Ünite 3: Yetkiler ve Sorumluluklar

Giriş

Tehlikeli maddelerin; insan sağlığı ve diğer canlı varlıklar ile çevreye zarar vermeden güvenli ve düzenli bir şekilde kamuya açık kara yoluyla taşınmasını sağlamak için; bu faaliyetlerde yer alan tüm tarafların hak, sorumluluk ve yükümlülüklerinin bilinmesi gereklidir. Ülkemizde 24.10.2013 tarih ve 28801 no’lu Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik (TMKTHY)” hükümlerine göre, taşıma faaliyetlerinde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, ambalajlayanların, taşımacıların ve tehlikeli maddeleri taşıyan her türlü taşıt sürücülerinin veya operatörlerinin sorumluluk ve yükümlülükleri iyi bilinmelidir. Söz konusu yönetmeliğin bazı maddeleri son olarak, 30 Aralık 2016 tarih ve 29934 sayılı “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile güncellenmiştir. Ancak bunun yanında, tehlikeli madde taşımacılığı denilince ülkemizde ilk akla gelen ve bu taşımacılığın kara yolu boyutunu oluşturan ADR (UN Economic Commission for Europe (ECE)-WP15-Bern) dışında, deniz yolu için IMDG (International Maritime Organization (IMO)-Londra-IMDG-Code), hava yolu için DGR (International Air Transport AssociationCenevre-IATA-DGR), demir yolu için RID (Office Central Transport Internationaux (OCTI)-Bern-RID), ve iç su yolları/kanal taşımacılığı içinse ADNR (Commission Central pour la Navigation du Rhin-StrasburgADNR/ADN) konvansiyonları vardır. Söz konusu tüm taşıma türleri, kanunlar ile uyumlaştırılmış ve bunun için BM Komisyonu-“Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods” tavsiye niteliğinde kararlar çıkartmıştır.

Gönderenin Sorumlulukları

Eşyayı taşımacıya teslim eden, alıcıyı belirleyen ve taşıma evrakını imzalayan kişi TMKTHY’nde, “Gönderen” olarak tanımlanır ve taşınmak üzere sevk edilen malı ADR hükümlerine uygun bir biçimde teslim etmelidir. Ayrıca gönderen;

1. Tehlikeli maddelerin taşınmasının, Bakanlıktan uygun yetki belgesi almış olanlarca yapılmasını ve özel izin gereken durumlarda bu iznin alınmış olmasını sağlamakla,
2. Tehlikeli malların ADR hükümlerine uygun olarak sınıflandırılmış bir şekilde taşınmasını sağlamakla,
3. Taşımacıya ADR Bölüm 5.4.3’te belirtildiği şekilde hazırlanmış yazılı talimatı ve taşıma için gerekli olan; taşıma evrakı, izinler, onaylar, bildiriler, sertifikalar ve diğer belgeleri vermekle,
4. Yükün yapısına ve özelliklerine uygun araç kullanılmasını sağlamakla,
5. Taşıma şekli ve taşıma kısıtlamalarına uygun hareket etmekle,
6. Boş durumdaki temizlenmemiş ve dezenfekte edilmemiş tankerler, mobil tanklar, tüplü gaz tankeri, çok bölmeli gaz konteyner, tank konteynerler ve taşınabilir tanklar gibi araçlar ile büyük veya küçük konteynerlerin de uygun olarak işaretlenmiş, etiketlenmiş olmasını ve boş durumdaki temizlenmemiş tankerlerin doluları kadar sızdırmaz olmasını sağlamakla,
7. İzlenecek güzergâhlar ile ilgili gerekli bilgileri vermekle,
8. ADR Bölüm 1.4.2.1’de yer alan diğer yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Ambalajlayanın Sorumlulukları

Ambalajlayan ADR’nin;

1. Ambalajlama ve birlikte ambalajlama ile ilgili mevzuata ve kurallara,
2. Ambalajları taşınmaya hazırlıyorsa, ambalajları işaretleme ve etiketleme ile ilgili mevzuata ve kurallara,
3. 1.4.3.2’de yer alan diğer kurallara uymakla yükümlüdür.

