Ünite 5: Tehlikeli Madde Taşımacılığında Kullanılan Maddeler

Kara Yolunda Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Belgeler

Ülkemizde, Kara Yolu Taşıma Yönetmeliği’ne göre, taşımacılık faaliyetinde bulunan gerçek ve tüzel kişilerin Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan çalışma izni alarak yetki belgesi alması zorunludur. Bu kapsamda, tehlikeli madde taşıyan özel ve tüzel kişilerin öncelikle söz konusu Yönetmeliğin madde 6’sında verilen C1, C2, K1, K2, L1, L2, M1, M2, N1, N2, R1, R2 yetki belgelerinden herhangi birisine sahip olmaları zorunludur. Ancak kendi faaliyetlerinde kendi araçlarıyla taşıma yapanlar söz konusu belgelerden muaftır. Bunun dışında tehlikeli madde taşımacılık faaliyetlerinde bulunması gereken belgeler;

• Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi,
• Taşıt Uygunluk Belgesi,
• Taşıma Evrakı,
• Tehlikeli Madde Taşımacılığı Sürücü Eğitim Sertifikası (SRC5),
• Yazılı Talimat,
• Çok Modlu Tehlikeli Mal Taşıma Formu,
• Güzergâh Tespit Belgesi’dir.

Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi

Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’e ve ADR’ye göre tehlikeli maddelerin karayoluyla taşımacılığı alanında faaliyet gösteren; dolduran, ambalajlayan, yükleyen, gönderen, alıcı, boşaltan ve tank-konteyner/taşınabilir tank işletmecileri, bu faaliyet alanlarından biri veya birden fazlası için Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi almak zorundadır. Bu belgeye ilişkin detaylı bilgiler, Bakanlık tarafından Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönerge ile tanımlanmıştır.

Taşıt Uygunluk Belgesi (ADR Uygunluk Belgesi)

Tehlikeli maddelerin taşınmasında kullanılan taşıtlar için (EX/II, EX/III, FL, OX, AT ve MEMU) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı veya Bakanlığın yetkilendirdiği kurum/kuruluş (Türk Standartları Enstitüsü) tarafından verilen Taşıt Uygunluk Belgesi’nin alınması zorunludur. Uygunluk Belgesi’nin formatı her ülkeye göre değişebilmekte olup, belgenin boyutları A4 olmalı ve belgenin hem arka hem de ön yüzü kullanılmalı ve beyaz renkte olmalıdır. Belge, düzenleyen ülkenin resmi dilinde olmalı ve bu dil İngilizce, Fransızca veya Almanca değilse en azından açıklamalar İngilizce, Fransızca veya Almanca olarak yazılmalıdır. Belge temel olarak araç ile ilgili bilgileri, tank/tanker bilgilerini, tehlikeli maddelerle ilgili bilgileri içermeli ve düzenleyen tarafından tarih verilerek kaşelenip imzalanmalıdır.

Taşıma Evrakı

Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’e göre gönderen tarafından taşıma evrakı düzenlenmelidir. Taşıma evrakında, UN harflerinin önde yer aldığı BM numarası, belirtilen uygun sevkiyat adı, verilen sınıflandırma kodu, maddenin ambalaj grubu ve tünel kısıtlama kodu sırayla verilmelidir. Gönderenin adı ve adresi ve alıcının (alıcıların) adı ve adresi de evrak üzerinde mutlaka bulunmalıdır. Taşıma evrağındaki tüm bilgiler okunaklı olmalıdır. Tehlikeli madde olarak atıklar taşınıyorsa BM kodunun önüne mutlaka ATIK (WASTE) kelimesi eklenmelidir. Temizlenmemiş boş araçlar için ise duruma göre “BOŞ, TEMİZLENMEMİŞ”, “BOŞ KAP” vb. ibareleri yazılmalıdır. 100 °C’ye eşit veya daha yüksek bir sıcaklıkta sıvı hâlinde ya da 240 °C’ye eşit veya daha yüksek bir sıcaklıkta katı hâlinde taşımaya sunulan veya taşınan bir maddenin tam sevkiyat adı, yüksek sıcaklık durumunu yansıtmıyorsa “HOT” (SICAK) kelimesi uygun sevkiyat adının hemen önünde yer almalıdır. Stabilizasyon sıcaklık kontrolü ile sağlandığında ise, “STABILIZED” (STABİLİZE) kelimesi tam sevkiyat adının bir parçasını oluşturuyorsa, kontrol ve acil durum sıcaklıkları taşıma belgesinde gösterilmelidir. Kara yolu, deniz yolu, hava yolu ve demir yolu ile yapılan tehlikeli madde taşıma işlemlerinde taşıma senetleri kullanılır ve bunlar alıcı ve gönderenin sorumluluklarını tanımlayan belgelerdir.

