Ünite 6: Deniz Yolu ve Demir Yolu Taşımacılığında Tehlikeli Maddelerin Taşınması

Tehlikeli Maddelerin Deniz Yolu ile Taşınması

Denizyoluyla tehlikeli yüklerin taşınması, kişilerin yaralanmalarını veya gemilerin ve yüklerinin hasar görmelerini özellikle de deniz çevresine gelecek zararları önlemek amacıyla bazı kurallara bağlanmıştır. IMDG Kodu’nun amacı, tehlikeli yüklerin serbest, kısıtsız hareketliliklerini kolaylaştırırken bu yüklerin emniyetli bir şekilde taşınmalarını sağlamak ve çevre kirliliğini önlemektir. Tehlikeli maddelerin gemilerde taşınmaları hakkındaki bazı genel hükümler ve bu maddelerin sınıflandırılmaları, 1948 tarihli SOLAS Konferansı’nda kabul edilmiştir. Bu Konferans aynı zamanda uluslararası kuralların geliştirilmesi amacıyla ek çalışmaların yürütülmesini önermiştir. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi, bütün taşıma yollarıyla taşınan tehlikeli yüklerin uluslararası boyutunu aktif olarak inceleyen konuya özel bir Tehlikeli Yük Taşınması Uzmanları Komitesi (BM Uzmanlar Komitesi) oluşturmuştur. Bu komite 1956’da tehlikeli yükler için gerekli olan nakliye belgelerini ve bu türden yüklerin sınıflandırılmaları, listelenmeleri ve etiketlenmeleri hakkında bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor, sonrasında gelen tadilatlarla beraber, yürürlükte olan kuralların bağdaştırılabilecekleri ve ileride daha fazla geliştirilebilecekleri bir çerçeve oluşturmuştur. Öncelikli amaç hem deniz hem de diğer taşıma yollarıyla tehlikeli yüklerin taşınması hakkındaki kurallarda dünya çapında bir birlik sağlamak olmuştur. Tehlikeli maddelerin deniz yolu ile taşınmasına ilişkin uluslararası sözleşme IMDG (International Maritime of Dangerous Goods) kodları olarak tanımlanmaktadır. Bu sözleşmede deniz yolu ile tehlikeli maddelerin ne şekilde taşınacağı, tehlikeli madde sınıfları, etiketleme, ambalajlama ve görevli personelin eğitimi ile ilgili hükümler bulunmaktadır. Tehlikeli madde sınıfları ADR Mevzuatı’nda yer alan tehlikeli madde sınıflarına benzemekle birlikte, sayı olarak farklılaşmaktadır. IMDG kodları aşağıdaki hususları içermektedir (IMO, 2016):

• Gemi ve kargolara yönelik tehlikeli madde kaynaklı zararların engellenmesi
• Deniz çevre güvenliği ve buna yönelik zararların önlenmesi
• Tehlikeli maddelerin güvenli taşınmaları için gereken önlemlerin alınması
• Bu tür ürünlerin taşınıp taşınmayacaklarının belirlenmesi

Ulusal Mevzuata Göre Yükümlülükler

Ülkemizde mevcut, “Tehlikeli Maddelerin Denizyoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik (TMDzYTHY)”e göre, tehlikeli yük taşıma faaliyetinde bulunan tüm taraflar; taşımacılığı emniyetli, güvenli ve çevreye zararsız şekilde yapmak, kazaları engellemek ve kaza olduğunda zararı olabildiğince aza indirmek için gerekli olan tüm önlemleri almak zorundadırlar. Taşıma faaliyetleri ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken ana hususlar şunlardır:

• Tehlikeli yük taşıyan gemi ve deniz aracı, liman idari sahasına girmeden en az yirmi dört saat önce; liman sahasına girmesine kadar ki seyir süresi yirmi dört saatten az olan gemi ve deniz araçları ise kıyı tesisinden kalkışından hemen sonra, yüklerine ilişkin detaylı bilgilerin yer aldığı bildirim belgesini ilgilileri vasıtasıyla 24 saat önce yazılı olarak liman başkanlığına sunmalıdır.
• Yük ilgilisi, kara yolu ve demiryoluyla gelen tehlikeli yükler ile ilgili olarak kıyı tesisine girmeden en az 3 saat önce kıyı tesisine bildirim yapmak zorundadır.
• Bildirim yükümlülüğüne uyulmaması veya yapılan bildirimlerin doğru bilgiler içermemesi durumunda, bildirim veren hakkında idari işlem yapılması ve varsa bildirim yapanın yanaşma, kalkma, geçiş sırasını kaybetmesi söz konusudur.
• Tehlikeli madde elleçleyen kıyı tesislerinin, tehlikeli madde taşınması kapsamında yapacağı tüm faaliyetlerinde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı istihdam etmesi veya hizmet almaları zorunludur.
• Tehlikeli yük elleçleyen kıyı tesislerinin bu yüklerin elleçlenmesine ve taşınmasına uygun olduğunu onaylayan “Tehlikeli Madde Uygunluk Belgesi” almaları ve geçerli durumda bulundurmaları zorunludur.

