Ünite 1: Temel Bakımın Planlanması

Temel Bakımın Planlanması

İnsanların daha uzun yaşaması yaşlı nüfusunun gün geçtikçe artmasına neden olmaktadır. Devlet planlama teşkilatının hazırladığı verilere göre yaşlı nüfusu 2015 yılında 8.4 milyon 2025 yılında ise 12 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Yaşlı nüfusunun artmasının yanı sıra doğuştan itibaren beklenen yaşam süreside artmaktadır. Yaşın ilerlemesiyle birlikte fizyolojik, psikolojik emosyonel, bilişsel ve sosyal alanlarda değişiklik oluşabilmekte bireyin kapasitesi azalırken kronik hastalıklar artmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı yaşlıyı değerlendirirken kişilerin sorun çözme kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olmayı yaşlıların toplumda var olan kaynaklara ulaşmalarını sağlamayı, mevcut hizmetleri yaşlıların ihtiyaçlarına cevap verir hale getirmeyi, yaşlı ve çevresi arasındaki etkileşimi kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Yaşlının evde, hastanede, kurumda nerede değerlendirildiğine göre temel bakımın planlanması değişmektedir. Kurumsal bakım, evde bakım, toplumda değerlendirme, hastanede bakım farklıdır ve her birinde sosyal hizmet uzmanının görevleri vardır.

Bireysel Temel Gereksinimler ve Tanımlar

Her yaşlının bakım ihtiyacı farklıdır. Kronik yaş bakım ihtiyaçlarının karşılanmasında tek başına işe yaramaz. Bireysel gereksinim ve ihtiyaçları, eğitim durumu, sosyo ekonomik durumu araştırılarak yaşlının bağımsızlık derecesi ölçülebilir. Ayrıca temel bakımda barınma yemek yapma ve yeme temel ve enstrümental günlük yaşam aktivitelerini yapmak yer almaktadır. Tüm olası gereksinimler her yaşlı için farklı olabilir. Yaşlının hijyenik bakım, beslenme, boşaltım, hareket, ekonomik, giyinme ve vücut ısısının korunması, yardımcı cihaz kullanımı, ilaç kullanımının düzenlenmesi alanlarındaki gereksinimler özellikle tespit edilmelidir. Burada günlük yaşam aktiviteleri ve enstrümental günlük yaşam aktivitelerinin ve bunları değerlendirme testlerinin bilinmesi gereklidir. Bu testler kişinin bağımsızlık derecesini anlamaya yönelik ve günlük gereksinimlerini de ortaya çıkaran testlerdir. Temel ve enstrümental günlük yaşam aktivitelerinde test edilen başlıklar

Temel Günlük Yaşam Aktiviteleri: Banyo, Giyinme, Transfer, Tuvalet, Kontinans, Beslenme

Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri: Telefon Kullanma, Alışveriş, Yemek Hazırlama, Ev Korunması, Transport, Medikasyonlar, Finans

Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Ölçeğin amacı hastanın günlük ne yapacağının ölçülmesidir. Lawton- Broody Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği ise işlemleri hastanın ne derece bağımsız yerine getirdiğine göre puanlanır. Toplam puan 17 dir. Alınan puan bağımsızlık derecesini gösterir.

Bakım Uygulamalarının Yürütülmesinde Temel Kurallar

Yaşlının tıbbi bakımı, yaşlının akut, subakut ve kronik bakımı şeklinde üç kısımda incelenebilir. Akut bakım, yaşlının hastanede bakımını içermektedir.

Akut bakım ünitelerinin amacı, medikal tedavi vermenin yanında multidisipliner işbirliği ile fonksiyonel bağımsızlığın idamesi sağlamak, çok yönlü bir taburculuk planı çizmektir.

Subakut bakım, uzun dönem bakım evlerinde kısa bir süre kalması planlanan hastaları içermektedir. Amaç, rehabilitasyon, kompleks bir medikal bakım ve/veya yara bakımı içindir.

Kronik bakım ise multiple kronik hastalıkları olan ve toplumda yaşamayı tek başına başaramayan yaşlılara uygulanmaktadır. Bir de özel bakım vardır ki taburculuk planı olmayan, demans bakımı, diyaliz, hospis bakımına ihtiyaç duyan yaşlılar içindir ve eğitilmiş personel gereklidir.