Yükleyenin Sorumlulukları

Yükleyen; ambalajlanmış tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş boş ambalajları taşımacıya verirken ambalajların zarar görüp görmediğini kontrol etmekle, tehlikeli maddelerin yüklenmesi ve elleçlenmesi ile ilgili mevzuata ve özel kurallara uymakla, tehlikeli maddeleri, ancak ADR Hükümleri’ne uygun şartların sağlanmış olması halinde taşıta yüklemekle, hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da boş temizlenmemiş tehlikeli madde ambalajını hasar giderilene kadar yüklememekle yükümlüdür. Ayrıca ambalajlar ve ekipman üzerinde bulunması gereken tehlike işaretleri ve etiketlerin bulunmasını ve bulundurulmasını sağlamak, tehlikeli maddeleri konteynere yükledikten sonra konteynerin gerekli tehlike işaretleri ile işaretlenmesini ve etiketlendirilmesini temin etmek, ambalajları yüklerken, araç içinde var olan diğer yükleri de göz önüne alarak, birlikte yükleme yasalarına uyulmasını sağlamalıdır. Besin ve gıda maddelerinin hayvan yemlerinden ayrı tutulması kurallarına uymak ve sürücüyü; taşınan tehlikeli madde, maddenin Birleşmiş Milletler (UN) numarası, taşımada kullanılan resmi adı ve eğer mümkünse ambalajlama grubu ile ilgili olarak bilgilendirmek yükleyenin sorumluluğu altındadır. Taşıtlara yükleme yaptığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamak ve izlenecek güzergâhlar ile ilgili gerekli bilgileri almak yükleyiciye yönelik sorumluluklar arasında yer almaktadır. Ambalajlı yüklerin taşınmasında; ambalajlar hasar görmüş ya da sızdırma riski söz konusu ise, yükleyen hiçbir şekilde araca yüklememelidir. Aynı zamanda, yükleyici yükleme yapılacak aracın çevresinde sigara içilmemesinden, ateşle yaklaşılmamasından ve elektriklenmeye olanak verecek malzemelerin (çakmak, yüzük, elbise vb.) yükleme sahasına girmemesinden de sorumludur.

Dolduranın Sorumlulukları

Dolduran;

1. Dolum öncesinde, tankların ve gerekli ekipmanın teknik olarak eksiksiz ve taşımaya uygun olmasını sağlamakla,
2. Tehlikeli madde taşınmasında kullanılan taşıtların, tankların ve ekipmanın test, muayene ve kontrol sürelerinin geçerliliğini kontrol etmekle,
3. Dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta uygunluk belgesi bulunan tanklara dolum yapmakla,
4. Dolum esnasında birlikte yükleme kurallarına uygun hareket etmekle,
5. Doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını (doldurma derecesi) ve azami dolum hacim oranını geçmemekle,
6. Dolumu yaptıktan sonra tankın kapak bölümlerinin sızdırmazlığını kontrol etmekle,
7. Doldurulan tehlikeli maddelerin tankın dış yüzeyine bulaşmadığını kontrol etmekle,
8. Tehlikeli maddeleri taşınması için hazırlarken, turuncu ikaz levhalarının, plakaların ya da etiketlerin tank, taşıt, tank konteyner, büyük ve küçük konteynerlerin yanı sıra tehlikeli madde ambalajlarının da üzerine kurallara uygun bir biçimde takılmasını sağlamakla,
9. Taşıtlara dolum yaptığı sırada, taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmaya müsaade etmemekle,
10. ADR Bölüm 1.4.3.3’te yer alan diğer hükümleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Taşımacının Sorumlulukları

Gönderenin taşınması için taşımacıya vermiş olduğu tehlikeli maddenin uluslararası ve ulusal mevzuata uygun olup olmadığı, taşımacı tarafından kontrol edilmelidir. Güzergâh Tespit Belgesi, CMR (Convention Merchandise Routier, Kara Yolu Taşıma Senedi) Belgesi, Talimatname vb. gerekli dokümanları taşıma başlamadan önce temin etmek taşımacının sorumluluğu altındadır. Taşıma yapılacak aracın taşıma yapmaya elverişli olup olmadığı taşımacı tarafından tespit edilmelidir. Araçların izin ve muayenelerinin var olduğu taşımacı tarafından kontrol edilmeli, söz konusu belgeler mevcut değilse aracın sefer yapmasına izin verilmemelidir. Araçların yükleme kapasitelerine uygun şekilde yüklenmesi, tehlike işaretleri ve uyarı levhalarının takılması, koruyucu donanımların tam ve eksiksiz şekilde sağlanması da taşımacının yükümlülükleri arasındadır.