Tehlikeli Maddelerin Demir Yolu ile Taşınması

Demir yolu taşımacılığında kısa ismi RID (Railway International Dangerous Goods) olarak tanımlanan Demir yolu ile Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına İlişkin Konvansiyonun hükümleri uygulanmaktadır. Emici maddeye emdirilmemiş nitrogliserinler, nitrogliserini terlemeyle kusan dinamitler, kapsül takılmış dinamitler ile civa, fülmanat, kurşun azodür, kurşun trizanat, kurşun pikrat tetrasen gibi kovan ve kapsüllere doldurulmuş bulunmayan her türlü patlayıcı maddelerle karışımlarından üretilen kağıt kapsüller, bonbonlar ve benzeri oyuncak türünden kapsüller dışında kalan patlayıcı maddelerin demir yolu ile taşınması ve demiryoluna ait tesislerde stoklanıp depolanması uluslararası mevzuat (RID) tarafından yasaklanmıştır. Tehlikeli maddelerin demir yolu ile taşınması, yüklenmesi/boşaltılması ve stoklanması, tesisin inşası, kurulması ve işletilmesi için ilgili resmî kurum ve kuruluşlardan lisans, izin, ruhsat vb. gerekli belgelerin, yüklenici ve tesis işletmecisi tarafından alınması zorunludur. Bu belgelerin birer nüshası da demir yolu işletmecisine verilmektedir. Tesis işletmecisi, demir yolu ile tehlikeli madde veya eşya taşıma yapmak üzere kurulacak tesislerinin demir yolu işletmecisinin tesislerine zarar vermeyecek güvenlik mesafesinde olduğuna dair demir yolu işletmecisinden yazılı izin almalıdır. Ülkemizde tehlikeli maddelerin demir yolu ile taşınması ise 16 Temmuz 2015 tarihinde (Resmî Gazete No: 29418) yayımlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Maddelerin Demiryoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik (TMDmYTHY)” kapsamında düzenlenmektedir. Tehlikeli maddeler demiryolunda, söz konusu yönetmelik ve RID hükümlerine uygun olarak ekonomik, kontrollü, seri, güvenli, insan sağlığına zarar vermeden ve çevreye olumsuz etkisi en az olacak şekilde taşınmalıdır. Tehlikeli maddelerin demir yolu ile taşınması alanında faaliyet gösteren; dolduran, ambalajlayan, yükleyen, taşımacı, gönderen, alıcı, boşaltan ve tank-konteyner/portatif tank işletmecisi, sarnıç vagon sahibi/işletmecisi, demir yolu altyapı işletmecisi, bu faaliyet alanlarından biri veya birden fazlası için faaliyette bulunanların Bakanlığa başvurarak tehlikeli madde faaliyet belgesi almaları zorunludur.

Ulusal Mevzuata Göre Yükümlülükler

Tehlikeli maddelerin taşınmasında yer alan taraflar, öngörülebilir tehlikelerin doğası ve etkisine bağlı olarak zarar ve yaralanmalardan kaçınmak veya gerekirse etkilerini azaltmak için sözkonusu yönetmelikte ve ilgili diğer mevzuatta belirtilen önlemleri almakla yükümlüdürler. Taraflar, kendi alanlarıyla ilgili bütün olaylarda, RID’da yer alan şartlara uymak zorundadır. Bu Yönetmelik kapsamında yapılan tehlikeli madde faaliyetleri esnasında kamu güvenliğini tehlikeye sokacak acil durum oluşması hâlinde; taraflar acil durum servislerine haber vermek ve olaya müdahale için gerekli olan bilgileri sağlamak zorundadırlar. Tehlikeli maddelerin yüklenmesi ve boşaltılması sırasında, bir kaza, sızıntı, patlama, yangın ve benzeri olması hâlinde; ilgili taraflar cana, mala, sağlığa ve çevreye verilen her türlü zarardan müteselsilen sorumludur.

