Ünite 4: Tedavi Yönünden İlaçların Sınıflandırılması

GİRİŞ

Bedensel ya da ruhsal sağlığı bozulmuş olan hasta bireyi, yeniden sağlığına kavuşturmak amacı ile yapılan her türlü tıbbi işleme tedavi ya da sağaltım adı verilir.

Hastalık nedeninin tamamen ortadan kaldırıldığı ve tam bir iyileşmenin sağlandığı tedavi şekline radikal tedavi denir.

Uygulanan tedavinin hastalık etkenini ortadan kaldırmaksızın, sadece hastalığın ilerlemesini yavaşlattığı ve hastanın yaşam kalitesini artırdığı durumlarda palyatif tedavi’ den söz edilir.

Tedavinin sadece hastalığın belirtilerini (semptomlarını) azaltarak, hastanın hastalığı daha hafif geçirmesini sağladığı şekline semptomatik tedavi adı verilir.

Tedavinin özelleşmiş şekline terapi denir. Tedavinin ilaç ile yapılan şekline ise farmakoterapi adını verilir.

İlaç , fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararına değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde veya ürün olarak tanımlanır. Belirli bir tedavi ya da girişim amacıyla hastaya ilaç uygulanmasını gerektiren belirti, durum ya da hastalıklara ise endikasyon adı verilir.

KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLARIN TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

• Antihipertansif ilaçlar
• Hipotansiyon tedavisinde kullanılan ilaçlar
• Antiaritmik ilaçlar
• Antianjinal ilaçlar
• Kalp yetmezliğinin tedavisinde kullanılan ilaçlar
• Periferik arter hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar
• Antihiperlipidemik ilaçlar’dır.

KAN HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Antitrombotik ilaçlar;

• Heparin grubu ilaçlar (heparin, bemiparin, dalteparin, enoksaparin gibi),
• K vitamini antagonistleri (varfarin ve asenokumarol gibi)
• Trombosit agregasyon inhibitörleri (asetilsalisilik asit, karbaspirin, absiksimab, tiklopidin gibi)
• Enzimler (reteplaz, streptokinaz, tenekteplaz gibi),
• Direkt trombin inhibitörleri (dabigatran, argatroban, desirudin lepirudin gibi),
• Direkt faktör XA inhibitörleri (apiksaban, rivaroksaban gibi)
• ve Diğer antitrombotik ilaçlar (fondaparinaks sodyum ve kondroitin sülfat B gibi) olarak sınıflandırılabilirler.

ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

• Diabetes Mellitus Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Kortikosteroidler
• Büyüme Hormonu
• Arka Hipofiz Hormonları
• Kadın ve Erkek Cinsiyet Hormonları
• Prolaktin
• Tiroid Bezi İşlev Bozukluklarında Kullanılan İlaçlar olarak sınıflandırılabilirler.

GENİTOÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Uterus kasılmalarını artıran ilaçlara oksitosik ilaçlar adı verilir. Doğum eyleminin başlatılması için seçilecek ilk ilaç oksitosindir. Doğum sonrası kanamanın azaltılması için oksitosinden başka ergometrin (ergonovin) ve metilergometrin (metilergonovin) gibi ergot alkoaloidleri de kullanılabilir.

Uterus kasında gevşemeye neden olarak premature doğumu önlemek amacıyla kullanılan ilaçlara tokolitik ilaçlar adı verilir. Tokolitik amaçla ritodrin ve terbutalin gibi beta-adrenerjik reseptör agonistleri, magnezyum sülfat, magnezyum oksit ve magnezyum klorür gibi magnezyum bileşikleri, didrojesteron ve hidroksiprojesteron gibi projestin ve oksitosin reseptör antagonisti atosiban gibi ilaçlar kullanılır.

Erkeklerde erektil disfonksiyon (empotans) tedavisi için genellikle sildenafil, tadalafil, vardenafil ve udenafil kullanılır. Empotans için alprostadil, moksisilit, apomorfin, yohimbin ve papaverin gibi ilaçlar da endikedirler. Androjen eksikliğine bağlı empotansta ise androjen replasmanı yapılır.

Genitoüriner sistem enfeksiyonlarının tedavisi için enfeksiyon etkeninin duyarlı olduğu kemoterapötik ilaç seçilir. İdrarı asitleştirmek için amonyum klorür, Lmetionin, askorbik asid, alkalileştirmek için ise sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat, sodyum sitrat ya da potasyum sitrat kullanılabilir.

