Ünite 8: Bakım Elemanının Karşılaşılması Muhtemel Olan Sağlık Sorunları ve Alınması Gereken Önlemler Tıbbi Dokümantasyonun Hukuksal Yönü

Bakım Elemanının Fiziksel Sorunları

Bakım elemanlarının fiziksel rahatsızlıkları denildiğinde ilk akla gelen hastalıklar, işle ilgili yaralanmaların üçte birinden daha fazlasını oluşturan kas-iskelet sistemiyle alakalı olanlardır.

Sağlık çalışanlarında en fazla bel, sırt bölgesine ilişkin sorunlarla karşılaşılmakta ve bel ağrısı, yetişkinlerin %60- 80’ ini yaşamlarının bir döneminde etkilemektedir. En sık 25-44 yaşlar arasında görülmektedir.

İş gücü kaybına yol açan hastalıklardan bel ağrıları ikinci sırada yer almaktadır. İş yerinde ağır kaldırma, öne eğilerek çalışma, bel ve vücudun yanlış pozisyonlarda kullanılması gibi durumlar sakatlanmalara neden olmaktadır.

İşe bağlı bel ağrıları, kadın hemşirelerde diğer iş kollarında çalışan kadınlara göre 1,5-2 kat fazla görülmektedir. Mesleğe bağlı bel ağrısının bakım elemanları arasında bu kadar yaygın olması hasta kaldırma girişimlerinden kaynaklanmaktadır. Hastaların vücut ağırlıkları bakım elemanlarının bel bölgelerine daha fazla yük binmesine yol açmaktadır.

Bakım elemanları, yaşadıkları bel ağrıları sonucunda fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlarla yüz yüze gelmektedir. Bel ağrıları günlük yaşamı olumsuz etkileyerek maddi ve manevi kayıplara neden olmaktadır.

Bakım Elemanlarında Bel Ağrısının Görülme Nedenleri:

1. Hastaların Hareket Etmesine Yardım: Hasta bireyin hareket ettirilmesi ve taşınması, aynı ağırlıktaki endüstriyel yük ve sağlam bireyin taşınmasından daha zor olmasından dolayı bel ağrıları yaşanmaktadır.
2. Personel Yetersizliği: Hasta-bakım elamanı oranındaki dengesizlik bakım elemanlarının hastaya bakım verirken daha fazla zorlanmalarına dolayısıyla bel ağrısına yol açmaktadır.
3. Çalışma Ortamının Hasta Bakımına Uygun Düzenlenmemesi: Hasta yatakları, hasta üniteleri, banyo ve tuvaletler, tıbbi araç ve gereçlerin yeterli ve uygun olmaması hasta nakil ve bakım işlemlerini güçleştirmekte ve bakım elemanlarının zorlanmalarına sebep olmaktadır.
4. Bakım Elemanlarının Çoğunluğunun Kadın Olması: Ağır kaldırma eylemlerinde kadın çalışanların dayanıklılıklarının daha az olması kas- iskelet rahatsızlıkları riskini artırmaktadır.
5. Hasta Bakımında Yaşanan Stres: Stresin bel ağrısına yol açma nedenleri olarak kaslarda gerilim oluşturması, vücut mekaniklerinin doğru kullanımının engellenmesi ve ağrının algılanmasını arttırma gösterilebilir.
6. Üniforma ve Ayakkabı: Bakım elemanlarının hareketlerini kısıtlayan üniforma ve rahat olmayan ayakkabılar kas iskelet sistemi sorunlarına yol açmaktadır.

Bakım Elemanının Psikolojik Sorunları

Bireylerin ruh sağlığı üç noktanın etkileşimi sonucu belirlenir; kalıtım, gelişim basamakları, çevre ve insan. Yaşayan her canlı çevresiyle etkileşim halinde olup ona uyum sağlamaya çalışır. Kişi çevreye uyum sağlamada yetersiz kaldığında ruhsal hastalıkların oluşma sürecinin arttığı görülür. Bu hastalıkların oluşmasında etkili faktörlerin bazıları; cinsiyet, evlilik, aile, iş yaşamı, eğitim, kültürel yapı, sosyo-ekonomik sınıf, yaşanan çevre yer almaktadır.