Kara Yolu Taşıma Senedi (CMR BELGESİ)

CMR Belgesi, karayolunda yapılan tehlikeli madde taşıma işlemlerinde uluslararası CMR (Convention Merchandise Routier) Anlaşması gereğince düzenlenen bir taşıma belgesidir. Bu belge, birisi göndericide, birisi alıcıda ve diğeri de taşıyıcıda olmak üzere üç nüsha hâlinde düzenlenir. Bu belgenin kullanılabilmesi için gönderen ve alıcının iki ayrı devletin sınırları içinde bulunması ve bu iki devletten en az birisinin CMR’ye taraf olması gerekir. CMR Belgesi, gönderen ve alıcı arasındaki sorumlulukları düzenleyen bir belgedir. CMR Taşıma Belgesi için özel bir format yoktur ancak genellikle çeşitli kaynaklardan alınan ve satışa ilişkin bağlantılı bir not kullanılmaktadır. CMR Sözleşmesi, notun kim tarafından düzenleneceğini net olarak belirtmemekte; uygulamada genellikle kara nakliyecisi tarafından düzenlenmektedir. Ancak bilgilerin çoğu ihracatçı ile ilgili olup bu bilgilerin doğruluğundan söz konusu ihracatçı sorumludur.

Tehlikeli Madde Taşımacılığı Sürücü Eğitim Sertifikası (SRC5)

ADR Anlaşması; tehlikeli madde taşıyan sürücülerin yetkilendirilmiş eğitim kurumları tarafından verilen eğitimlere katılarak, eğitim sonrasında yapılacak sınavda başarılı olmaları durumunda bir sertifika almaları gerektiğini belirtmektedir. Türkiye’de buna ilişkin Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi ile eğitim ve sınav süreci tanımlanmıştır. Bu kapsamda, öncelikle eğitim verecek kurumların Bakanlıktan “Tehlikeli Madde Taşımacılığı Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yetki Belgesi (TMTMYB)” almaları zorunludur. Eğitim kurumlarının özellikleri ve eğitimlerde görev alacak eğitmenlerin asgari özellikleri yönergede tanımlanmış durumdadır. SRC5 belgesinin geçerlilik süresi 5 yıl olup, 07.03.2018 tarihli SRC-5 Belgesi Yenileme Eğitimleri Hakkındaki Genelge ile yenileme işlemleri için süre dolmadan 1 yıl önce süre uzatım başvurusunun yapılması gereklidir.

Yazılı Talimatlar

Tehlikeli madde taşıma sırasında oluşabilecek herhangi bir kaza/acil durum sırasında yapılacakları tanımlamak üzere yazılı talimatlar hazırlanmalıdır. Bu talimatlar, özellikle sürücünün anlayabileceği nitelikte olmalı ve taşıma sırasında araçta bulundurulmalıdır. Mümkünse taşıma işleminden önce sürücüye talimatlar açıklanmalı ve sürücünün talimatı sağlıklı bir şekilde uygulayabileceğinden emin olunmalıdır. Talimatlar hem iş sağlığı ve güvenliğini hem de çevre sağlığını güvenceye alacak şekilde hazırlanmalıdır.