PSİKİYATRİK VE NÖROLOJİK HASTALIKLARIN TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

• Afektif Hastalıkların Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Psikotik Hastalıkların Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Alzheimer Hastalığının ve Demansın Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Antiepileptik İlaçlar
• Parkinson Hastalığının Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Hipno-Sedatif İlaçlar

ANALJEZİK İLAÇLAR

Opioid (Narkotik) Analjezikler

Bu grupta morfin, kodein gibi doğal hidromorfon, oksikodon, buprenorfin gibi yarı-sentetik ve fentanil, sufentanil, alfentanil, remifentanil, petidin (meperidin), pentazosin, nalbufin ve butorfanol gibi sentetik ilaçlar bulunur.

Non-Opioid Analjezikler

Bu grupta asetilsalisilik asit, kolin salisilat, sodyum salisilat, diflunisal, karbaspirin, metil salisilat, magnezyum salisilat, salisil salisilat (salsalat) gibi salisilik asid ve esterleri, flufenamik asid, metafenamik asid, meklofenamik asid gibi fenamik asidler; ibuprofen, naproksen, flurbiprofen, fenbufen, fenoprofen, ketoprofen, indoprofen gibi koksibler ve nabumeton gibi asid olmayan türevler bulunur.

ANESTEZİK İLAÇLAR

Genel Anestezik İlaçlar

Genel anestezi, cerrahi girişim sırasında ağrı duyusunu ortadan kaldırmak, iskelet kaslarında gevşeme sağlamak, somatik ve otonom refleksleri azaltmak ya da ortadan kaldırmak amaçları ile oluşturulan geçici bilinç kaybı durumudur. Desfluran, halotan, enfluran, izofluran, sevofluran gibi halojenli hidrokarbonlar, sufentanil, remifentanil, fentanil, alfentanil gibi opioidler, tiyopental ve metoheksital gibi barbitüratlar, midazolam, etomidat, ketamin, propofol, nitröz oksit, droperidol, anestezi eteri gibi çeşitli ilaçlar genel anestezi oluşturmak (indüksiyon) ve/veya genel anestezik etkiyi sürdürmek (idame) amacı ile kullanılırlar.

Lokal Anestezik İlaçlar

Hastada bilinç kaybına neden olmaksızın, vücudun belli bir bölgesinde ağrı duygusunu ortadan kaldırmak amacı ile kullanılan ilaçlardır.

Benzokain, tetrakain, lidokain, bupivakain, levobupivakain, ropivakain, sinkokain, prilokain, mepivakain ve artikain klinikte kullanılan lokal anestezik ilaçlardan bazılarıdır.

SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Antiemetik ve Emetik İlaçlar

Hastalık, ilaç kullanımı, taşıt tutması gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan bulantı sonucunda karın kaslarının kasılması ile mide içeriğinin ağızdan dışarı boşaltılmasına emezis adı verilir. Bulantı ve kusmayı önlemek için ondansetron, dimenhidrinat, meklizin, buklizin, sinnarizin, hidroksizin gibi antihistaminikler; metoklopramit ve itoprid gibi prokinetik ilaçlar, klorpromazin ve prometazin gibi fenotiyazinler, domperidon ve droperidol gibi butirofenon türevleri, ayrıca trimetobenzamit, dronabinol ve aprepitant gibi ilaçlar kullanılabilir. Bunların dışında, nane yağının ve çeşitli zencefil preparatlarının da antiemetik etki gösterdiği bilinmektedir.

Gastrit, Ülser ve Reflü Tedavisinde Kullanılan İlaçlar

Asid salgılanmasını azaltmak üzere ranitidin, famotidin, nizatidin gibi histamin H2 reseptör blokörleri ve lansoprazol, omeprazol, pantoprazol, rabeprozol gibi proton pompası inhibitörleri kullanılır. Asidi nötralize etmek için kalsiyum bileşikleri (kalsiyum karbonat gibi), alüminyum bileşikleri (algeldrat, alüminyum aminoasetat), magnezyum bileşikleri (magnezyum hidroksit, magnezyum karbonat, magnezyum trisilikat gibi) ya da kombine alüminyum, kalsiyum ve magnezyum preparatları (magaldrat ve hidrotalsit gibi) gibi antiasid ilaçlardan yararlanılır. Sukralfat, kolloidal bizmut bileşikleri ve karbenoksolon gibi ilaçlar ise mukozada koruyucu tabaka oluşturan ve mukozal direnci artıran ilaçlardır.