Gönderenin Yükümlülükleri: Gönderen, taşınmak üzere sevk edilen tehlikeli yükü RID hükümlerine uygun bir biçimde taşımacıya teslim etmelidir. Bunun yanında;

• Tehlikeli maddelerin taşınmasının, yetki belgesi/taşıma lisansı almış ve özel izin gereken durumlarda bu izni almış olanlarca yapılmasını sağlamakla,
• Tehlikeli maddelerin RID hükümlerine uygun sınıflandırılmış şekilde yüklenmesi ve taşınması konusunda gerekli önlemleri almakla,
• Taşımacıya taşıma için gerekli sevk belgeleri ile gerekli bilgi ve verileri vermekle,
• RID Kısım 4’te tanımlanmış ve RID Kısım 6’ya göre imal edilmiş, onaylanmış ve sertifikalandırılmış ambalaj ve kapları kullanmakla,
• Sevkiyata yönelik şartlara ve gönderme kısıtlamalarına uygun hareket etmekle,
• Temizlenmemiş ve gazdan arındırılmamış boş tankların (sarnıç vagonlar, sökülebilir tanklar, tüplü gaz tankerleri, ÇEGK’ler, portatif tanklar ve tank-konteynerler) veya vagonların, büyük ve küçük dökme yük konteynerlerin uygun şekilde işaretlenmiş, etiketlenmiş ve kapalı olduklarından, sızdırmazlığından emin olmakla,
• Diğer tarafların (ambalajlayan, yükleyen, dolduran ve benzeri) yükümlülüklerini üstlenerek yürütmesi halinde sevkiyatın RID şartlarına uygunluğunu sağlamak için gerekli tedbirleri almakla

yükümlüdür.

Taşımacının Yükümlülükleri: Taşımacı;

• Taşınacak tehlikeli maddelerin taşınması açısından söz konusu yönetmelik ve RID hükümlerine uygun olduğunu kontrol etmekle,
• Tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili RID’da ve yönetmelikte öngörülen tüm bilgi ve belgelerin trende eksiksiz ve doğru olarak bulundurulmasını sağlamakla,
• Vagonlarda ve yüklerde görsel olarak belirgin bozukluk, sızıntı veya çatlak, eksik teçhizat olup olmadığını kontrol etmekle,
• Sarnıç-vagonların, tüplü gaz tankerlerinin, sökülebilir tanka sahip vagonların, portatif tankların, tank-konteynerlerin ve ÇEGK’lerin test, muayene ve kontrol sürelerinin geçip geçmediğini kontrol etmekle,
• Vagonlar için RID’da tanımlanmış olan tehlike ikaz levhaları ve işaretlerin vagonlara takılmasını sağlamakla,
• RID Bölüm 5.4.3’te tarif edilen yazılı talimatı makiniste/tren görevlisine vermekle,
• Taşımada görev alan personelin yazılı talimatları okumasını, anlamasını ve gerektiği şekilde uygulayabilmesini sağlamakla,
• Taşımada görev alan personel için yazılı talimatta belirtilmiş olan kişisel korunma teçhizatının makinist kabininde bulunmasını sağlamakla,
• Yönetmelikte belirtilen şartlardan herhangi birinin ihlal edilmiş olduğunu tespit ederse taşımayı söz konusu ihlal giderilinceye kadar başlatmamakla,
• Taşıma sırasında, taşımanın güvenliğini tehlikeye sokacak bir ihlal oluşursa trafik güvenliği, gönderilen maddenin güvenliği ve kamu güvenliği bakımından, taşımayı söz konusu ihlal ortadan kaldırılıncaya kadar beklemeye uygun en yakın alanda durdurmakla, taşımayı ancak gerekli şartlar yerine getirildiği takdirde devam ettirmekle,
• Demir yolu altyapı işletmecisinin, yönetmelikte ve RID’da belirtilen yükümlüklerini yerine getirebilmesi için gerekli bilgileri vermekle,
• Taşımada görev alan personelin, RID hükümlerine uygun eğitim almasını sağlamakla,
• Yaptığı taşımalarda meydana gelen kazalarla ilgili olarak RID hükümlerine göre hazırlanmış bir raporu kaza tarihinden itibaren en geç otuz gün içerisinde Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına vermekle,
• Taşıma sırasında görev alan personele yangın söndürme cihazlarının kullanımı konusunda eğitim vermek ve yangın söndürücülerinin görev mahallinde bulunmasını sağlamakla,
• Sadece taşıması yapılacak olan maddeye uygun olan sarnıç vagon ve vagonları kullanmakla

yükümlüdür.