Çok Modlu Tehlikeli Mal Taşıma Formu

Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’e göre, birden fazla modla taşınan tehlikeli yükler için Çok Modlu Tehlikeli Mal Taşıma Formu’nun kullanılması zorunludur. Bu form, tehlikeli maddelerin birden fazla modda taşınmasına ilişkin kombine bir tehlikeli mal beyanı ve konteyner ambalaj sertifikası olarak kullanılabilecek niteliktedir. Çok modlu taşıma işlemleri, tehlikeli maddelerin taşınmasında karayolu, deniz yolu, hava yolu veya demir yolu ulaşımlarından en az ikisinin kullanıldığı entegre sistemlerdir. Form üzerinde, kullanılan ulaşım yolları ile ilgili bilgiler ayrı ayrı verilmelidir.

Güzergah Tespit Belgesi

Tehlikeli maddelerin taşınabileceği güzergâhları gösteren bir belgedir. Taşımacı tarafından hazırlanarak sürücüye verilmekte, sürücü güzergâh tespit belgesinde gösterilen güzergâhların dışarısına çıkamamaktadır. Güzergâh tespit belgesi üzerinde; taşınan tehlikeli maddenin sınıfı, UN numarası, tehlikelilik özellikleri gibi bilgilerin yanı sıra alıcı, gönderen ve taşımacıya ilişkin bilgiler yer almaktadır. Belge üzerinde katedilecek karayoluna ait bilgiler, yol numarası, mesafesi vb. bilgiler de bulunmaktadır. Uluslararası yapılan taşıma işlemlerinde güzergâh üzerindeki ülkelerin yetkili mercilerinden izin alınmalı ve güzergah hakkında bilgi verilmelidir.

Tehlikeli Madde Güvenlik Danışması Sertifikası

Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Hakkında Tebliğ ve Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ hükümlerine göre, bir takvim yılı içerisinde net elli ton ve üstü miktarlarda işlem yapan, gönderen, ambalajlayan, yükleyen, dolduran ve boşaltan olarak faaliyette bulunan ve 6 ncı maddenin üçüncü fıkrası kapsamında Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi sahibi olan işletmeler ile toplam araç taşıma kapasitesi elli ton ve üzerinde olan taşımacılık işletmeleri Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı (TMGD) çalıştırmak zorundadır. Söz konusu danışmanlar, yetkili kuruluşlardan eğitim alarak, Bakanlık tarafından yapılan sınavda başarılı olmaları halinde sertifika almaya hak kazanmaktadırlar. TMGD eğitimi verecek gerçek veya tüzel kişiler, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Tehlikeli Mal ve Kombine Taşımacılık Düzenleme Genel Müdürlüğünden yetki belgesi (TMGDEYB) almalıdır. TMGD olabilmek için üniversitelerin fen ve mühendislik alanlarından lisans veya tehlikeli madde ve güvenlik programı/bölümü ön lisans mezunu olmak şartı aranmaktadır. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından düzenlenen sınavda 100 üzerinden 70 alması durumunda sertifikayı almaya hak kazanır. Sertifikanın geçerlilik süresi 5 yıldır. TMGDEYB sahibi eğitim kuruluşlarının eğitici ihtiyacını karşılayabilmek için yine Bakanlık tarafından açılan sınavda 100 üzerinden en az 80 alan adaylara da Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Eğitim Belgesi (TMGDEB) düzenlenir. TMGDE, TMGDEB kapsamında yetkilendirildiği taşıma moduna ilişkin, en fazla 2 eğitim kuruluşunda eğitim verebilir.

