Ünite7: Boğulmalarda İlkyardım ve Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri

Giriş

Birles¸mis¸ Milletler Dünya Sagˆlık Örgütünün Küresel Bogˆulma Raporu’na göre her yıl 400 bine yakın kis¸i bogˆularak yas¸amını kaybediyor. Bogˆulmaların yüzde 90’dan fazlası düs¸ük ve orta gelirli cogˆrafyalarda gerçekles¸mektedir. Bu ülkeler arasında Banglades¸, Kamboçya, Çin, Hindistan, Filipinler, Tayland ve Vietnam bas¸ta gelmektedir. Deniz yolu ulas¸ımı kazalarındaki ölümler de eklendigˆinde Avustralya, Finlandiya ve ABD’deki bogˆulmalarda da son yıllarda yüzde 50’ye yakın bir artıs¸ yas¸anmaktadır. Ayrıca rapora göre bogˆularak ölenlerin oranı, sıtmadan ölenlerin yarısından fazla, gıda kaynaklı ölümlerinse neredeyse 2 katıdır. Dünyada en çok 1-4 yas¸ ve sonrasında 5-9 yas¸ arası çocuklar bogˆularak ölmektedir. Türkiye içinse tablo dünya genelindeki kadar kötü degˆildir. Türkiye’de bogˆulmaya bagˆlı ölümler ölüm nedenleri arasında ilk onda yer almamaktadır. Yine de bilinçsizlikten dolayı TÜI·K’in raporuna göre Türkiye’de her yıl ortalama 643 kis¸i bogˆularak can vermektedir. En çok bogˆulma vakaları yas¸anan bölgelerde çes¸itli kampanyalar yürütülse de sorun hâlen çözülememis¸tir.

Boğulma

Bogˆulma bedene oksijen alınımının ve kars¸ılıgˆında karbondioksit verilmesinin dur- masıdır. Bedene daha dogˆrusu dokulara ve hücrelere oksijen alınamadıgˆı zaman beden var olan yedek oksijen depolarını tüketir. Bu yedek depoların bas¸ında normal bir nefes verdik- ten sonra akcigˆerlerde kalan hava ve kanda oksijen tas¸ıyan hemoglobin gelmektedir. Ancak bu depolar da yetis¸kin bir kis¸iyi ancak 3-5 dakika idare eder. Hücre ve dokulara yeterli ok- sijen gitmemesi olarak tanımlanan hipoksi durum düzeltilmezse asfiksiye yani bogˆulmaya bagˆlı ölüme dönüs¸ür.

Bogˆulma halk sagˆlıgˆı açısından önemli bir durumdur. Dünyada bogˆulmaya bagˆlı ölümlerin neredeyse yarısını 15 yas¸ altı bireyler olus¸turur. Trafik kazalarından sonra kazaya bagˆlı ölüm nedenleri listesinde ikinci sıradadır.

Herhangi bir kaza ya da yaralama ya da benzer bir durumla kars¸ılas¸ıldıgˆında ilkyardımcı ne ile kars¸ılas¸acagˆını bilmedigˆinden genel ilkyardım kurallarına riayet etmelidir. Koruma ilkesini gerçekles¸tirdikten sonra kis¸inin buldugˆu pozisyonda bilincini kontrol etmelidir. Bilinç kapalı ise yanındaki kis¸iye 112 acil servisi arattırdıktan sonra müdahaleye bas¸lamalıdır. Kis¸iyi sırtüstü sert bir zemine yatırmalı, rahat nefes almasını sagˆlamak için bogˆaz bölgesinde sıkılı olan kıyafetleri gevs¸etmelidir. Bilinci kapalı bir kis¸i için en tehlikeli durumlardan birisi sırtüstü pozisyondur. Bu pozisyonda iken dil kökü kis¸inin soluk borusunu kapatabilir. Bu nedenle sırtüstü çevrilen bir yaralının hemen agˆız içini kontrol ederek kis¸iye bas¸ çene pozisyonu verilmelidir. Bogˆulma sebepleri arasında bilinç kaybı sonucu sırtüstü yatan kis¸ide dil kökünün üst solunum yolunu tıkaması, asılma, agˆır akcigˆer travması, gazla zehirlenme, solunum yolunun yabancı cisimle tıkanması ve suda bogˆul- malar yer alır. Bogˆulmaya bagˆlı ölüm nedenleri içinde en sık olanı suda bogˆulmadır. Suda bogˆulma sıvıya batmaya bagˆlı birincil solunum yetersizligˆi gelis¸mesidir. Suda bogˆulma müdahale hızına ve s¸ekline bagˆlı olarak kis¸inin zarar görmeden atlatabilecegˆi bir durum olabilecegˆi gibi ölümle de sonuçlanabilir. Suya atlamaya bagˆlı boyun travması, hipoksi süresine bagˆlı olarak ortaya çıkan beyin hasarı sonucu kalıcı sakatlık, akcigˆere giren suyun içerigˆine göre akcigˆer enfeksiyonu gibi çes¸itli faktörler ölüm nedenleri arasında sayılabilir.