H. pylori enfeksiyonunu önlemek üzere ise amoksilin, klaritromisin ve metronidazol gibi antibiyotikler’den yararlanılır.

Antidiyareik İlaçlar

Diyare (ishal), mide-bağırsak sisteminin hareketlerinin artmasına ve sıvı emilimindeki azalmaya bağlı olarak dışkının sulandığı ve dışkılama sıklığının arttığı bir durumdur.

Akut diyare genellikle kendiliğinden geçer ve antidiyareik ilaç kullanımını gerektirmez. Kronik diyarede tedavisi için ise hekim kontrolünde olmak üzere difenoksilat, lope- ramid, kodein ve dionin gibi bağırsak motilitesini azaltan, aktif kömür, attapulgit, pektin, bazı bizmut bileşikleri gibi adsorban ve kitle oluşturan ya da trimebutin gibi motilite düzenleyen ilaçlar kullanılabilir. Diyare tedavisinde pipenzolat ve valetamat gibi bazı antimuskarinik ilaçlar da endikedir.

Laksatif ve Purgatif İlaçlar

Feçesin (gaita, dışkı) yumuşamasını sağlayarak dışkılamayı kolaylaştıran ilaçlara laksatif, dışkıyı daha da sulu halde getirerek istem dışı hızlı dışkılamaya neden olan ilaçlara ise purgatif ilaçlar (katartikler) adı verilir.

Çeşitli nedenlere bağlı olarak oluşan konstipasyonu (kabızlık) tedavi etmek üzere hafif parafin likid ve dokusat tuzları gibi dışkı yumuşatıcıları/lubrikan ilaçlar, fenolftale- in, ravent ekstresi, sennozit A ve sennozit B gibi stimülan/irritan ilaçlar, metilsellüloz gibi kitle oluşturucu ilaçlar ya da sorbitol, gliserol, laktüloz, magnezyum oksit, magnezyum karbonat, sodyum dihidrojen fosfat gibi ozmotik etkili laksatiflerden uygun olan seçilir.

Hemoroid Tedavisinde Kullanılan İlaçlar

Hemoroid, anüs bölgesindeki damarlı dokunun genişlemesi ve sarkması sonucu dışkılama sırasında kanama ve ağrı gibi yakınmalar ile karakterize bir hastalıktır. Tribenosid, diosmin, alüminyum diasetat, kalsiyum dobezilat, fiukortolon, hidrokortizon, ruskogenin, çinko oksit, mentol, bizmut subgallat, okserutinler ve hesperidin gibi çeşitli ilaçlar hemoroid tedavisinde endikedirler.

Diğer İlaçlar

Çeşitli etkenlere bağlı olarak, mideden salgılanan pepsinin ve hidroklorik asidin, amilaz, lipaz ve tripsin gibi pankreas enzimlerinin ya da karaciğer tarafından salgılanan safra asitlerinin yetersizliği, sindirim sistemi sorunlarına yol açmaktadır. Pankreas enzimlerinin eksikliğinin tedavisi için pankreatin ve pankrelipaz, safra asitlerinin eksikliğinin tedavisi için sığır safra ekstresi kullanılabilir.

SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Öksürüğün şiddetini ve sıklığını azaltan ilaçlara antitusif, solunum yollarında birikmiş olan balgamın öksürük ile dışarı atılmasını kolaylaştıran ilaçlara ekspektoran ve solunum yollarında birikmiş olan balgamı çözen ilaçlara da mukolitik ilaçlar adı verilir. Kodein, levodropropizin, izoaminil, karbetapentan, dekstrometorfan ve dionin antitusif, gayafenesin, potasyum gayakolsülfonat ve glisiretinik asit ekspektoran, asetilsistein, erdostein, karbosistein, bromheksin ve ambroksol ise mukolitik ilaçlara örnek olarak verilebilir.

Astım , solunum yollarındaki geçici daralmaya bağlı olarak nefes alma güçlüğü ve öksürük gibi belirtiler ile ortaya çıkan bir solunum sistemi hastalığıdır.

Bu hastalığın tedavisi için salbutamol, salmeterol, formoterol, tulobuterol, teofilin, aminofilin, difilin, doksofilin, izoprenalin, ipratropyum, protokilol gibi bronkodilatör ilaçlardan, hidrokortizon, prednizolon, beklometazon, triamsinolon, mometazon, budesonid, siklesonid, flunisolid, flutikazon, deflazakort gibi kortikosteroid’lerden, zafirlukast, montelukast gibi lökotrien reseptör blokörleri’nden, omalizumab gibi IgE’ye spesifik monoklonal antikorlar’dan ve ketotifen gibi mast hücresi stabilizatörleri’nden yararlanılır. Kromolin ve nedokromil adlı ilaçlar ise esas olarak hafif ve orta şiddete astım olgularının profilaktik tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığının (KOAH) tedavisi için ise almitrin, betametazon, salbutamol, salmeterol, tulobuterol, glikopirolat ve rofiumilast gibi ilaçlar arasından uygun olan seçilir. KOAH hastalarında medroksiprojesteron’dan da solunum stimülanı olarak yararlanılabilir.