Çalışanlarda ruhsal çatışma alanları; işyerinde kişiler arası ilişkiler, yapılan işin çalışanın yaşantısını değiştirmesi ve işin fiziksel etkilerinden kaynaklanabileceği belirtilmektedir. Çalışanların ruh sağlığını etkileyen başlıca konular şunlardır;

• İş sürecinin fiziksel faktörleri; Uygun olmayan hava sıcaklığı, rutubet, havalandırma, gürültü, aydınlatma, iş yerinin hijyen, temizlik ve düzeni çalışanların ruh sağlığını yakından etkilemektedir.
• Çalışanda, aynı zamanda bedensel bozukluğa sebep olan fiziksel faktörler; Bireyin bedenine fiziksel olarak zararlı etki yapan gaz ve buharlar, gürültü, vb. etkenler organik olarak bireye zarar vermelerinin yanında ruhsal bozukluk belirtileri de ortaya çıkarmaktadır.
• İşin organizasyonu ile ilgili problemler; Vardiya çalışması bedenin normal çalışma ritmi ile çeliştiği için kronik yorgunluğa ve bireyin aile ve sosyal yaşamının bozulmasına sebep olur.
• İş faaliyetlerinin psikolojik özellikleri; İş ritmi ve temposu, monotonluk çalışanın ruhsal yapısı üzerine etkide bulunmaktadır.
• İş yerinin ergonomik sisteme uygunluğu; Biyolojik riskler, kimyasal riskler, çevresel riskler, biyomekanik gibi riskler ergonomik olarak düzenlenmeyen çalışma ortamında ortaya çıkabilmektedir.
• İş yerinde kişilerarası ilişkilerin etkisi; Hasta yakınlarıyla çatışma, çok fazla sorumluluk yüklenme iş hayatında strese yol açan başlıca durumlardır.

Ruhsal bozukluklar; bireyin hem genel sağlığının bozuk olmasına hem de ciddi ekonomik ve sosyal kayıplara neden olmaktadır. Yapılan araştırmalarda bazı iş gruplarının diğerlerine oranla daha zorlayıcı özelliklere sahip olduğu belirlenmiştir. Özellikle insanla yüz yüze çalışan öğretmenler, polisler, doktorlar, hemşireler, hasta bakım elemanları bu riskle en çok karşı karşıya bulunan meslek gruplarıdır.

Anksiyete ve depresyon yaşam streslerine karşı verilen normal psikolojik yanıtın parçalarıdır. Depresyon terimi hafiften şiddetliye ve geçiciden kalıcıya değişen duygu durum bozukluğudur.

Depresyonun iki temel belirtisi; çökkün duygu durum (kederli, hüzünlü, elemli ruh hali) ve ilgi, istek azalması ve/veya hiçbir şeyden zevk alamamadır.

Anksiyetenin belirtileri arasında; korku, kaygı, endişe, panik duygusu, aşırı tedirginlik, huzursuzluk, yorgunluk, uykusuzluk, konsantrasyon güçlüğü, nefes almakta güçlük, baş ağrısı, motor gerilim ve huzursuzluk, taşikardi ve aritmiler, göğüste ağrı veya sıkıntı hissi bulunmaktadır.

Bakım Elemanının Fiziksel Ve Psikolojik Sorunlarının Nedenleri Ve Baş Etme Yolları

Bakım elemanlarının fiziksel ve psikolojik sorunlarını ortaya çıkaran sebepler kişiden kişiye farklılık gösteren bireysel faktörler ve çevreden kaynaklanan psiko-sosyal faktörler olmak üzere ikiye ayrılır.

Bireysel Faktörler

Yaş, cinsiyet, fiziksel egzersiz, sigara kullanımı, kişisel eğitim, vücut mekaniklerinin bilinmesi ve antropometrik ölçüler bireysel faktörler arasında yer almaktadır.