Bogˆulma sonucunda bedende ortaya çıkabilecek genel belirtiler nefes alma zorlugˆu, gürültülü, hızlı ve derin solunum, agˆızda balgam toplanması, bedende (özellikle yüz ve dudaklarda) morarma, bilinç bozuklukları ve bayılmadır.

Suda Boğulma Fizyolojisi

I·ster yüzme bilsin ister yüzme bilmesin çes¸itli nedenlerden dolayı (bayılma, kramp, zehirlenme, travma vb.) suya batan bir kis¸ide fizyolojik refleks mekanizmalara bagˆlı bir dizi olay ortaya çıkar. Suya batma durumunda refleks olarak nefes tutulur. Agˆız ve larinkse sıvı girince refleks laringospazm (ses tellerinin solunum yolu giris¸ini kapatması) gelis¸ir ve istense de nefes alınamaz; bu evrede bolca su yutulur. Vücuda oksijen alınamaması sonucu hipoksi, karbondioksit atılamamasına bagˆlı olarak hiperkapni ve dokunun oksijen kullanamaması, CO2’nin birikmesi sonucu asidoz gelis¸ir. Hiperkapninin solunum merke- zini uyarması sonucunda solunum hareketleri bas¸lar ancak laringospazm nedeniyle soluk borusu giris¸i kapalı oldugˆundan hava geçis¸i olmaz. Hipoksi agˆırlas¸tıkça dokular fonksiyonlarını sürdüremez hâle gelir ve kapalı olan ses telleri açılır; laringospazmın açılması ile solunum hareketlerine bagˆlı olarak soluk borusundan içeriye sıvı girer. Akcigˆerlerde gaz degˆis¸iminin yapılamaması hipoksiyi daha da arttırır.

Suda Boğulmalarda İlkyardım

Hangi durum olursa olsun nedeni ne olursa olsun suda bogˆulma vakalarında da genel ilk- yardım kurallarına uyulur. I·lkyardımın amaçlarından birisi de hatırlanacagˆı üzere hayati tehlikenin ortadan kaldırılmasıdır. Suda bogˆulma vakalarında da kis¸inin yas¸amını tehdit eden durum suda bulunmasıdır. Bu nedenle kis¸inin bir an önce sudan çıkartılması gerekir. Burada önemli nokta ilkyardımcının can güvenligˆidir. Ne kadar iyi yüzme biliyorsanız bilin bogˆulan bir kis¸inin size sarılması durumunda siz de yas¸amınızı kaybedebilirsiniz. Hele ki kars¸ınızdaki bogˆulan kis¸i sizden iri yarı ise...Bu nedenle suda bogˆulma vakalarında bogˆulan kis¸iye imkânlar dahilinde öncelikle bir sopa uzatılmalı, can yelegˆi atılmalı, ip fırlatılmalı ya da kayıkla yaklas¸ılmalıdır ve kis¸i bu yöntemlerle sudan çıkartılmalıdır.