İSKELET VE KAS HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

İskelet Kaslarını Gevşeten İlaçlar

Merkezi sinir sisteminin çeşitli hastalıklarına bağlı olarak iskelet kaslarının artmış olan tonuslarını azaltan ve spazm halindeki kaslarda gevşemeye neden olan metokarbamol, mefenoksalon, klorzoksazon, tizanidin, baklofen, tiyokolşikozid, feniramidol, fenprobamat ve diazepam gibi ilaçlara santral etkili çizgili kas gevşeticiler adı verilir. Baklofen ve tizanidin sinir sistemi lezyonlarına ya da multipl skleroz gibi çeşitli hastalıklara bağlı spas- tisetelerden kaynaklanan spazmların sayı ve şiddetini azaltmak ve bunlarla ilişkili ağrı, klonus ve kas rijiditesini hafifletmek üzere özellikle tercih edilen ilaçlardır.

Kemik Hastalıklarının Tedavilerinde Kullanılan İlaçlar

D vitamini eksikliğine bağlı olarak gelişen raşitizm ve osteomalazi gibi kemik zayıflığı hastalıklarının ve kronik böbrek hastalığına bağlı olarak ortaya çıkan bir kemik hastalığı olan renal osteodistrofinin tedavisi için alfakalsidol, ergokalsiferol ve kalsitriol gibi çeşitli D vitamini preparatları kullanılır.

Eklem Hastalıklarının Tedavilerinde Kullanılan İlaçlar

Antiromatizmal İlaçlar

Romatizma , eklemler başta olmak üzere kas, tendon, bağ ve lif gibi iskelet-kas sistemine ait çeşitli dokularda ağrı ile ortaya çıkan, çok sayıda hastalığı kapsayan bir terimdir. Çeşitli romatizmal hastalıkların tedavisi için betametazon, metilprednizolon, deksametazon, parametazon, deflazakort, nabumeton, tolmetin gibi NSAİİ’ler, altın sodyum tiyomalat, oranofin, orotiyoglukoz, infliksimab ve sertolizumab pegol gibi tümör nekrozis faktör alfa inhibitörleri, leflunomid, abatasept gibi immünosüpresanlar, metotreksat, rituksimab gibi kemoterapötik ajanlar, benzil nikotinat, penisilamin, seladrin ve tetrakosaktid gibi ilaçlar endikedirler.

OBEZİTE TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Vücutta aşırı yağ depolanması ile belirgin tıbbi soruna obezite denir. Benfiureks, deksfenfiuramin ve orlistat günümüzde obezite tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

ENFEKSİYON HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Antibakteriyel İlaçlar

• Beta-Laktam Antibiyotikler
• Makrolid, Linkozamid ve Streptograminler
• Tetrasiklinler
• Aminoglikozidler
• Amfenikoller
• Sülfonamidler
• Florokinolonlar
• Dar Spektrumlu Antibiyotikler

Üriner Sistem Antiseptikleri
Lepra ve Tüberküloz Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
Antifungal İlaçlar
Antiviral İlaçlar
Antihelmintik İlaçlar
Antiprotozoal İlaçlar
Ektoparazitlere Karşı Kullanılan İlaçlar
Jermisidler (Antiseptik ve Dezenfektanlar)’dır.

İMMÜN SİSTEM HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

İmmün sistem, vücudumuzu hastalık yapıcı çeşitli etkenlere karşı koruyan sistemdir. Bağışıklık sistem yetmezlikleri, kronik enfeksiyon hastalıkları, kanser ve AIDS gibi hastalıkların tedavisinde bağışıklık sistemini güçlendirmek için filgrastim, pegfilgrastim, molgramostim, lenograstim ve sargramostim gibi koloni stimüle edici faktörler’den, interferon-alfa, interferon alfakon-1, peginterferon alfa, interferon-beta ve interferon-gama gibi bazı interferonlar’dan, aldeslökin gibi interlökinler’den ve liyofilize bakteri ekstreleri, pegademaz, levamizol, izoprinozin gibi immünostimülan ilaçlardan uygun olanı kullanılır.

