Ünite 4: Eşzamanlı İletişim Araçları

İletişim Süreci

İletişim karşılıklı etkileşime dayalı, çift yönlü bir süreç olup, insanın en temel ihtiyaçlarından biridir. Kısacası; bireylerin karşılıklı ileti alış-verişi yaparak anlamlarda ortaklaşması sürecidir.

Bu sürecin temel unsurları, kaynak, mesaj ya da ileti, alıcı, kanal, geribildirim ve iletişim engelleri dir.

Kaynağın temel işlevi karşıya aktarılmak istenen iletilerin kolayca alınmasını ve anlaşılmasını sağlayacak biçimde kodlanarak kanal aracılığıyla gönderilmesidir. Kaynak belirli bir kişi olabileceği gibi kitap, gazete, dergi radyo gibi araçlar da olabilir. Kısacası kaynak bazı kodlama ile kanal aracılığıyla gönderilmektedir.

Kanal iletim yöntem ve ortamını (medya) içerir. İletileri sözlü, sözsüz, durağan ya da hareketli görseller biçimlerinde ve farklı yakın ya da uzaktan iletişim ortamları kullanılarak aktarılabilir.

Mesaj ya da ileti kaynaktan belirli bir kanal üzerinden gelen ve karşıya iletilmesi amaçlanan fikri anlatan yazı, ses, obje, resim ya da çizim olabilir. Geribildirim ise kaynaktan alıcıya ulaşan mesaja alıcı tarafından verilen tepkidir . Geribildirim kaynağın sonraki süreçlerdeki davranışlarını yönlendirebilmek adına önemli bir öğedir ve iletişim süreci tasarlanırken mutlaka önemle üzerinde durulması gereken bir unsurdur. İletişim engelleri , iletişim sürecinin düzgün bir biçimde işlemesini zorlaştıran her türlü engeldir. Bu engeller, fiziksel (örneğin dışarıdan gelen duymayı engelleyen sesler, İnternet bağlantısının zayıf olması, vb.) olabileceği gibi psikolojik de (örneğin, kaynak ya da alıcının hasta olması, stress altında olması, vb.) olabilir (Bknz: Şekil 4. 1 – Sayfa 82).

Eşzamanlı İletişim

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde iletişim süreçleri eşzamanlı iletişim ve eşzamansız iletişim sınıflandırlmaktadır.

Eşzamanlı iletişim , kaynak ve alıcının aynı zaman diliminde iletişime geçtiği bir süreçtir. Senkron iletişim olarak da adlandırılmaktadır. Bu tür iletişime en güzel örnek yüz yüze konuşmadır. Cep telefonları, Skype, Google Hangout, Messenger gibi web konferans sistemleri eşzamanlı iletişimde kullanılan teknolojilerdir.

Eşzamansız iletişim , kaynak ve alıcı aynı zaman diliminde iletişime geçilemeyen süreçtir. Asenkron iletişim olarak da adlandırılmaktadır. Bu tür iletişime örnek olarak mektupla mesajlaşmaktır. Elektronik posta yani e-posta(e-mail) ve Web günlükleri(Blog) araçları eşzamansız iletişimde kullanılan teknolojilerdir.

Hemen hemen her gün eşzamanlı ya da eşzamansız iletişim araçlarını kullanarak uzak veya yakın çevremizle iletişim kurmaktayız. Bu iletişim araçlarının üstünlükleri olduğu kadar sınırlılıklarıda bulunmaktadır.

Eşzamanlı iletişimin üstünlükleri;

• Alıcının aynı zamanda kaynakla bir arada olması gerçek, yüz yüze iletişim ortamı hissiyatı yaratır.
• Anlaşılmayan mesajlar anlık olarak kaynağa geribildirimle iletilebilir.
• Alıcı davranışlarına göre içeriğe müdahale edilebilir ve anlık olarak düzenlenebilir.
• Etkileşimli anlık grup tartışmaları yapılabilir.