Bazen kars¸ımızda bogˆulan kis¸i çocuk bile olsa ilkyardımcıya sarılarak ilkyardımcının da bogˆulmasına yol açabilir. I·lkyardımcı bogˆulan kis¸iyi tutamayacagˆını düs¸ünüyorsa bogˆulan kis¸iye yaklas¸malı, ve onu gözden kaybetmeden ta- kip etmeli ve bogˆuldugˆu an dıs¸arı çıkarmalıdır. Bu nedenle suda bogˆulan kis¸i olabildigˆin- ce, mümkünse kurtarıcı suya girmeden, hızla sudan çıkartılmalıdır. Kurtarıcı bu as¸amada kendi hayatını tehlikeye atacak giris¸imlerden uzak kalmalıdır. Suya dalma sırasında boyun travması olabildigˆinden, bogˆulan kis¸ilerin tas¸ınmasında buna dikkat edilmelidir. Bogˆu- lanın önce bilinci kontrol edilir, ardından solunumu degˆerlendirilir. Bogˆulan kis¸i hemen sudan çıkartılamıyor, kıyıya dek tas¸ınması gerekiyorsa bilinç ve solunum degˆerlendirme is¸i suda yapılabilir. Kıyıya dek mesafe uzun ise ve kurtarıcı bu konuda egˆitim almıs¸sa ilkyardımı suda bas¸latabilir. Kis¸ide solunum yoksa zaman kaybetmemek adına ilkyardımcı suyun içerisinde kis¸iye 2 kurtarıcı soluk verebilir. Kis¸i sudan çıkartıldıktan sonra sırtüstü yatırılarak bilinci kontrol edilir. Bilinç kapalı ise 112 acil servis yanımızdaki kis¸iye arattırılır. Genel olarak suda bogˆulmada ilkyardımda;
a. Hayatı tehdit eden durum ortadan kaldırılmalı, kis¸i sudan çıkartılmalıdır.
b. Sudan çıkartıldıktan sonra hemen bilinci kontrol edilmelidir.
c. Agˆız içi kontrol ve bas¸ çene pozisyonu vererek BC degˆerlendirmesi yapılmalıdır.
d. Solunum ve dolas¸ım yoksa derhâl temel yas¸am destegˆine geçilmelidir.
e. Solunum ve dolas¸ım varsa ya da temel yas¸am destegˆinden sonra geri gelmis¸se ikinci degˆerlendirmeye geçilmelidir.
f. Kis¸iye durumuna uygun pozisyon verilmelidir.
g. Tıbbi yardım istenmeli, bogˆulan kis¸inin vücut sıcaklıgˆının daha fazla düs¸mesini önlemek için üzeri örtülmeli, ıslak giysilerinden kurtarılmalıdır.
h. 112 acil servis gelinceye kadar kis¸inin yanında kalarak yas¸am bulguları degˆerlendirilmelidir.

Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri

I·lkyardımın genel amaçlarından bir tanesi de 112 acil servis olay yerine gelinceye kadar kis¸inin yas¸amsal fonksiyonlarının sürdürülmesini sagˆlamaktır. Bunun gerçekles¸ebilmesi için de ilk basamak hasta/yaralının hatta ilkyardımcının güvenli bir ortamda olması gerekir. I·lkyardımda genel bir mantık da hasta ya da yaralıya bulundugˆu yerde müdahale etmek, mümkün oldugˆunca kis¸iyi hareket ettirmemektir. Ancak bazı durumlarda olayın meydana geldigˆi yer ilkyardımcı ve yaralı açısından güvenli olmayabilir. Örnegˆin, trafik kazası geçirmis¸ yolun ortasında kalan bir kis¸iye güvenli bir s¸ekilde müdahale edebilmek için trafik akıs¸ı kesilmelidir. Trafik akıs¸ı kesilemiyorsa yani tehlike devam ediyorsa kis¸i güvenli bir ortama alınmalıdır. Buna is¸leme hasta ya da yaralının tas¸ınma is¸lemi adı veri- lir. Bu is¸lem bazen patlama riski olan bir araçtan veya gaz zehirlenmesi olan yerden kis¸iyi uzaklas¸tırmak, engebeli bir arazide kis¸iyi tas¸ımak, suda bogˆulan kis¸iyi karaya çıkarmak, yangından ya da yanma ihtimali olan binadan kis¸ileri çıkarmak vb. durumlar için de yapılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken kis¸ileri tas¸ırken kis¸ilere daha fazla hasar vermemek ya da mümkün olan en az hasarı yansıtmaktır. Çünkü bir kis¸iyi yerinden hareket ettirmek, ne kadar usulüne uygun yapılırsa yapılsın, kis¸iye az da olsa zarar verecektir. Tas¸ıma tekniklerinde önemli olan mümkün olan en az hasarı sagˆlamaktır. Tas¸ıma is¸leminde kritik olan unsur kis¸ilerin gerçekten tas¸ınması gerekip gerekmedigˆine karar vermektir. I·lkyardımcı hasta ya da yaralıya müdahale edecegˆi ortamın güvenli oldugˆunu düs¸ünüyorsa kis¸iye bulundugˆu yerde müdahale etmeli, güvenli görmüyorsa kis¸iyi güvenli bir ortama aldıktan sonra müdahale etmelidir.