Cinsiyet ve Yaş

Bakım elemanı olarak çalışan bayanlar kas- iskelet sistemleri ve postür özellikleri nedeniyle erkeklere göre olumsuz koşullardan daha fazla etkilenmektedir. Özellikle kadınlar hamilelikte meydana gelen bedensel değişimler nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadır.

Fiziksel iş yeteneği 25- 30’lu yaşlarda en yüksek düzeye ulaşırken bu yaşlardan sonra azalmaya başlar ters orantılı olarak karar verme ve deneyimlilikte ise artış devam eder.

Fiziksel Egzersiz ve Sigara Kullanımı

Fiziksel egzersiz yapmak ve sigara kullanmamak sağlıklı yaşam biçimi davranışlarıdır. Egzersizin koruyucu etkisi, sigara kullanımının da hastalıkları artırıcı etkisi vardır.

Eğitim

Temel bakım hizmeti bilinci oluşturarak, çalışanların sağlık ve güvenliğini iyileştirmek, iş verimliliğini ve kalitesini artırmak eğitim ile mümkün olabilir.

Vücut Mekaniklerinin Öğrenilmesi

Vücut mekanikleri terimi birey hareket ederken, bir şey kaldırırken, duruş, oturuş, yatış pozisyonundayken ve tüm günlük yaşam aktiviteleri yerine getirilirken kas, iskelet ve sinir sisteminin koordineli bir şekilde çalışmasını içeren oldukça kapsamlı bir terimdir. Bu mekanikler uygun koşullarda işin yapılışını kolaylaştırmaktadır.

Antropometrik Ölçüler

Antropometri; insan vücudunun ölçülerini konu edinen bir bilim dalıdır. Çalışma yerlerinin düzenlenmesinde insan vücuduna ait organların en, boy, çevre vb. iyi tanımlanmış ölçülerine ihtiyaç vardır. Çalışma ortamı, kullanılacak araç gereç ve makinalar insan vücut ölçüleriyle doğrudan ilişkilidir.

İşyerinin tasarlanmasında ya da insanların araç ve gereçleri kolaylıkla kullanabilmelerini sağlamak için, bu araç ve gereçlerin, insanın anatomik, fizyolojik ve psikolojik özelliklerine ve kapasitesine uygun olarak tasarlanmış olmaları gerekmektedir.

Psiko-Sosyal Faktörler

Psiko-sosyal faktörler arasında çalışanlarda yorgunluk, stres, işten kalma gibi olumsuz etkilere neden olan çalışma saatleri, iş görevleri ve iş stresi psiko-sosyal faktörler içerisinde incelenmektedir.

Çalışma Saatleri

Hasta bakım hizmetlerinde görevli kişiler vardiya sistemi ile çalışması biyolojik ritimlerini etkileyerek verimliliğin azalmasına neden olmaktadır.

İş Görevleri

Uzun süre ayakta çalışma sırt ağrısına, ayaklarda şişmelere, kan dolaşım sistemlerinde problemlere ve kas yorgunluklarına neden olmaktadır. Bu yüzden uzun süreli ayakta kalınacak bir işte çalışan kişilere bazı önlemler ile sakatlanmaların önüne geçebilir.

• Tabure, sandalye vb. gibi çalışanın aralıklarla dinlenebileceği eşyalar ortamda bulundurulmalı.
• Vücudun uzanarak zorlanacağı hareketlerin yapılmamasına dikkat edilmeli.
• Alçak topuklu ayakkabılar tercih edilmeli.
• Çalışma alanı faklı yüksekliklere göre ayarlanabilir olmalı.
• Ayak dinlendirme destekleri kullanılmalı.
• Darbe emici malzemeler ile yüzeyler kaplanmalıdır.

İş Stresi

Bakım hastalarının çoğunun bilinçsiz ya da günlük yaşam aktivitelerini karşılayamayan hastalar olması nedeniyle, hasta bakıcılar diğer mesleklere göre daha çok strese maruz kalırlar.

Fiziksel Faktörler

Fiziksel faktörler içerisinde hasta bakım odası tasarımı, ayarlanabilir yükseklikler, mobilya özellikleri, yardımcı araç- gereç kullanımı, çevre-iklimlendirme faktörleri bulunmaktadır.