Eşzamanlı iletişimin sınırlılıkları;

• Alıcının tartışmalara tekrar katılma fırsatı yoktur.
• Bireysel farklılıklara göre kişiye özel yaklaşımın sergilenmesi oldukça güçtür.
• Alıcıda yalnızlık hissiyatı oluşturabilir.
• Alıcı sayısının artması eşzamanlı iletişim yönetimini güçleştirir.
• Alıcının gelen mesajı anlamlandırmada yaşadığı eksikliklerinin anlık olarak fark edilmesi gerekir.
• Hızlı şekilde iletişim kurmakta zorlanan alıcılar iletişim sürecinde sorunlar yaşayabilir.

Eşzamansız iletişimin üstünlükleri;

• Alıcı mesajla aynı ortamda olmak zorunda değildir. Herhangi bir zaman diliminde teknoloji aracılığıyla iletişim sürecine dahil olabilirler.
• Alıcının kaynaktan gelen mesajı algılaması ve geribildirimde bulunması için geniş bir zamanı vardır.
• Uzun süreli uğraşlar ve kapsamlı içeriklerin sunulması için kullanılabilir.
• Kaynaktan gelen mesaj istenildiği kadar incelenebilir.
• Alıcı sayısı eşzamansız iletişim sürecinde engel oluşturmaz.

Eşzamansız iletişimin sınırlılıkları;

• Anlık geribildirim ihtiyacı karşılanamaz. İçeriğin işlenmesi sürecinde alıcıda oluşan yanlış algılar anlık olarak düzeltilemez.
• Mesajı işleme süreci alıcının elinde olduğundan, alıcı öz yönelimi ve denetimi yüksek bir birey olmak durumundadır. Aksi durumda gönderilmesi amaçlanan mesaj işlevini tam olarak yerine getiremeyebilir.

Eşzamanlı iletişim, eşzamansıza göre daha hızlı mesaj alışverişinde bulunulmasını, anında geribildirim alınmasını sağlaması ve yüz yüze iletişim gibi geleneksel, alışılagelmiş iletişim biçimiyle benzerlikler taşıması nedeniyle daha sık tercih edildiği ileri sürülebilir. Ancak, kaynak ve alıcının aynı anda iletişim sürecinde olmak durumunda olmaları ise eşzamanlı iletişimin en önemli sınırlılığıdır.

Eşzamanlı İletişim Araçları

Bilgi ve iletişim teknolojileri geliştikçe buna bağlı olarak eşzamanlı uzaktan iletişim son derece hızlanmış ve gelişmiştir. Eşzamanlı iletişim araçları, kaynak ve alıcının aynı zaman diliminde bulunduğu iletişim sürecinde karşılıklı etkileşimi sağlayan, mesaj ve geribildirimlerin anında değişimine yardımcı olan ortamlar şeklinde tanımlanabilir.

Teknolojinin odak noktasında yer aldığı bu araçlar, geleneksel ve bilgisayar temelli araçlar olmak üzere iki grupta toplanabilir. Geleneksel eşzamanlı iletişim araçları telefon, bilgisayar temelli araçları ise anlık sohbet araçları ve Web konferans araçlarıdır.

• Telefon

Telefon uzun yıllar sesli iletişim aracı olarak kullanılmıştır. Geleneksel telefon, basit anlamda mikrofon (verici), kulaklık (alıcı) ve üreteçten oluşur. Vericiye gönderilen sesin, diyaframı titreştirmesi sonucu değişen elektrik akımı yardımıyla alıcıya ulaştırılması şeklinde çalışır. Ancak ilk bulunduğu günden bugüne önemli bir değişim geçirmiştir.

