Ünite 10: Evcil Kanatlıların Anatomisi

Evcil Kanatlılar Hakkında Temel Anatomik Bilgi

Kanatlı hayvanlardan (aves); tavuk (veya horoz), hindi, ördek, kaz ve evcil güvercin gibi türlerin anatomik yapıları temel olarak evcil memelilerle büyük benzerlikler gösterse de; doku, organ ve sistemlerde önemli anatomik değişiklikler göze çarpmaktadır. Bunlar; kuşların yaşayış biçimleri, yeme alışkanlıkları, üreme şekilleri, günlük davranışları, av-avcı ilişkisi vb. faktörlerin de etkisiyle ortaya çıkmaktadır. Bu değişiklik veya modifikasyonlar, kanatlıların yaşadıkları ortama adaptasyonunu ve bunun devamında da hayatta kalmasını sağlamıştır. Yaşam alanı, beslenme şekilleri, üreme periyotları, uçucu olup olmamaları, avlanma şekilleri vb. etkenlere bağlı olarak kuşlar arasında anatomik farklılıklar da görülür.

Kanatlılarda uçmayı kolaylaştıran faktörlerin başlıcaları şunlardır;

1. Ön bacaklar (ekstremiteler) farklılaşarak kanat biçimini almıştır
2. Vücudun hemen her tarafı ağırlığı arttırmadan, hacmi genişletmek amacıyla uzun tüylerle kaplanmıştır.
3. İskelet kemiklerinin bir kısmı ağırlığı azaltmak amacıyla kemik iliği yerine hava dolu keseleri içerir.
4. Kanatlılarda idrar kesesi bulunmadığından, idrar depolanması yoktur ve vücudun genel ağırlığı azaltılmıştır.
5. Erkek bireylerde testisler karın boşluğu içerisine gizlenmiştir ve sadece kızgınlık döneminde ağırlığı ve hacmi artar.
6. Kanatlılarda dişler, ağırlığın azaltılması amacıyla bulunmaz
7. Yumurtlama yoluyla ürediklerinden, yavru vücutta taşınmaz.
8. Göğüs kemiğinin alt yüzünde havayı yarmaya yarayan aşağıya doğru sivrilmiş carina isimli bir çıkıntı bulunur.
9. Son kuyruk omurları birleşmiş ve pygostyl denilen bir kemik halini almış olup, bu yapı uçma esnasında dümen görevi görür.

Kanatlılarda göğüs boşluğu ile karın boşluğunu ayıran diyafram (diaphragma) tam olarak şekillenmediği için bu iki boşluk birbiri ile birleşik haldedir. Bu yüzden kalp ve akciğerler göğüs boşluğunda yer alır fakat karaciğer ile de temas halindedir.

Lokomotor Sistem

Kısaca hareket sistemi de denilen bu sistem, kanatlıların uçma, zıplama, ayakta kalabilme, kimilerinde koşma vb. hareketlerinin tamamını kapsayan bir sistemdir. Lokomotor sistemi oluşturan unsurlar şunlardır.

• pasif unsurlar olan iskelet ve eklem sistemleri,
• hareketin aktif unsuru olan kas sistemidir.

Bu üç sistemin kusursuz çalışması sayesinde kanatlı hayvanlar hareket eder.

İskelet Sistemi

Kanatlı hayvanlarda, şekillerine göre; yassı (ossa plana), uzun (ossa longa) ve kısa (ossa brevia) olmak üzere üç çeşit kemik grubu iskeleti oluşturur. Memelilerdeki kemik iliğinden (medulla ossea) farklı olarak bu gruplara dahil bazı kemikler, içlerinde hava dolu kanallar barındırırlar. Bunun sebebi uçuşu kolaylaştırmak için fazla ağırlıktan kurtulmaktır. Bu tür kemiklere havalı kemik (pneumatik kemik, os pneumaticum) denir Ön ekstremitede önkol (radius) ve dirsek kemiğinin (ulna) üst ucundan kanadın serbest ucuna kadar, arka ekstremitede ise uyluk kemiğinin (femur) üst ucundan ayak ucuna kadar bulunan kemikler dışında tüm kemikler pneumatik kemik özelliğindedir.

Kanatlılar ve memeliler arasındaki başlıca kemik ve iskelet farklılıkları şunlardır;