I·lkyardımcı her olayı kendi içinde degˆerlendirmelidir. Acil servis arandıgˆında yangın ihtimali varsa itfaiyeye, polise ve ilgili digˆer birimlere de haber vermelidir. Çünkü olagˆanüstü durumlarda olay yerine ulas¸an ekiplerin sayısından ve eldeki imkânlardan daha fazla sayıda hasta veya yaralı olay yerinde olabilir. Bu durumda da kars¸ımıza farklı bir kavram çıkar. Hangi hastaya öncelikli olarak müdahale edilmesi gerektigˆi: Triaj.

Triaj, Fransızca ayırt etmek, elemek, sınıflandırmak, seçmek anlamına gelir. Tıbbi an- lamda ise hangi hastaya öncelik verilmesi gerektigˆini ifade eder. Triaj özellikle çok sayıda kis¸inin etkilendigˆi olaylar için kullanıs¸lıdır. Terör olayları, trafik (uçak, tren, gemi, araba) kazaları, toplu zehirlenme olaylarında triaj uygulaması oldukça önem kazanır. I·lkyardımcı olay yerine geldigˆinde hasta ve yaralıların durumlarını degˆerlendikten sonra kısa süre içerisinde eldeki imkânlarla hastaları öncelik durumlarına göre sınıflandırmalıdır. Triajın amacı daha fazla sayıda hayat kurtarmak, durumu öncelik gerektirenleri tespit etmektir. Normalde triaj acil sagˆlık hizmetleri için kullanılsa da ilkyardımcılar için kullanılması çok yanlıs¸ olmaz. Çünkü triajın temelinde as¸agˆıdaki durumlar söz konusudur.

a. Olay yerinde çok sayıda yaralı olması yani yeterli sayıda ilkyardımcı olmaması
b. I·lkyardım için kullanılan malzemelerin yetersiz olması
c. 112 acil servisin olay yerine geç gelme ihtimali (trafigˆin kapalı olması, ulas¸ılacak bölgenin uzak olması, gerekli bilgilendirmenin yapılamaması, yeterli ambulansın olmaması vb.)
d. Yaralılara yapılacak müdahalenin uzun sürme ihtimali (örnegˆin 15 dakika süren temel yas¸am destegˆi uygulaması, kanamalarda yapılacak müdahalenin uzun sürmesi vb.)
Triaj her olayda degˆis¸kenlik gösterir. Bu nedenle meydana gelen olayın s¸iddeti, yaralı sayısı gibi faktörler triaj kurallarını dogˆrudan etkiler. Temel olarak bu kurallar as¸agˆıda özetlenmis¸tir.

• Triaj, olayla ilgili herkese uygulanır.
• Triajı belirleyen ilkyardımcı digˆer kis¸ilere de görev verir.
• Ama tek sorumlu egˆitim alan ilkyardımcıdır.
• Triaj sorumlusu olay yerine hakim olmalıdır.
• Triaj için degˆerlendirme süresi her bir yaralı için 1 dakikayı as¸mamalıdır.
• Triajda degˆerlendirme solunum, dolas¸ım, bilinç sırasıyla gider. Öncelikli hasta veya yaralılar tespit edilir. Triaj sadece olay yerinde yapılmaz. I·lkyardım genel hatları ile degˆerlendirildigˆinde her as¸amada triaj yapılabilir. Bazen acil aranan 112 komuta merkezi bile triaj yapabilir. Triaj çes¸itleri;

Bas¸vuru triajı: 112 komuta merkezi kendisine gelen aramaları ciddiyetine göre sınıflandırır. Hangi arama daha ciddi ve acilse var olan ekibini o bölgeye yönlendirir. I·lkyardımcı ya da 112 acil servisi arayan kis¸i komuta merkezinin acil durum önceligˆine göre ambulans sevk edecegˆini bilmelidir. Bu nedenle 112 acil servis arandıgˆında sakin bir s¸ekilde olayın ne oldugˆunu, kis¸inin durumunu, ne zaman oldugˆu, kaç yaralının oldugˆu gibi durumları net bir s¸ekilde söylemelidir.