Hasta Bakım Odası Tasarımı

İyi planlanmış çalışma birimi, kötü koşuların oluşturduğu hastalık ve yaralanmaları engeller.

Ayarlanabilir Yükseklikler

Bakım elemanlarının kullandığı yardımcı aksesuarların onların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanması halinde verimliliğin artığı görülmektedir.

• Bakım elemanlarının boy ve kilo farklılıkları olması.
• Görevlerin farklı alanlar isteyebilmesi.
• İnsanların duruşlarını değiştirmesi.
• Farklı hastalıklar için değişimler gerekebilir.
• Yaşlı insanlar daha çok ışığa ihtiyaç duyabilir.
• Deneyimler kişinin farklı pozisyonlar istemesine neden olabilir.
• Isı, nem, hava akımı ve güneş ışığı açısı pozisyon değişimleri gerektirebilir.
• Yorgunluk pozisyon değişimini gerektirebilir.
• Hasta bakma işinde farklı görevlilerin çalışması gerekebilir.

Hasta Yatakları

Hasta bakım işlemini kolaylaştırmak için yatakların tasarımı onların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde olmalıdır.

Hastaların düzenli olarak döndürülmeleri tedavinin önemli bir parçasıdır. Bu eylemi kolaylaştıran tasarımlar hasta bakıcıların iş yükünü azaltmaktadır. Tasarımlar hastanın taşınmasını da destekler nitelikte olmalıdır.

Mobilya Özellikleri

Standart mobilyalar yetersiz olabileceğinden kişilerin antropometrik özelliklerine göre yeni mobilyalar dizayn edilmelidir.

Yardımcı Araç-Gereçler

Sağlık çalışanlarının işle ilişkili kas- iskelet sistemi hastalıkları, yardımcı araç ve gereçler yardımıyla büyük oranda çözülebilmektedir.

Aşağıda bu araç gereçlere örnekler verilmiştir.

• Kaldırma asansörü
• Kaldıraç (askı tipi) aleti
• Elektrikli ayarlanabilir yataklar
• Pelvik kaldırma aleti
• Kaydırma aleti
• Ayarlanabilir banyo teknesi

Çevre/İklimlendirme sistemleri

Çalışanlar kendilerini rahat hissettikleri ortamlarda verimli çalışabilirler. Günümüzde bu nedenledir ki, ışıklandırma, ısıtma, havalandırma, gürültü, titreşim, gibi fiziksel koşullar, çalışanların çalışma temposu ve isteğini arttıracak biçimde düzenlenmektedir. Çevre koşulları ile ilgili olarak aşağıdaki durumlar kontrol edilebilir olmalıdır.

• Aydınlatma
• Gürültü
• Klima ve Havalandırma Sistemleri
• Ortam Isısı ve Nem Oranı

Bakım Elemanının Fiziksel Ve Psikolojik Sorunlarını Engellemek İçin Alınması Gereken Önlemler

Fiziksel Sorunlar İçin Alınacak Önlemler

Sigara içmeme, egzersiz, ideal kiloya sahip olma, yüksek topuklu ayakkabı giymeme, stresle baş etme gibi bireysel önlemlerin yanında çalışma ortamına yönelik önlemler hasta bakım elemanlarının bel sağlığını korumaktadır.

Fiziksel Yükün Azaltılması

Fiziksel yükün azaltılması ağırlığa bağlı sakatlanmaların engellenmesi için ilk adımdır.

Fiziksel yükün azaltılması sadece ağırlık azaltılarak etkili hale gelmeyebilir. Bunun için bakım elemanlarında, fiziksel yükün azaltılması için: uygun hasta kaldırma tekniklerinin kullanılması, bakım elemanlarının hastaları tek başlarına kaldırmamaları ve hasta kaldırmak için ekiplerin oluşturulması başlıca önerilerdir.