Alışkanlıkların Ortaya Konması

Bakım verilecek kişinin alışkanlıklarının ortaya konması son derece önemlidir. Görmesi, işitmesi, anlaması, hareket kabiliyeti yanında alışkanlıkları da bakım sonuçlarını etkilemektedir. Yaşlının kiminle yaşadığı iletişim kurduğu kişiler, sigara ve alkol alışkanlıkları, eski ve mevcut hastalıkları, ilaçlarını kimin karşıladığı önemlidir. Tuvalet alışkanlıkları, sindirim sistemi sorunları, uyku durumu, iştahlı olup olmaması, mental durumu, hafıza sorunları, unutkanlık ve bunlarla baş etme yöntemleri de çok önemlidir. Ayrıca hobileri, günlük yaşam aktiviteleri, sevdiği müzikler, hayvanlar bakmaktan hoşlandığı fotoğraflar, kişisel hijyen alışkanlıkları, sevdiği yiyecekler ve saatleri konusunda bilgi sahibi olmak temel bakım sürecinde çok önemlidir.

Temel Bakım Yürütürken Sık Karşılaşılan Kısıtlılıklar

• Ekonomik sorunlar,
• Sosyal sorunlar
• Psikolojik sorunlar
• Kültürel sorunlar
• Rutin toplumsal hizmetlere ulaşmakta güçlük yaşanması
• Kuşak sorunları
• İletişimsizlik sorunu
• Sevgisizlik sorunu
• Sağlık sorunları
• Umutsuzluk sorunu
• Cinsel Sorunlar
• Ev işlerini yapmada kendine yetememe
• Can sıkıntısı ve zaman geçirememe sorunu

Yaşlıların karşı karşıya olduğu sorunlar temel bakımı da etkilemektedir. Hele birde bakım ihtiyaç derecesi arttıkça, bu sorunlarında daha da artması son derece önemli kısıtlılıklar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bireye Özgü Bakım Planlaması

Bakımın tipi ve yeri dışında yaşlının kendi özellikleri de bakımı etkilemektedir. Bu sebeple bakım yaşlının ihtiyaçlarına, alışkanlıklarına ve tercihine olabildiğince bireyselleştirilmelidir. Diyabet hastası, depresyon hastası, yatalak hasta vb. hepsi farklı bakımlara ihtiyaç duyan yaşlı örnekleridir. Bu sebeple bireye özgü bakım planlaması yapılmalıdır.

Bireyin ailesi de yaşlı ve yaşlı bakımında söz edilirken önemli belirleyici noktalardandır. Yaşlı değerlendirmesinde her aşamada aile ile de görüşülmesi, özellikle bakım hastalarında son derece önemli bir durumdur. Karşılıklı yönlendirmeler, onların bilgilendirilmesi ve bakım sürecine katkı vermeleri de son derece önemlidir ve her yaşlıda her ailede farklı olacaktır ve bakım planının bireyselleştirilmesini etkileyecektir.

Planlanan Bakım İle İlgili Bilgiyi Sunma ve İletişim Yolları

Bakım planının anlatılması son derece önemlidir. Yaşlının anlayacağı, duyacağı, göreceği bir ortamda bakımının nedenleri, tipi, amacı yaşlıya ve varsa yakınlarıyla birlikte ayrı ayrı anlatılmalıdır. Bu sürede etik değerler son derece önemlidir. Yaşlının özsaygısının zedelenmemesi ve desteklenmemesi önemlidir. İletişim yolları her yaşlı hastada farklı olabilir. Bu sebeple yaşlının günlük yaşam aktiviteleri demansif durumu, hareket durumu ve beslenme durumu mutlaka değerlendirilmelidir ve kurulacak iletişim buralarda ki sonuçlarla yönlendirilmelidir. İletişim ve sunmada yaşlının varsa ailesi ile ilişkisi de son derece farklılıklar gösterebilmektedir. Aile görüşmesi sosyal hizmetler uzmanının yaşlı değerlendirirken en önemli destek ve bilgi kaynaklarındandır. Mutlaka yaşlıya yakınları olmadan da bir değerlendirme yapılmalıdır. Bazen sonuçlar farklı çıkabilmekte ve buda bakımın sonuçlarını etkileyebilmektedir.