Taşımacı, taşıma sırasında kaza vb. olumsuz bir durum söz konusu olduğunda vakit kaybetmeden durumu yetkililere bildirmekle yükümlüdür. Aynı zamanda bu tür durumları meydana gelmelerinden itibaren en geç otuz gün içerisinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bildirmek zorundadır. Sürücülerin fiziksel ve ruhsal açıdan sağlıklı olduklarının takibi de taşımacıya verilmiş bir yükümlülüktür. Sürücünün ruhsal veya fiziksel açıdan bir rahatsızlığa sahip olmasına rağmen, taşımacı sürücüye sefer yaptırıyorsa meydana gelebilecek her türlü olumsuz durumdan taşımacı sorumludur.

Taşıt Sürücüsünün ve Araçta Bulunan Diğer Görevlilerin Sorumlulukları

Tehlikeli madde taşımacılığında kritik öneme sahip sürücülerin mutlaka eğitime tabi tutulmaları gereklidir. Bu bağlamda, sürücülerin eğitimleri “Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi” kapsamında yapılmakta ve sürücüler yönergede belirtilen zorunlu eğitimleri Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan yetki almış olan eğitim merkezlerinden alarak daha sonra Ulaştırma, ve Altyapı Bakanlığı’nın sınavına girip, sınavda başarılı olanlar, geçerlilik süresi 5 yıl olan SRC5-Tehlikeli Madde Taşımacılığı Sürücü Belgesine sahip olabilmektedirler. Tehlikeli madde taşıyan sürücülerin eğitim süreci öncelikle hepsinin temel eğitim almasıyla başlar. Daha sonra, taşınan yükün özelliği ve kullanılacak olan aracın yapısına göre diğer uzmanlık eğitimleri alınabilir. Temel eğitim, sürücüler için tehlike türleri, tehlikeleri önleyici tedbirler, kaza sonrasında yapılacaklar, işaretleme, etiketleme, levhalama gibi konuları işler ve on dokuz saat sürer. Uzmanlık eğitimleri çerçevesinde SRC5 Belgesi sahibi olan sürücülerden tank kullanacaklar için ADR Tank Eğitimini almak da zorunludur. Bu eğitimler dışında patlayıcı maddeler için geçerli olan ADR Sınıf 1 ve radyoaktif maddeler için geçerli olan ADR Sınıf 7 eğitimlerinin de bu maddeleri taşıyan sürücüler tarafından alınması gerekmektedir.

Araç sürücüsü, araç içerisinde bulunması gereken donanımların kontrollerinden sorumludur. Herhangi bir eksiklik durumunda taşıma şirketinin yetkilisine durumu bildirmelidir. Sürücü yangın söndürücünün kullanımı konusunda bilgili ve eğitimli olmalı, taşıma esnasında ne sebep olursa olsun ambalajları açmamalıdır. Sürücü çakmak, metal eşya vs. gibi kıvılcım çıkarabilen bir materyal ile araca binmemeli araca binerken bunları emniyetli bir şekilde teslim etmelidir. Sürücü yükleme ve boşaltma sırasında sigara kullanamazken, her park etmede el freni kullanmalıdır. Sürücü meskûn mahallerde zorunluluk olmadığı sürece park etmemelidir. Kaza veya arıza gibi zorunlu hallerde sürücü aracını terk etmemeli; terk etmek zorunda ise aracın başında bir şirket yetkilisini bırakmalıdır. Aynı zamanda sürücü, aracın temizlenip temizlenmediğini de kontrol etmeli, temizlenmeyen araca yükleme yaptırmamalıdır. Sürücü kaza anında kendisine verilmiş olan kaza talimatlarındaki davranışları göstermeli ve talimata uygun hareket etmelidir.

Sürücü yükleme boşaltma sırasında aşağıda belirtilen kurallara da uygun hareket etmelidir:

• Yükleme/boşaltma sırasında motor kapatılmalıdır.
• Yükleme alanının yüklemeden önceden temizlenmesi gerekmektedir.
• Birlikte yükleme/ayrı yükleme kuralları uygulanmalıdır.
• Taşımanın herhangi bir aşamasında ambalajların açılması kesinlikle yasaktır.
• Hasarlı olan hiçbir ambalajın yüklenmesi söz konusu olmamalıdır.
• Tehlikeli maddenin ambalajın dışında olması halinde yüklememelidir.
• Boş ambalajların etiketli ve işaretli olmasına dikkat edilmelidir.
• Yükleme alanına açık ateşle girilmemelidir.
• Yükleme/boşaltma yerinde sigara içilmesi yasaktır.
• Yük güvenliğini sağlamak, yükleme tonajlarına uymak zorundadır.
• Maksimum yükleme kapasitesi aşılmamalıdır.