1. Uygun Hasta Kaldırma Tekniklerinin Kullanılması
   Hasta kaldırmaya yönelik uygulamaları gerçekleştirirken bel bölgelerine düşen fiziksel yükü azaltmak gerekmektedir bunun için;
   
   • Bakım elemanlarının her hastanın durumunu değerlendirmeleri, hastaların beklentilerini, gereksinimlerini ve özelliklerini dikkate almaları ve uygulama için hastaları bilgilendirmeleri,
   • Bakım elemanlarının kendi yeteneklerini, kaynaklarını ve çevresel sınırlılıklarını belirlemeleri,
   • Bakım elemanlarının duruma göre en uygun tekniği seçmeleri,
   • Bakım elemanlarının hastaları kaldırılmaları sırasında mümkün olduğu kadar hasta kaldırma araçlarını kullanmaları,
   • Bakım elemanlarının vücut mekanikleri ve hasta kaldırma uygulamalarını doğru olarak gerçekleştirebilmeleri için eğitilmeleri önerilmektedir.
   
2. Bakım Elemanlarının Hastaları Tek Başlarına Kaldırmamaları
   Tek başına hasta kaldırmak bel bölgesinde ortaya çıkan zorlanmayı artırdığından, bakım elemanları bel sağlıklarını korunmak için tek başlarına hastaları kaldırmamaları gerekir.
3. Hasta Kaldırma Ekiplerinin Oluşturulması
   Bakım elemanlarında bel ağrısının önlenmesine yönelik hasta kaldırma ekiplerinin oluşturulmasının bel zedelenmelerini, işten uzak kalmayı ve çalışanların sağlık giderlerini azalttığı belirlenmiştir. Bu gruplar 2-4 kişiden oluşmalıdır.

Çalışma Ortamının Ergonomik Düzenlenmesi

Ergonomik yaklaşım, bakım elemanlarının çalışma ortamında rahat hareket etmelerini sağlamalı ve eğilme, bükülme, kaldırma gereksinimlerini en aza indirmelidir.

Bel Ağrılarının Önlenmesinde Eğitimin Yeri

Sağlığın geliştirilmesinde eğitim büyük bir öneme sahiptir. Bel ağrısının oluşmasının ve tekrarlanmasının önlenmesinde, bel sağlığının korunmasında da eğitimin önemlidir. Yurtdışında bazı okullar bunun eğitimini vermektedir. Bu okulların amacı; ağır yükleri kaldırma, vibrasyona maruz kalma ve uzun süre aynı pozisyonda çalışma gibi durumlar sonucunda ortaya çıkabilecek bel ağrılarını azaltmaktır. Verilecek eğitim fizik tedavi uzmanları ile birlikte yürütülmelidir.

Psikolojik Sorunlar İçin Alınacak Önlemler

Ruhsal sorunların önceden belirlenmesi tedavilerini kolaylaştırmaktadır. Stresi önlemede bireysel ve kurumsal önlemler tek basına yeterli olmadığı için stres yönetimi bireysel ve kurumsal stres yönetimi olarak iki boyutta ele alınmaktadır.

Kurumsal yaklaşımlarda amaç, iş ortamının kendisinden kaynaklanan stresörleri azaltmaktır. Bu yaklaşımla iş ortamının yapısına, işbirliği biçimine, karar verme süreçlerine, iş rollerine, işin niteliklerine, çalışanların seçimi ve eğitimine yönlendirilir.

Bireysel yaklaşımlarda amaç, stresin kaçınılamayacak kadar çok olabileceği olaylar üzerinde kontrol kazanmak ve çevreye sağlıklı bir şekilde uyum sağlamak için çalışanın beceriler kazanması ve uygulamasıdır. Bireysel yaklaşımlar, çalışanların kendi sağlık davranışlarının sorumluğunu alması ve stresin istenmeyen sonuçlarını ortadan kaldırmasıdır.

Bakım elemanlarında stresle başa çıkmada etkili olan yollar şunlardır;

• Zaman Yönetimi
• Problem Çözme Teknikleri Kullanma
• Aşırı Genellemelerden Kaçınma
• Kişiler Arası İlişkileri Geliştirme
• Sosyal Etkinlikleri Geliştirme
• Fiziksel Aktivite
• Dengeli Beslenme
• Gevşeme Egzersizleri

olarak sıralanabilir.