1990’ların başından itibaren, cep telefonları hızla yayınlaşmaya başlamıştır. Cep telefonları ile birlikte gelişim gösteren bir başka taşınabilir teknoloji, Kişisel Dijital Yardımcı (Personal Digital Assitant, PDA) ya da daha yaygın adıyla avuç-içi bilgisayarlardır. Bilgisayarların sahip olduğu bazı özellikleri taşıyan bu cihazlar özellikle 1990’ların sonlarına doğru hızla yaygınlaşmış ve kullanım alanları çeşitlenmiştir. 2000’li yıllarda PDA ve cep telefonu özellikleri bir araya gelerek daha yaygın bir kullanım alanına sahip akıllı telefonlar üretilmeye başlanmıştır. Akıllı telefonlar, telefonun yanı sıra kamera, ses ve/veya görüntü dosyası oynatıcı, oyun konsolu, İnternet araçları gibi bilgisayarlarda sık karşılaştığımız bileşenlere sahip mobil cihazlardır.

Son 20 yılda önemli gelişim gösteren, yüz yüze iletişime en yakın eşzamanlı iletişim imkanı sunan akıllı telefonlarla, sesli, görsel-işitsel ve metin tabanlı eşzamanlı iletişim kurulabilmektedir. Kişilerarası olabildiği gibi küçük grup iletişiminde de yaygın olarak kullanılmaktadır.

• Anlık Sohbet

Anlık sohbet (Instant Messaging, IM) ve sohbet odaları (chat rooms) sık karıştırılan iletişim araçlarıdır. Sohbet odaları , grup iletişimi için geliştirilmiş araçlardır. Sohbet odasına giren kişilerin yayınladıkları mesajlar tüm üyeler tarafından görülür. Genelde eşzamansız iletişimi içeren araçlardır. Anlık sohbet , kişisel sohbet odasında o an çevrimiçi olan (odada bulunan) başka biri ile iletişim kurmaya izin veren, eşzamanlı iletişim aracıdır. Anlık sohbet büyük ölçüde metin tabanlı gerçekleşir; ancak görsel-işitsel mesaj gönderimine de izin vermektedir.

Özellikle sesli ve görüntülü iletişim imkanı sunan Web Konferansı ve sosyal medya araçlarının gelişmesi anlık sohbet araçlarının popülerliğinin azalmasına yol açmıştır.

Anlık sohbeti gerçekleştirebilmek için öncelikle anlık sohbet istemcisini (client) seçilmelidir. İstemci, bir bilgisayar ve ağ sunucusu arasında bağlantıyı sağlayan bir yazılımdır. Farklı türde anlık sohbet istemcisi bulunmaktadır: tekli-protokol, çokluprotokol, webtabanlı, kurumsal, mobil uygulama . Tekli-protokol istemcileri en popülerdendir. Bu türdeki istemciler, kendilerine üye olanlarla iletişim kurmaya izin verirler. Çoklu-protokol istemciler ise birden fazla anlık sohbet hesabı olanlar için idealdir. Bu istemciler farklı anlık sohbet hizmetlerini tek uygulamada bir araya getirirler. İstemcide oluşturulan Kişiler (Contacts) listesinden iletişim kurulmak istenen ve çevrimiçi durumda olanların adı üzerine tıklanarak anlık sohbet başlatılabilir. Karşıdaki kişinin hangi istemcide olduğu önemli değildir. Web tabanlı istemciler daha çok kişisel bilgisayarın olmadığı, halka açık bilgisayarların kullanıldığı durumlarda tercih edilirler. Tekli ve çoklu protokol destekleyen web tabanlı istemci yazılımları bulunmaktadır, birçok istemcinin Web tabanlı sürümleri bulunmaktadır. Böylece kullanıcılarına erişim kolaylığı sağlarlar. Mobil istemciler , mobil cihazlarda kullanılmak üzere geliştirilmiş mobil uygulamalardır. Kurumsal istemciler ise belirli bir kurum ya da kuruluşun kendi yerel ağında (İnternet) kullanılmak üzere geliştirilmiş istemcilerdir.