Müdahale triajı: Hangi yaralıya önce müdahale edilecegˆine karar verme is¸lemidir.

Nakil triajı: Hangi hasta veya yaralının naklinin önce yapılacagˆına karar vermedir. Hangi hastaya öncelikli olarak müdahale edilmesi gerektigˆi hızlıca tespit edilmelidir. Acil sagˆlık hizmetleri bunun için sınıflandırmalar olus¸turmus¸tur. Bu sınıflandırmalara göre;

a. Durumu sabit olmayanlar: Bu grupta degˆerlendirilen yaralılarda solunum ve dolas¸ım sabit yani stabil degˆildir. Her an dolas¸ım ya da solunum durabilir. Müdahale edilmezse hastanın kaybedilme ihtimali çok yüksektir. I·lk as¸amada müdahale edilmesi gereken gruptur. Ciddi kanaması olanlar, genis¸ yanıgˆı olanlar, bilinç düzeyinde hızla gerileme olanlar, nabız alınamayan ciddi kırıklar, ciddi kafa travması, gögˆüs bölgesi ciddi yaralanmaları, solunum ve dolas¸ım sistem bozuklukları, s¸ok bu durumlara örnektir.

b. Durumu sabit olanlar: Solunum ve dolas¸ım sıkıntısı olmayan yaralılardır. Daha acil durumda olanlar yoksa müdahale geciktirilebilir. Turnike ile kontrol edilebilen kanamalar, dolas¸ımı etkilemeyen ciddi kırık ve çıkıklar, elektrik yanıgˆı, basit kafa ve omurilik yaralanmaları, basit hipotermi, lokal donuklar örnek verilebilir.

c.Acil olmayanlar: Solunum ve dolas¸ıma yönelik olarak ciddi bir durumun olma- dıgˆı durumlardır. Bunlara örnek olarak doku travması, basit burkulma, çıkık ve kırıklar, küçük yanıklar, dogˆrudan bastırılmak suretiyle durdurulabilen burun ka- namaları verilebilir.

d. Agˆır yaralı ya da ölü olarak degˆerlendirilenler: 15 dakikadan fazla nabız alınamayanlar, çok büyük doku travması ve kaybı olanlar, as¸ırı dozda radyasyona maruz kalanlar, bedeninin çogˆu yanık olanlara müdahale önceligˆi verilmez, triajda üzerine yogˆunlas¸ılmaz.

Yukarıda sayılan durumlara göre de kis¸ilere renk kodu verilir. Kırmızı kod: Öncelikli müdahale ve nakledilmesi gereken gruptur. Sarı kod: Bulundugˆu duruma göre yas¸amı tehlikede olmasa da zamanında hastaneye ya da acil servise yönlendirilmezse yas¸am tehditi olabilecek kis¸iler için kullanılır. Yes¸il kod: I·lkyardım açısından acil degˆildir. Siyah kod: Ölmek üzere olan ya da ölmüs¸ kis¸ilere verilen koddur. I·lkyardım yapılmaz ya da en sona bırakılır.

