madde paketlerinin de üzerine kurallara uygun bir biçimde takılmasını sağlamakla,
9. Taşıtlara dolum yaptığı sırada, taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmaya müsaade etmemekle,
10. ADR Bölüm 1.4.3.3’te yer alan diğer hükümleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Taşımacının Sorumlulukları

Gönderenin taşınması için taşımacıya vermiş olduğu tehlikeli maddenin uluslararası ve ulusal mevzuata uygun olup olmadığı, taşımacı tarafından kontrol edilmelidir. Güzergah Tespit Belgesi, CMR (Convention Merchandise Routier, Kara Yolu Taşıma Senedi) Belgesi, Talimatname vb. gerekli dokümanları taşıma başlamadan önce temin etmek taşımacının sorumluluğu altındadır. Taşımacı;

1. Taşınacak olan tehlikeli maddelerin taşınma aşamasında bu Yönetmelik hükümlerine uygun olduğunu kontrol etmekle,
2. Taşıma için gerekli olan tüm belgelerin taşıtta eksiksiz ve doğru olarak bulunmasını sağlamakla,
3. Taşıtlarda, mobil tanklarda ve yüklerde görsel olarak belirgin sızıntı, çatlak ya da eksik ekipman olup olmadığını kontrol etmekle,
4. Tanker, mobil tank, tüplü gaz tankeri, çok bölmeli gaz konteyneri, hareketli tank ve tank konteynerlerin test, muayene ve kontrol sürelerinin dolup dolmadığını kontrol etmekle,
5. Taşıtların istiap hadlerine uygun olarak yüklenmesini sağlamakla,
6. Tehlike etiketlerinin ve işaretlerinin taşıtların üstüne takılmasını sağlamakla,
7. Araç sürücüsü için yazılı talimatlarda belirtilmiş olan teçhizatlarını araçta bulunmasını sağlamakla
8. Taşıma belgeleri ve beraberinde bulunması gereken belgeleri incelemek ve taşıt, konteyner ve yükün bunlara uygun olmasını sağlamakla,
9. Tankerlerin ADR’de tanımlanmış olan amaçların dışında kullanılmasını önlemekle,
10. Sürücüye yazılı talimatları vererek okumasını ve anlamasını ve gerektiği şekilde uygulayabilmesini sağlamakla,
11. Taşınan madde ile ilgili varsa miktar sınırlamalarına uymakla,
12. Taşınan tehlikeli maddenin özelliğine uygun ve geçerli Tehlikeli Mal Taşımacılığı Sürücü Eğitim Sertifikası (SRC5)/ADR Şoför Eğitim Sertifikasına sahip sürücüleri istihdam etmekle,
13. Yaptığı taşımalarda meydana gelen kazalarla ilgili olarak, ADR hükümlerine göre hazırlanmış bir raporu kaza tarihinden itibaren en geç otuz gün içerisinde Bakanlığa vermekle,
14. Bu Yönetmelikte belirtilen şartlardan herhangi birinin ihlal edilmiş olduğunu tespit ederse, söz konusu ihlal giderilinceye kadar taşımayı başlatmamakla,
15. Taşıma sırasında, taşımanın güvenliğini tehlikeye sokacak bir ihlal oluşursa, trafik güvenliği, gönderilen maddenin güvenliği ve kamu güvenliği bakımından, taşımayı söz konusu ihlal ortadan kaldırılıncaya kadar, derhâl durdurmakla, taşımayı ancak gerekli şartlar yerine getirildiği takdirde devam ettirmekle,
16. Yüke uygun olan tank veya konteynerlerin kullanılmasını sağlamakla,
17. Taşıtlara yükleme ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmaya müsaade etmemekle,
18. ADR Bölüm 1.4.2.2’de yer alan hükümleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Taşıt Sürücüsünün ve Araçta Bulunan Diğer Görevlinin Sorumlulukları

Tehlikeli madde taşımacılığında kritik öneme sahip sürücülerin mutlaka eğitime tabi tutulmaları gereklidir. Bu bağlamda, sürücülerin eğitimleri “ Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi ” kapsamında yapılmakta ve sürücüler yönergede belirtilen zorunlu eğitimleri Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığından yetki almış olan eğitim merkezlerinden alarak daha sonra Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın sınavına girip, sınavda başarılı olanlar, geçerlilik süresi 5 yıl olan SRC5 – Tehlikeli Madde Taşımacılığı Sürücü Belgesine sahip olabilmektedirler. Uzmanlık eğitimleri çerçevesinde SRC5 Belgesi sahibi olan sürücülerden tank kullanacaklar için ADR Tank Eğitimini almak da zorunludur. Bu eğitimler dışında patlayıcı maddeler için geçerli olan ADR Sınıf 1 ve radyoaktif maddeler için geçerli olan ADR Sınıf 7 eğitimlerinin de bu maddeleri taşıyan sürücüler tarafından alınması gerekmektedir.