Hava Yolunda Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Belgeler

Tehlikeli maddelerin havayolu ile taşınmasına ilişkin Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO) tarafından Teknik Talimatlar (ICAO-TI) yayımlanmıştır. Ülkemizde de Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı tarafından yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması Talimatı (SHT-18) dokümanı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından Türkçeye çevrilmiş ve havayoluyla tehlikeli maddelerin taşınması tariflenmiştir. Teknik Talimatlarda aksi belirtilmediği sürece, havayolu ile tehlikeli madde taşıtacak biri, talimatlarda istenen bilgileri içeren bir tehlikeli mallar nakliye belgesi doldurup imzalayacak ve operatöre teslim edecektir. Nakliye belgesi, nakliye için tehlikeli malları sunan kişi tarafından imzalanan ve tehlikeli malların doğru sevkiyat isimleri ile tam ve doğru olarak tanımlandığını ve ilgili düzenlemelere göre sınıflandırıldığını, ambalajlandığını, işaretlendiğini, etiketlendiğini ve nakliye için elverişli durumda olduğunu belirten bir beyan içerecektir. Uçağın kalkış ve iniş havalimanları, taşımanın yolu veya kargo uçağıyla taşınma durumu mutlaka belirtilmelidir. Tehlikeli malların yükleneceği bir uçağın operatörü, sorumlu pilota Teknik Talimatlarda belirtilen bilgileri yazılı olarak uçağın kalkmasından önce mümkün olduğunca erken vermelidir. Operatör, uçuş mürettebatının tehlikeli mallarının taşınmasıyla ilgili sorumluluklarını yerine getirmesini sağlayacak bilgileri İşletme El Kitabında vermeli ve tehlikeli mallarla ilgili acil durumların meydana gelmesi hâlinde atılacak adımlara dair talimatlar vermelidir.

Demir Yolunda Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Belgeler

Demir yolu ile taşıma işlemlerinde, “Malların Demiryolu İle Taşınmasına İlişkin Uluslararası Anlaşma” (Convention Internationale Concernantle Transports Des Marchandises Par Chemins De Fer, CIM) anlaşmasına istinaden, Demir Yolu Hamule Senedi düzenlenmelidir. Ülkemizde, Uluslararası Demir Yolu Taşımalarına İlişkin Sözleşmenin (COTIF) C ana eki olan Tehlikeli Eşyanın Demiryolu İle Uluslararası Taşınmasına İlişkin Yönetmeliğe (RID) paralel olarak 16 Temmuz 2015 tarihinde Tehlikeli Maddelerin Demir Yolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu Yönetmelik ve RID kapsamına giren tehlikeli maddelerin demir yolu ile taşınması alanında faaliyet gösteren; dolduran, ambalajlayan, yükleyen, taşımacı, gönderen, alıcı, boşaltan ve tank-konteyner/portatif tank işletmecisi, sarnıç vagon sahibi/işletmecisi, demir yolu altyapı işletmecisi, bu faaliyet alanlarından biri veya birden fazlası için faaliyette bulunanların Bakanlığa başvurarak Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi almaları zorunludur.

Tehlikeli madde taşıyan trenlerde aşağıdaki belgelerin bulundurulması zorunludur:

• Taşıma evrakı,
• Taşımacı tarafından makiniste/tren görevlisine verilmek üzere hazırlanan yazılı talimat,
• Taşımacılık zincirinde demiryolunun yanı sıra başka bir modunda kullanılacağı durumlarda Çok Modlu Tehlikeli Mal Formu,
• RID’da tanımlanan Sınıf 1 ve Sınıf 7 tehlikeli maddelerin taşınmasında, ilgili/yetkili mercilerden alınmış özel taşıma izin belgesinin fotokopisi,
• Tehlikeli madde taşımacılığı yapan trenlere/vagonlara ait Tehlikeli Maddeler ve Tehlikeli Atık Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Poliçesi

Bir kaza ya da ihlalin, insan hayatı ve çevre üzerinde oluşacak olumsuz sonuçlarını mümkün olduğu kadar minimize etmek üzere, tehlikeli madde taşımacılığı yapan Demir yolu Altyapı İşletmecisi ve/veya Demir yolu Tren İşletmecileri tarafından, manevra hizmetleri ile tehlikeli madde yükleme, boşaltma ve taşımacılığı sırasında olabilecek kaza ya da ihlal durumlarında, uygulanmak üzere “Acil Eylem Planı” hazırlaması zorunludur.