Hasta ya da Yaralının Taşınması

I·lkyardımda önemli konulardan bir tanesi de hastaların tas¸ınma yani transferi is¸lemidir. Tas¸ıma is¸leminin uygun kos¸ullarda gerçekles¸ebilmesi için ilk düs¸ünülmesi gereken konu ger- çekten hastanın tas¸ınmasının gerekli olup olmadıgˆıdır. I·lkyardım genelde olayın meydana geldigˆi yerde yapılır, hasta/yaralı mümkün oldugˆunca hareket ettirilmez. Hasta ya da yaralılar ancak kis¸inin bulundugˆu yerin yaralıya, ilkyardımcıya ya da çevresine daha fazla tehlike olus¸turdugˆu durumlarda tas¸ınmalıdır. Yani olagˆanüstü kos¸ullar (patlama, yangın, sel, kaza, oksijensiz ortam vb.) var ise kis¸i bulundugˆu yerden güvenli ortama alınmalıdır. Tas¸ıma is¸lemleri olayın olus¸ s¸ekli, ilkyardımcının ya da yaralının fiziksel yapısı, sayısına göre farklı tekniklerle yapılmaktadır. Dogˆru yapılmayan gereksiz tas¸ımalar kis¸iye daha fazla zarar vermektedir. Bunun örneklerine ülkemizde maalesef sıklıkla kars¸ılas¸ılmaktadır. Trafik kazası sonrasında araç içerisine sıkıs¸an bir yaralının durumunda herhangi bir olumsuzluk olmamasına, aracın patlama ihtimali olmamasına ragˆmen zorla çıkartılmaya çalıs¸ılması ve kis¸ide kalıcı olarak kafa ve omurga yaralanmasının ortaya çıkması gibi. Olayın türüne ve ilkyardımcı ve yaralının fiziksel durumuna göre farklı tas¸ıma yöntemlerine bas¸vurulur. Hangi tas¸ıma teknigˆinin kullanılacagˆının tercihinde yaralı fiziksel ve zihinsel durumu, ilkyardımcı fizik- sel durumu ve sayısı, tas¸ıma malzemelerinin (sedye, sandalye, battaniye vb.) varlıgˆı önemlidir. Örnegˆin asla ve asla kendinizden çok fazla agˆır bir kis¸iyi kucakta tas¸ıma yöntemi ile tas¸ımaya çalıs¸mayınız. Bu tür durumlarda egˆer birden fazla ilkyardımcı ya da yardımcı kis¸iler varsa agˆırlık bölüs¸ülerek tas¸ınmalıdır. Yaralının bilinci açıksa yaralıdan da yardım alınabilir. Bilinci kapalı ise bu duruma uygun tas¸ıma tekniklerinden faydalanılabilir. Hangi tas¸ıma yöntemi seçilirse seçilsin teknikler mutlaka hasta ya da yaralıyı sarsacaktır. Bu nedenle hasta ya da yaralının tas¸ınmasında s¸u kurallara dikkat edilmelidir:

• Zorunlu yani olagˆanüstü bir durum söz konusu ise yaralı tas¸ınmalıdır.
• Kis¸inin bilinci açıksa kis¸i sakinles¸tirilmelidir.
• I·lkyardımcı kendi fiziksel ve sagˆlık durumunu da degˆerlendirerek, kendi güvenligˆini öncelikli sagˆlamalı, gereksiz zorlamalardan kaçınmalıdır.
• Kis¸iye zarar vermeyecek ya da en az zararı verecek tas¸ıma yöntemi tercih edilmelidir.
• Hasta ya da yaralının kafa, boyun ya da omurga zedelenmesinden s¸üpheleniliyorsa boyun ve omurga hiç hareket etmeyecek s¸ekilde tas¸ınmalıdır.
• Tas¸ınacak kis¸iye olabildigˆince yakın mesafede olmalıdır. Dizler ve kalçalar bükülmeli, yerden destek alınmalıdır. Kalkarken agˆırlık kalça kaslarına verilmelidir. Daha uzun ve kuvvetli kas grupları kullanılmalıdır. Yerden destek alacak s¸ekilde her iki ayagˆı da kullanarak biri digˆerinden biraz öne yerles¸tirilmeli, kalkarken agˆırlıgˆı kalça kaslarına vererek dizler en uygun biçimde dogˆrultulmalıdır.
• Bas¸ her zaman düz tutulmalı, homojen ve düzgün bir s¸ekilde hareket ettirilmelidir.
• Yavas¸ ve düzgün adımlarla yürünmeli ve adımlar omuzdan daha genis¸olmamalıdır.
• Omuzlar, legˆen kemigˆinin ve omuriligˆin hizasında tutulmalıdır.
• Yön degˆis¸tirirken ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalıdır. I·ki kis¸i ile tas¸ımalarda dönme hareketlerinde ilkyardımcılar birbirlerini mutlaka uyarmalıdır.
• Hasta/yaralı mümkün oldugˆunca az hareket ettirilmelidir.
• Hasta/yaralı en az 6 destek noktasından (bas¸-boyungövde ekseni esas alınarak) tutulmalı, kaldırılmalı ve tas¸ıma süresince buna uyulmalıdır.
• Birden fazla ilkyardımcı ya da tas¸ıyıcı varsa aralarında mutlaka bir lider olmalı, liderin komutuna göre hareket etmelidirler. Ekip çalıs¸ması sagˆlanmalıdır.
• Lider kis¸i hastanın bas¸kısmında bulunmalıdır.
• Tas¸ınma sırasında yavas¸ ve düzgün adımlarla hareket edilmelidir. Ani dönüs¸lerden ve komutsuz hareketlerden kaçınılmalıdır.