Bakım Planı İle İlgili Gerekli Dökümanı Hazırlama ve Doldurma

Yaşlıya bakımın verildiği yere göre değişmektedir. Bakımevinde farklı, evde farklı, hastanede farklıdır. Ancak yaşlının kabulünde her çalışılan yerde mutlaka standart bir kabul ve değerlendirme formu, ilgili bakıma uygun değerlendirme testleri, varsa çok yönlü geriatrik değerlendirme testlerini içeren bir resmi kayıt sistemi olmalıdır. Yine bakımın takibinde ve sonrasında aynı değerlendirme formları her bakım tipine özel formlar ve takip, değerlendirme kartları olmalıdır. Bu formlar her aşamada doldurulmalıdır. Doküman çalışılan ve bakımın verildiği tip, yer ve sisteme göre değişebilir ancak kendi içerisinde standart bir yapısı olmalıdır. Özellikle duygudurum, mental durum, fiziksel hastalıklar, ilaçlar, beslenme durumu, günlük yaşam aktiviteleri, enstrümental günlük yaşam aktiviteler, yaşlının damografik özellikleri, alışkanlıkları, aile desteği, sosyoekonomik ve eğitim durumu mutlaka dökümanda yer almalıdır. Yine bu formların çalışılan yere ve bağlı bulunulan kuruluşlara göre uyarlanmış ortak ve uluslararası literatüre uygun ama ülkelerinde geçerlilik ve güvenilirliği yapılmış değerlendirme ölçeklerini içermesi gerekmektedir.

Bakım Planının Yürütülmesi Sırasında Teknolojiyi Kullanma ve Geliştirme

Teknoloji yaşlı bakımında çok önemlidir. Yaşlıya ulaşma ve iletişimden başlayarak telefon, bilgisayar, gibi kayıt sistemlerinin olması önemlidir. Özellikle evde ve hastanede bakım sistemlerinde güvenlik, alarm, bilgilendirme temel bakımın bir parçası olmalıdır.

Burada önemli olan sorunlardan biri de yaşlının eğitim durumunun veya adaptasyon durumunun da teknoloji kullanımına uygun olması veya bu konularda da yaşlıya eğitim verilmesi, gösterilmesi gerekliliğidir.

Ölüm Anında Yanında Olma

Son yarım yüzyıl içinde tıptaki ilerlemeler eskiden ölümle sonuçlanırken pek çok akut hastalıktan kurtulmaya imkan sağlamıştır. Bunun sonucu olarak da beklenen yaşam süresi giderek artmakta, dolayısıyla yaşla beraber ortaya çıkan hastalıklar ve kronik hastalıklarla baş etmeye yöneliktir.

Yaşlı ile çalışan bir arada olan mesleklerde önemli bir iş alanı da ölüm gerçeği ile yüzleşmesinde yaşlının yanında durmak, anlamaya ve destek olmaya çalışmaktır. Yaşam sonu palyatif bakım, destek tedaviler bir çok yaşlıda gerekmektedir. Yaşam sonundaki ölmek üzere olan hastanın bakımı ve verilecek kararlar medikal bakım, hemşirelik bakımı, etik ilkeler, kanunlar ve ekonomi açısından karmaşık bir durum arz eder. Yaşam kalitesinin artırılması, ailenin desteklenmesi ve hastalığın yüklerinin azaltılması gibi konulara odaklanmak şeklinde özetlenebilir. Yaşamının sonuna yaklaşmış hastaların bakımı konusunda basamaklı bir yaklaşım geliştirilmelidir. Bu basamaklar aşağıdaki gibidir:

• Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi
• Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması
• Bakımın planlanması . Planın uygulanması
• Tedavinin etkinliğinin ve semptomlarının şiddetinin değerlendirilmesi
• Değişiklik olmaması veya başarı durumunda tedaviye devam edilmesi

Yaşam sonunda bakım planlanırken karar verilmesi gereken hassas konular aşağıda listelenmiştir.

• Agresif tedavilerden kaçınılmalı
• Eksik tedavi yapılmamalıdır.Yaşam kalitesini düzeltecek tedaviler aksatılmamalıdır.
• Tedavinin kar- zarar oranı dengelenerek karar verilmelidir.
• Semptomların tedavisi yeterli yapılmalıdır.
• Medikal endikasyon, yaşam kalitesi, hasta ve ailesinin istekleri gözden geçirilerek karar verilmelidir.
• Kardiyopulmoner resusitasyon, mekanik ventilasyon, diyaliz, parenteral beslenme ve hidrasyon gibi invaziv işlemlere yukarıda belirtilen şekilde karar verilmelidir.

Beklenen ölüm karşısında üzüntü ve yas anlaşılmalı, u konuda ailesine destek verilmelidir. Hasta ve yakınları birbirlerine veda eden-bilmeleri ve birlikte vakit geçirmeleri için ölümün yakın olduğu konusunda bilgilendirilmeli, destek ve bakım sağlanmalıdır.