Deniz Yolunda Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Belgeler

Tehlikeli maddelerin deniz yolu ile taşınmasında “Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi” (International Convention for the Safety of Life at Sea, SOLAS, 1974) kapsamında Tehlikeli Maddelerin Denizyoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanmaktadır. Ülkemizde, SOLAS ile Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslararası Sözleşme (MARPOL 73/78) hükümlerine paralel olarak Tehlikeli Maddelerin Denizyoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Tehlikeli yük taşıyan gemi ve deniz aracı, liman idari sahasına girmeden en az yirmi dört saat önce; liman sahasına girmesine kadar ki seyir süresi yirmi dört saatten az olan gemi ve deniz araçları ise kıyı tesisinden kalkışından hemen sonra, yüklerine ilişkin detaylı bilgilerin yer aldığı Bildirim Belgesini ilgilileri vasıtasıyla yazılı olarak liman başkanlığına sunar. 18/2/2007 tarihli ve 26438 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kıyı Tesislerine İşletme İzni Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik kapsamında izin alacak veya yenileyecek tehlikeli yük elleçleyen kıyı tesislerinin bu yüklerin elleçlenmesine ve taşınmasına uygun olduğunu onaylayan “ Tehlikeli Madde Uygunluk Belgesi ” almaları ve geçerli durumda bulundurmaları zorunludur. Tehlikeli madde elleçleyen kıyı tesisleri, tehlikeli maddelerle ilgili yapılan tüm işlemleri ve bu Yönetmelik’in 11’inci maddesinde belirtilmiş sorumlulukların ve 12’nci maddesinde belirtilmiş tedbirlerin nasıl yerine getirildiğini açıklayan bir tehlikeli madde rehberi hazırlar ve bulundurur. 22/1/2016 tarihli ve 29601 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Denizyoluyla Taşınan Tehlikeli Yüklere İlişkin Uluslararası Kod Kapsamında Eğitim ve Yetkilendirme Yönetmeliğine göre tehlikeli yüklerle ilgili eğitim seminerine katılım sağlayanlara yetkilendirilen kurum ve kuruluşlar tarafından Eğitim Semineri Katılım Sertifikası verilir. Deniz yolu taşımacılığında kullanılan deniz yolu konşimentoları; gemi kaptanı veya acenteleri tarafından düzenlenen ve malın teslim alındığını, belirlenen şekilde sevk edilerek gönderilene teslim edileceğini teminat altına alan, nakledilmek üzere araca yüklenen malı ve taşıma koşullarını belirten hukuki bir taşıma belgesidir. Alıcı, varış yerinde bu belge karşılığında malı teslim almaktadır. Tehlikeli maddelerin denizle ulaşımından önce büyük bir konteynerde taşınması hâlinde, Uluslararası Denizcilik Tehlikeli Yük Koduna (IMDG) göre konteyner/ambalaj sertifikası taşıma belgesiyle birlikte bulundurulmalıdır. Konteyner/ambalaj sertifikası ve taşıma belgesi tek bir belgede olabilir. Konteyner/araç ambalajlama sertifikası elektronik olarak hazırlanmışsa elektronik imza kullanılabilir veya imza atmaya yetkili kişinin adı (adları) (büyük harflerle) kullanılabilir. Konteyner/araç ambalajlama sertifikası, elektronik ortamda sunulmuşsa ve ardından tehlikeli maddeler, kağıt üzerinde tehlikeli mal taşıma belgesi gerektiren bir taşıyıcıya aktarıldıysa, taşıyıcı kâğıt evrakın “ Asıl nüsha elektronik olarak alınmıştır ” ibaresinin yer aldığından ve imza yetkilisinin adının büyük harflerle gösterildiğinden emin olmalıdır

Sonuç

Ülkemizde 30.11.2005 tarihinde başlayan ADR uyum süreciyle birlikte, tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili hızlı ilerlemeler kaydedilmiştir. Özellikle de en fazla kullanılan karayolu taşımasıyla ilgili olarak yeni mevzuat/mevzuat değişiklikleri söz konusu olmuştur. Bu kapsamda, tehlikeli maddelerin; insan ve çevre sağlığına zarar vermeden güvenli ve düzenli bir şekilde kamuya açık karayoluyla taşınmasını sağlamak; bu faaliyetlerde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, ambalajlayanların, taşımacıların ve tehlikeli maddeleri taşıyan her türlü aracın operatör veya sürücülerinin sorumluluk, yükümlülük ve çalışma koşulları belirlenmiştir.