Araç İçindeki Yaralıyı Taşıma (Araçtan Çıkarma) Tekniği: Rentek

Araç içerisinde bulunan bir kis¸iyi kis¸iye zarar vermeden çıkarma teknigˆine rentek manevrası adı verilir. Rentek manevrasına geçmeden önce ilkyardımcı kesinlikle hastayı çıkarma- sı gerektigˆine emin olmalıdır. Gerçekten çıkarmalıyım demelidir. Rentek manevrası için ilkyardımcının öncelikle araç içerisinde bulunan kis¸iye s¸u müdahaleleri yapması gerekir.

a. Yaralamalı ya da ölümlü trafik kazalarında 112 acil servis ve olayın durumuna göre digˆer ilgili kurulus¸lara (trafik polisi, itfaiye, sivil savunma gibi) haber verilmelidir.
b. Aracın patlama, devrilme, yanma ihtimali varsa, trafik akıs¸ı durdurulamıyorsa yeni kazalara sebep vermemek için gerekli ikazlar yapıldıktan sonra kis¸i hiç vakit kaybetmeden araçtan çıkartılmalıdır.
c. Aracın patlama, devrilme, yanma ihtimali yoksa ve trafik güvenli ise digˆer genel güvenlik tedbirlerini (koruma ilkesi, aracın kontagˆının kapatılması, el freninin çekilmesi gibi) aldıktan sonra hasta ya da yaralıya yaklas¸arak buldugˆu pozisyonda kis¸inin bilinci kontrol edilir. Bilinç kontrolü kafa, boyun yaralanmaları ve kırık durumları göz önüne alınarak yapılmalıdır.
d. Kis¸i çıkartılmaya karar verilmis¸se öncelikle yaralının emniyet kemeri çözülür. Ayakları kontrol edilerek pedallara sıkıs¸mıs¸sa ayakları serbestles¸tirilir. Hasta/yaralıya yan tarafından yaklas¸ılır, ilkyardımcı bir elini yaralının koltuk altından ge- çirerek digˆer kolunu tutar. Digˆer eliyle yaralının çenesinden tutarak boyun tespiti yapar. Bas¸-boyun-gövde hizasını bozmadan kazazedenin sırtını gögˆsüne, yakın dizini hasta/yaralının kalçasına dayayarak yaralıyı hafifçe çevirir.
e. Yaralının bas¸-boyun-gövde eksenini oynatmadan tüm vücudu araç dıs¸ına yavas¸ça çeker.
f. Yaralı araçtan dıs¸arıya alındıktan sonra yere veya varsa sedye üzerine yavas¸ça yatırılmalıdır.

Taşıma Teknikleri

I·lkyardım açısından olagˆanüstü hâllerde hasta ya da yaralıları tas¸ımak için birçok teknik vardır. Bu tekniklerden hangisinin kullanılacagˆı olayın meydana geldigˆi yer, olayın s¸ekli, yaralının durumu, ilkyardımcının fiziksel durumu ve olay yerindeki digˆer yardım edebilecek kis¸ilerin sayısına göre degˆis¸ir. Tas¸ımalar ilkyardımcının sayısına göre sınıflandırılsa da genel olarak bu tas¸ıma teknikleri;

• Sürükleme teknikleri (ayak bilegˆinden, koltuk altından ve yaralıyı boyna asarak),
• Kısa mesafeli tas¸ıma teknikleri (Kucakta tas¸ıma, omuzdan destek verme, sırtta tas¸ıma, omuzda tas¸ıma, altın bes¸ik, kol ve bacaklardan tutarak ve sandalye ile tas¸ıma),
• Sedye ile tas¸ıma teknikleri olarak sınıflandırılır.