Taşıt sürücüsü ve araçta bulunan diğer görevliler;

1. Yangın söndürme cihazlarının kullanımı konusunda bilgi sahibi olmakla,
2. Tehlikeli madde içeren ambalajları açmamakla,
3. Taşınabilir yanıcı aydınlatma aletleriyle ve yüzeyi metal alaşımlı olan aletlerle taşıta binmemekle,
4. Taşıtlara yükleme, doldurma ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysilerle çalışmamakla,
5. Yükleme, doldurma ve boşaltma sırasında zorunlu hâllerin dışında taşıtın motorunu kapalı tutmakla,
6. Tehlikeli madde yüklü taşıtı park hâlinde iken el frenini çekili vaziyette bulundurmakla,
7. Tehlikeli madde yüklü taşıt ve tanklar üzerinde bulundurulması zorunlu etiket, levha ve turuncu plakaların takılmasını ve usulüne uygun boşaltılarak temizlenmiş olan araçların üzerinden bu etiket, levha ve turuncu plakaların çıkarılmasını sağlamakla,
8. Ambalajı hasar görmüş olan ambalajları taşımamakla,
9. Tehlikeli madde sızıntısı olması veya böyle bir ihtimalin bulunması durumunda, taşıma yapmamakla,
10. Tehlikeli madde yüklü veya tehlikeli maddeyi boşalttığı halde temizlenmemiş taşıtları, doldurma ve boşaltma süresi dışında, meskûn mahallerde park etmemekle,
11. Kara yolunun kullanımıyla ilgili yasak ve sınırlamalara uymakla,
12. Taşıtın istiap haddine uygun yüklendiğini kontrol etmek ve istiap haddinin üstünde yüklenmiş olan taşıtı kullanmamakla,
13. Tankların kullanımı, motorun çalıştırılması ve özel sınıf veya maddelere ilişkin ek gereklilikler ile ilgili ADR hükümlerine uymakla,
14. Tehlike anında yazılı talimatlarda belirtilen tedbirleri almakla,
15. Taşınmakta olan tehlikeli maddeler, özellikle herhangi bir kaza veya uygunsuzluk durumunda, üçüncü kişiler için risk teşkil ediyorsa ve söz konusu risk hemen ortadan kaldırılamıyor ise bu tehlikeli durumun gerçekleştiği bölgeye en yakın yetkili makamlara ulaşarak gerekli olan tüm bilgileri iletmekle veya iletilmesini sağlamakla,
16. Taşıma sırasında gerekli belgeleri ve ekipmanı yanında bulundurmakla,
17. Tünel, tüp geçit ve köprü geçişlerinde trafiğin durması hâlinde, ikaz ışıklarını yakmak, taşıtın ön ve arkasındaki taşıtlarla olan güvenlik mesafesine dikkat etmek ve motoru kapatmakla,
18. Boşaltım alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olduğunu ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalışıyor olduğunu kontrol etmekle, yükümlüdürler.

Alıcının Sorumlulukları

Taşıma evrakı, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi veya taşıma senedinde belirtilen eşyanın teslim edildiği alıcı, herhangi bir haklı sebep olmaksızın yükün teslim alınmasından kaçınamamaktadır. Taşımacı boşaltma yerine gelmesine rağmen alıcı gerekçesiz olarak teslim almaya gelmiyorsa; taşımacı tutanakla meydana gelebilecek tüm sorumluluğu alıcıya devredebilmektedir. Tehlikeli madde boşaltma yerine geldikten sonra; alıcı uygun bir boşaltma yeri gösterebilmelidir. Boşaltma, kurallara uygun bir şekilde alıcı gözetiminde gerçekleştikten sonra, aracın temizlenmesi ve tehlike etiketleri ile işaretlerinin araçtan sökülmesi alıcı tarafından yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerdir. Boşaltma yerinin güvenliğinin ve emniyetinin sağlanmasından alıcı sorumludur. Buna göre boşaltma yerinde ateş yakılmaması, sigara içilmemesi ve elektriklenmeye olanak verecek ekipmanların kullanılmaması alıcının sorumlulukları arasındadır. Aynı zamanda boşaltma yeri meskûn mahal içerisinde kalıyorsa, yetkililer gözetiminde boşaltmanın yapılmasını da alıcı sağlamalıdır.