Anlık sohbet kullanımı oldukça kolaydır. Bilgisayar ya da mobil cihaza indirilen veya Web’de erişilen istemciye kullanıcı adı ve şifre girildikten sonra sunucuda yer alan kişiye özgü Kişiler listesine ulaşılır. Bu listede anlık sohbet yapmaya uygun durumda olanlar ile olmayanlar görüntülenmektedir. Çoğu zaman bu listelerde gerçek isimler yerine ekran isimleri (screennames) yer alır. Bu listeden sohbet yapmak istendiğinde ekran ismi üzerine tıklayarak açılan editor alanına mesaj yazılarak Enter tuşuna basılır. Mesaj çok kısa sürede karşı tarafın ekranında belirir. Böylece metin tabanlı anlık sohbet gerçekleşmiş olur. Çoğu anlık sohbet yazılımı metin tabanlı mesajlaşmanın yanı sıra görsel-işitsel mesajlaşma, durağan ve hareketli görüntü, ses ya da metin dosyası paylaşımına izin verir.

Mesajlar ya da paylaşımlar, istemci tarafından paket adı verilen küçük bilgi parçacıkları haline dönüştürülerek gönderilir yani mesaj ya da paylaşımlar kısa sürede İnternet üzerinden taşınabilmesi için küçük bilgi birimlerine bölünerek gönderilir.

Anlık sohbet araçlarına örnek olarak Skype, Google hangout ve Facebook Messenger verilebilir. Çoğu anlık sohbet aracı daha fazla unsura sahip diğer araçların içine girmiştir. Ayrıca, çoğu anlık sohbet araçları eşzamansız iletişime imkan verdiği gibi çoğu eşzamansız iletişim aracı da eşzamanlı iletişime olanak tanımaktadır. Örneğin WhatsApp ya da Kısa Mesaj (SMS) aslında birer eşzamansız iletişim araçları olmalarına karşın eşzamanlı da kullanılabilmektedir. Eşzamanlı iletişim araçları artık yalnız metin-tabanlı değil, görsel-işitsel iletişim ve metin, ses, durağan ya da hareketli görüntü dosyası paylaşımlarına da izin vermektedir.

• Web Konferans Sistemleri

Web konferans sistemleri, internet teknolojilerini kullanarak eşzamanlı olarak bire bir ya da bir merkezden bir çok alıcıya metin tabanlı mesajlar, görseller, ses ya da videoların gönderilebildiği sistemlerdir. Web konferans sistemeleri sohbet, toplantı, eğitim, sunum gibi amaçlar için kullanılmaktadır.

Eşzamanlı İletişim Araçlarını Güvenli ve Etik Kullanımı

Telefon, anlık sohbet ve Web konferans sistemleri hem günlük hayatımızda hem de iş ve eğitim hayatımızda önemli katkılar sağlayan araçlardır. Ancak bu araçlar özellikle son yıllarda sıkça dolandırıcılık amacıyla da kullanılmaktadır. Birçok masum insan maddi manevi zarar görmektedir. Bu bağlamda eşzamanlı iletişim araçlarını kullanırken dikkatli olmalı ve bazı güvenlik ilkelerine uymalıyız. Bu araçları güvenli kullanabilmek için;

• Herhangi bir eşzamanlı iletişim aracı ile bize ulaşan ‘hediye kazandınız’, ‘hesabınızda bloke var’ ve ‘sigorta veya vergi borcunuz var’ gibi beyanlara itibar edilmemelidir.
• Kimseyle kullanıcı kodu ve şifre paylaşılmamalıdır.
• Tanımadığınız kişiler başta olmak üzere kimseye ev adresi, telefon numarası, çocukların ve eşin adı, okul ya da iş adresleri gibi kişisel bilgiler vermemelidir.
• Kişi eklemeye yönelik gelen her mesaj hemen kabul edilmemelidir. Tanımadığınız kişilerden gelen Kişi Ekle mesajlarında “Bu kişinin beni görmesini engelle” seçeneğini seçerek Kişi listenize eklemesine izin verilmemelidir.
• Emin olmadığımız kişilere fotoğraf ya da video gibi görüntüler göndermemelidir.