Taşıt sürücüsü ve araçta bulunan diğer görevliler;

1. Yangın söndürme cihazlarının kullanımı konusunda bilgi sahibi olmakla,
2. Tehlikeli madde içeren ambalajları açmamakla,
3. Taşınabilir yanıcı aydınlatma aletleriyle ve yüzeyi metal alaşımlı olan aletlerle taşıta binmemekle,
4. Taşıtlara yükleme, doldurma ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysilerle çalışmamakla,
5. Yükleme, doldurma ve boşaltma sırasında zorunlu hâllerin dışında taşıtın motorunu kapalı tutmakla,
6. Tehlikeli madde yüklü taşıtı park hâlinde iken el frenini çekili vaziyette bulundurmakla,
7. Tehlikeli madde yüklü taşıt ve tanklar üzerinde bulundurulması zorunlu etiket, levha ve turuncu plakaların takılmasını ve usulüne uygun boşaltılarak temizlenmiş olan araçların üzerinden bu etiket, levha ve turuncu plakaların çıkarılmasını sağlamakla,
8. Ambalajı hasar görmüş olan paketleri taşımamakla,
9. Tehlikeli madde sızıntısı olması veya böyle bir ihtimalin bulunması durumunda, taşıma yapmamakla,
10. Tehlikeli madde yüklü veya tehlikeli maddeyi boşalttığı halde temizlenmemiş taşıtları, doldurma ve boşaltma süresi dışında, meskûn mahallerde park etmemekle,
11. Kara yolunun kullanımıyla ilgili yasak ve sınırlamalara uymakla,
12. Taşıtın istiap haddine uygun yüklendiğini kontrol etmek ve istiap haddinin üstünde yüklenmiş olan taşıtı kullanmamakla,
13. Tankların kullanımı, motorun çalıştırılması ve özel sınıf veya maddelere ilişkin ek gereklilikler ile ilgili ADR hükümlerine uymakla,
14. Tehlike anında yazılı talimatlarda belirtilen tedbirleri almakla,
15. Taşınmakta olan tehlikeli maddeler, özellikle herhangi bir kaza veya uygunsuzluk durumunda, üçüncü kişiler için risk teşkil ediyorsa ve söz konusu risk hemen ortadan kaldırılamıyor ise bu tehlikeli durumun gerçekleştiği bölgeye en yakın yetkili makamlara ulaşarak gerekli olan tüm bilgileri iletmekle veya iletilmesini sağlamakla,
16. Taşıma sırasında gerekli belgeleri ve ekipmanı yanında bulundurmakla,
17. Tünel, tüp geçit ve köprü geçişlerinde trafiğin durması hâlinde, ikaz ışıklarını yakmak, taşıtın ön ve arkasındaki taşıtlarla olan güvenlik mesafesine dikkat etmek ve motoru kapatmakla,
18. Boşaltım alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olduğunu ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalışıyor olduğunu kontrol etmekle, yükümlüdürler

Alıcının Sorumlulukları

Tehlikeli madde boşaltma yerine geldikten sonra; alıcı uygun bir boşaltma yeri gösterebilmelidir. Boşaltma, kurallara uygun bir şekilde alıcı gözetiminde gerçekleştikten sonra, aracın temizlenmesi ve tehlike etiketleri ile işaretlerinin araçtan sökülmesi alıcı tarafından yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerdir.

Boşaltma yerinin güvenliğinin ve emniyetinin sağlanmasından alıcı sorumludur. Buna göre boşaltma yerinde ateş yakılmaması, sigara içilmemesi ve elektriklenmeye olanak verecek ekipmanların kullanılmaması alıcının sorumlulukları arasındadır. Aynı zamanda boşaltma yeri meskun mahal içerisinde kalıyorsa, yetkililer gözetiminde boşaltmanın yapılmasını da alıcı sağlamalıdır. Alıcı;

1. Yükün teslim alınmasına engel bir durum olmadıkça yükün kabulünü ertelememekle,
2. Kullanılan taşıt ve konteynerlerin boşaltıldıktan sonra öngörülen fiziksel ve kimyasal temizlik işlemlerinin ADR hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesini, bu işlemlerden sonra aracın üzerindeki tehlike işaretlerinin çıkartılmasını ve boşaltma, temizleme, zehirden arındırma gibi islerde diğer kişilerin hizmetlerinden yararlanıyorsa, ADR hükümlerine uygun tedbirlerin alınmasını sağlamakla,
3. Konteyner kullanılması durumunda, ADR hükümlerinin ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, ihlal durumu düzeltilmeden konteyneri taşıyıcıya teslim etmemekle,
4. Boşaltım alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olmasını sağlamakla ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalıştığını kontrol etmekle,
5. Taşıtlardan boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliklere sahip giysiler ile çalışmaya müsaade etmemekle,
6. ADR Bölüm 1.4.2.3’te yer alan diğer hükümleri yerine getirmekle yükümlüdür.