Alıcının Yükümlülükleri: Alıcı;

• Yükün teslim alınmasına engel bir durum olmadıkça yükün kabulünü ertelememekle ve boşaltma işlemi tamamlandıktan sonra kendisiyle ilgili RID’da öngörülen şartları yerine getirmekle,
• Vagon veya konteynerlerin, RID’ın boşaltmaya ilişkin şartlarının yerine getirilmesi hâlinde boşaltılmasını, bu hükümlerin yerine getirilmemesi durumunda ise iade edilmesini sağlamakla,
• Diğer tarafların (boşaltan, temizleyici, dezenfekte hizmeti ve benzeri) yükümlülüklerinin üstlenilerek yürütülmesi hâlinde ilgili RID hükümlerine uymak için uygun tedbirleri almakla,
• Boşaltmak üzere emrine verilen vagon ve diğer yük taşıma birimlerini süresi içinde emniyetle boşaltma yapılmasını sağlayacak ekipmana sahip olmakla veya temin etmekle

yükümlüdür.

Yükleyenin Yükümlülükleri: Yükleyen;

• Tehlikeli maddeleri, ancak RID hükümlerine uygun şartlar sağlanmış olması halinde, taşımacıya teslim etmekle,
• Ambalajlanmış tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş boş ambalajları taşımacıya verirken ambalajların zarar görüp görmediğini kontrol etmekle,
• Hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da boş temizlenmemiş tehlikeli madde ambalajlarını hasar giderilene kadar yüklememekle, 152 Tehlikeli Madde Taşımacılığı ve Güvenliği
• Tehlikeli maddeleri vagona, büyük ya da orta boy dökme yük konteynere yüklerken, yükleme ve elleçlemeye ilişkin özel koşullara uygun hareket etmekle,
• Tehlikeli maddeleri doğrudan taşıma için teslim alırken vagon veya büyük konteynerlerin işaret ve etiketlenmesi ile vagon veya büyük konteynerlere turuncu plaka takılmasına ilişkin RID’da belirtilen koşullara uygun hareket etmekle,
• Ambalajları yüklerken, vagon veya konteynere daha önce yüklenmiş olan yükleri de göz önüne alarak, birlikte yükleme yasaklarına ve ayrıca besin ve gıda maddelerinin ya da hayvan yemlerinin ayrı tutulması kurallarına uymakla,
• Tehlikeli maddeleri yükleyecek personelin bu konuda eğitim almış olmasını sağlamak ve gerektiğinde bu eğitim belgelerini Bakanlığa ibraz etmekle,
• Yükleme yapıldığı sırada yakın çevrede ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla,
• Yüklenen tehlikeli yüklerin, vagon içindeki yükleme emniyetinin ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat hükümlerine uygun olmasını sağlamakla,
• Tehlikeli maddelerin vagonlara, konteynerlere ve diğer yük taşıma birimlerine yükletilmesi işlemlerinin mutlak suretle bu iş için ayrılmış, emniyet şartları sağlanmış alanlarda yapmakla,
• Tehlikeli maddeler vagonlara yüklenirken el frenlerinin sıkılı olduğunu kontrol etmekle ve gerektiğinde vagonların takozlanmasını sağlamakla,
• Tehlikeli madde taşımasına tahsis edilen açık vagonların üzerlerinin, yükleme yapıldıktan sonra muşamba/branda ile örtülmesini sağlamakla

yükümlüdür.

Ambalajlayan ve Dolduranın Yükümlülükleri: Ambalajlayan, RID’da belirtilen ambalajlama veya karışık ambalajlama koşullarına yönelik şartlara uymakla ve taşımaya hazırlanan ambalajların, işaretlenmesi ve etiketlenmesine yönelik RID’da belirtilen şartlara uygun hareket etmekle yükümlüdür.

Dolduran ise;

• Dolum öncesinde; sarnıç vagonların, sökülebilir tanka sahip vagonların, portatif tank veya tank konteynerlerin, tüplü gaz tankerlerinin/vagonlarının, çok elemanlı gaz konteynerlerinin ve ekipmanlarının teknik olarak eksiksiz ve taşımaya uygun olduğunu kontrol etmekle,
• Tehlikeli madde taşınmasında kullanılan ve bu maddenin (a) bendinde belirtilen yük taşıma birimlerinin test, muayene ve kontrol sürelerinin geçerliliğini kontrol etmekle,
• Dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta Uygunluk/Onay Sertifikası bulunan yük taşıma birimlerine dolum yapmakla,
• Dolum esnasında doldurma kurallarına uygun hareket etmekle,
• Doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını ve azami dolum hacim oranını geçmemekle,
• Dolumu yaptıktan sonra tankın kapatma tertibatının sızdırmazlığını kontrol etmekle,
• Doldurulan tehlikeli maddelerin, yük taşıma birimlerinin dış yüzeyine bulaşmadığını kontrol etmekle,
• Tehlikeli maddeleri taşımaya hazırlarken yük taşıma birimlerine, turuncu plakanın, işaret veya etiketlerin ve manevra etiketlerinin/levhalarının RID hükümlerine uygun şekilde takılmasını sağlamakla,
• RID hükümlerine göre taşınması özel kurallara veya kısıtlamalara bağlanan tehlikeli maddelerin dolumunu, yetkili mercilerden bu hususta izin almadıkça yapmamakla,
• Dolum yaptığı sırada, yakın çevrede ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla

yükümlüdür.

Boşaltanın Yükümlülükleri: Boşaltan;

• Boşaltma öncesinde ambalaj, konteyner, tank, ÇEGK veya vagon ve benzeri üzerindeki bilgiler ile taşıma evrakındaki bilgileri karşılaştırarak doğru yükün boşaltılacağını tespit etmekle,
• Boşaltma öncesinde ve sırasında ambalajda, vagonda, tankta veya konteynerde boşaltma işlemini tehlikeye sokacak ölçüde bir tahribatın olup olmadığını kontrol etmekle,
• Boşaltılması sırasında vagon, tank veya konteynerin dışına bulaşan tehlikeli artıkları temizlemekle,
• Boşaltma işlemi tamamlandıktan sonra vana ve kontrol kapaklarının güvenli bir şekilde kapatılmasını sağlamakla,
• Taşımayı gerçekleştiren vagonların veya konteynerlerin ürün değişikliği halinde öngörülen temizleme ve arındırma işlemlerinin yapılmasını sağlamakla,
• Tehlikeli maddelerin taşınmasını takiben vagonların ve konteynerlerin tamamen boşaltılmış, temizlenmiş, gazdan arındırılmış, dezenfekte edilmiş olması durumunda, üzerindeki tehlike işaretlerini veya turuncu plakaları kaldırmakla,
• Boşaltma alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olmasını sağlamakla ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalıştığını kontrol etmekle,
• Tehlikeli maddelerin vagonlardan, konteynerlerden ve diğer yük taşıma birimlerinden boşaltılması işlemlerinin, mutlak suretle bu iş için ayrılmış, emniyet şartları sağlanmış alanlarda yapmakla,
• Boşaltma yapıldığı sırada yakın çevrede ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla

yükümlüdür.

Diğer Yükümlülükler: Tank-konteyner/portatif tank sahibi veya işletmecisi;

• Taşıma ünitelerinin yapı, ekipman, test ve markalanmasının RID hükümlerine uygunluğunu sağlamakla,
• Tank-konteyner/portatif tankın bir sonraki teste kadar, RID’da yer alan hükümleri sağlaması için gövde ve ekipman bakımını yerine getirmekle,
• Gövde veya gövde ekipmanı emniyetinin tamir, tadilat veya bir kaza sonucunda azalma eğilimi gösterip göstermediğini ayrıca kontrol etmekle,

Sarnıç-vagon sahibi veya kullanıcıları;

• Vagonun yapı, ekipman, test ve işaretlemeye ilişkin olarak RID hükümlerine uygunluğunu sağlamakla,
• Sarnıç-vagonun bir sonraki teste kadar, RID’da yer alan şartları sağlaması için, tank ve ekipman bakımını yerine getirmekle,
• Gövde veya gövde ekipmanı emniyetinin tamir, tadilat veya bir kaza sonucunda azalma eğilimi gösterip göstermediğini ayrıca kontrol etmekle,

Demir yolu altyapısı işletmecisi;

• Manevra alanlarına yönelik dâhili acil durum planlarının RID Bölüm 1.11’e uygun şekilde hazırlanmasını sağlamakla,
• Taşıma esnasında, taşımacıya ait yükümlülük kapsamında bulunan ve aşağıda yer alan; o Her bir vagonun numarasının ve vagon tipinin belirtilmesi suretiyle tren kompozisyonuna ait bilgilerine,
  • Her bir vagonda bulunan tehlikeli maddelerin BM numaraları veya RID Bölüm 3.4 uyarınca sadece tehlikeli maddelerin sınırlı miktarda ambalajlanıp taşınması durumunda ise bu maddelere ait bilgilere,
  • Her bir vagonun trendeki konum bilgilerine, sahip olmak ve gerektiğinde ilgili mercilere vermekle

yükümlüdür.