KANSER TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Kanser , vücut hücrelerinin kontrolsüz bir şekilde çoğalmaları, komşu dokuları işgal etmeleri yani invazyon ve vücudun başka bölgelerine yayılmaları yani metastaz ile belirgin, progresif bir hastalıktır.

Alkilleyici ve Benzer Etki Gösteren İlaçlar
Sitotoksik Antibiyotikler ve Benzerleri
Doğal Kaynaklı İlaçlar
Antimetabolitler
Diğer İlaçlar’dır.

GÖZ HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Blefarit, konjonktivit, üveit, keratit, iritis gibi inflamatuar hastalıkların tedavisi ve cerrahi girişim sonrası inflamasyonun önlenmesi için ise loteprednol, rimeksolon, deksametazon, deflazokort, flukortolon, parametazon, triamsinolon gibi çeşitli kortikosteroidler’den ve nepafenak, pranoprofen, diklofenak, flurbiprofen ve ketorolak gibi NSAİİ’lerden yararlanılabilir.

KULAK, BURUN, BOĞAZ HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Kulak hastalıkları için kullanılan ilaçlara otolojik ilaçlar adı verilir. Sık karşılaşılan kulak hastalıkları, otitis eksterna ve otitis mediadır. Kulağa ait bu inflamatuar hastalıklarda, inflamasyonun tedavisi için betametazon, deksametason, klobetazon, prednizolon, hidrokortizon gibi kortikosteroidler topikal olarak kullanılırlar.

Burun mukozasındaki damarlarda kan miktarının artması sonucu oluşan şişkinliğe konjesyon , bu şişkinliği ve tıkanıklığı ortadan kaldıran ilaçlara da dekonjestan ilaçlar adı verilir. Soğuk algınlığına bağlı konjesyonu tedavi etmek için efedrin, nafazolin, tetrahidrozolin, ksilometazolin, oksimetazolin, indanozolin gibi lokal ve psödoefedrin, fenilpropanolamin, fenilefrin gibi sistemik dekonjestan ilaçlar kullanılır.

Ağızdaki ülserasyon ve enflamasyonların tedavisi için triamsinolon, dekspantenol, kolin salisilat, benzidamin gibi ilaçlardan ve çeşitli antiseptiklerden yararlanılır.

Kserostomi (ağız kuruluğu) tedavisi için anetol tritiyon, himekromon ya da pilokarpin kullanılabilir.

Orofarinks enfeksiyonları, enfeksiyon etkeninin duyarlı olduğu antienfektif ilaçlar ile tedavi edilir.

DERİ HASTALIKLARININ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR

Dezonit, diflukortolon, flukortolon, flusinolon, flusinonid, flumetazon halometazon, halsinonid, klobetazon, mometazon, beklometazon, betametazon, deksametazon gibi kortikosteroid ilaçlar özellikle antiinflamatuar, antialerjik ve antiprüritik etkileri nedeni ile deri hastalıklarının tedavilerinde lokal yolla kullanılırlar.

Pemfigus, şiddetli psöriyazis, şiddetli seboreik dermatit gibi deri hastalıklarının tedavisi için ise prednizolon, metilprednizolon, deksametazon, triamsinolon, hidrokortizon gibi kortikosteroidler sistemik yolla uygulanabilirler.

Alerjik ve kaşıntılı deri hastalıklarında astemizol, bamipin, buklizin, dimetinden, doksilamin, ebastin, feniramin, klorfeniramin gibi antihistaminik ilaçlardan da yararlanılır. Kalamin, bufeksamak, prometazin, klorbutanol, krotamiton, benzil alkol ve benzokain gibi ilaçlar kaşıntı tedavisinde endike olan diğer ilaçlardır.

Deride oluşan yanıkların tedavisi için yara iyi edici olarak dekspantenol, yanığa bağlı enfeksiyon gelişimini önlemek için gümüş sülfadiazin, gentamisin gibi antienfektif ilaçlar ve ağrı ve acıyı azaltmak için de lokal anestezikler kullanılır. Yanık, sıyrık ve yaraların bakımı da polividoniyot, klorheksidin, benzoksonyum klorür gibi çeşitli antiseptik ilaçlar ile yapılır.

Deri enfeksiyonlarında tetrasiklin, oksitetrasiklin, gentamisin, basitrasin gibi antibakteriyel, asiklovir, pensiklovir, valasiklovir gibi antiviral ve griseofulvin, ketokonazol, terbinafin, naftifin gibi antifungal ilaçlardan yararlanılır.