1. Kanatlılarda üst çene, az da olsa hareketlidir.
2. Göz çukuru (orbita) kafatasına (cranium) göre memelilere göre oldukça büyüktür.
3. Kanatlılarda alt çene (mandibula) 11 kemikten oluşur.
4. Alt çene, üst çeneye (maxilla) küçük bir kemik ile eklemleşir.
5. Kanatlılarda ard kafa kemiğinde (os occipitale) memelilerden farklı olarak omurgayla eklemleşen çıkıntı (condylus occipitalis) tektir.
6. Memelilerde boyun omurları (vertebrae cervicales) her zaman 7 adet iken kanatlılarda 12- 18 arasında değişir.
7. Kanatlılarda bel (lumbal) ve sakral omurlar birbiriyle kaynaşarak os lumbosacrale’yi oluşturur.
8. Memelilerin aksine ilk çift kaburga (costa) göğüs kemiğine (sternum) bağlanmamış, geri kalanlar ise sternum’a direkt ve kemiksel olarak bağlanmıştır.
9. Memelilerden farklı olarak tam olarak oluşan ön bacak kemeri kürek kemiği (scapula), gagamsı kemik (os coracoides) ve köprücük kemiği (clavicula) birlikte şekillendirir.
10. İki clavicula ortada birleşerek lades veya çatal kemiğini yani furcula’yı oluşturur
11. Ön ayak bilek kemiklerinden (ossa carpi) sadece 2 adedi mevcuttur.
12. Kanatlılarda arka ayak bilek kemiklerinin (ossa tarsi) üst sırası baldır kemiği ile alt sırası ise ayak tarak kemikleri ile (ossa metatarsalia) kaynaşmış durumdadır.
13. Evcil kanatlıların arka ayaklarında 4 parmak bulunup, her parmaktaki parmak kemiği (phalanx) sayısı parmak numarasından 1 fazladır.

Baş İskeleti

Kuşlarda türün yaşama alanına ve beslenme şekline göre oldukça farklı şekillerde olabilen gaganın kemiksel yapısını yani rostrum’u, yüz kemiklerinden bazıları özelleşerek şekillendirir. Kafa kemikleri cranium cerebrale ve cranium viscerale olmak üzere iki bölümde incelenir.

Cranium cerebrale kemikleri olarak;

• arda kafa kemiği (os occipitale),
• kamamsı kemik (os sphenoidale),
• duvar kemiği (os parietale),
• alın kemiği (os frontale),
• flakak kemiği (os temporale) sayılabilir.

Memelilerden farklı olarak ara duvar kemiği (os interparietale) bulunmaz.

Cranium viscerale kemikleri ise şunlardan oluşur;

• gözyaşı kemiği (os lacrimale) ,
• burun kemiği (os nasale) ,
• kesici diş kemiği (os incisivum) ,
• üst çene kemiği (os maxillare) ,
• elmacık kemiği (os zygomaticum) ,
• damak kemiği (os palatinum) ,
• kanatsı kemik (ospteryoideum) ,
• saban kemiği (os vomer) ,
• alt ve üst çeneyi birleştiren kemik (os quadratum)
• alt çene kemiğinden (mandibula) oluşur.

Alt çene kemiği (mandibula) ise memelilerden farklı olarak 11 adet kemiğin bir araya gelmesi ile oluşur.

Omurga (Columna Vertebralis)

Omurga veya omur sütunu, boyun (cervical), sırt (thoracal), bel (lumbal), sağrı (sacral) ve kuyruk (caudal) omurlarından oluşur. Kanatlıarda omurganın bel, sağrı ve kuyruk bölümleri memelilerden oldukça farklıdır. Sıklıkla son birkaç sırt omuru, tüm bel ve sağrı omurları ve ilk birkaç kuyruk omuru kaynaşarak oldukça büyük bir kemiği os lumbosacrale veya synsacrum’u oluşturur ve bu kemik vücudun iskelet yapısına temel bir destek görevi gördüğü gibi birçok organı da dış etkilerden korur. Gerideki kuyruk omurları da kendi içlerinde yeniden kaynaşarak tek bir kemik yani pygostyl’i oluşturur. Pygostyl uçuş sırasında dümen gibi kullanılır.

Kaburgalar (Costae)

Tavuk ve güvercin’de 7, ördek ve kazda 9 çift kaburga bulunur. Memelilerin aksine 1. bazen de 2. çift kaburga (costa) göğüs kemiğine (sternum) bağlanmamıştır. Memelilerdeki kaburgaları sternum’a bağlayan kıkırdaksal bölüm (cartilago costalis) kanatlılarda görülmez.

Göğüs Kemiği (Sternum)

Vücut organlarını alttan saran ve koruyan alt tarafı dış bükey bir kemik durumunda olup, uçucu kuşlarda göğüs kemiğinin altındaki ibiksi çıkıntının aerodinamik yapısı ile havayı yarmaya yardım eder. Bu kısma carina ismi verilir.

Ön Bacak Kemikleri (Ossa Membri Thoracici)

Kuşlarda kanat memelilerin ön bacağına karşılıktır. Memelilerden farklı olarak tam olarak oluşmuş olan ön bacak kemeri (cingulum membri thoracici), kürek kemiği (scapula), gagamsı kemik (os coracoides) ve köprücük kemiği (clavicula) birlikte şekillendirir. İki clavicula orta hatta birleşerek lades veya çatal kemiğini yani furcula’yı oluşturur.

Kanadı oluşturan kemikler sırasıyla;

• kol kemiği (humerus),
• ön kol kemikleri (radius-ulna),
• 2 adet el bilek kemiği (ossa carpi),
• 2 adet ossa carpometacarpalia
• parmak kemikleridir (ossa digitorum manus)

Arka Bacak Kemikleri (Ossa Membri Pelvini)

Kuşlarda synsacrum ve kalça kemiğinin (ossa coxarum) birleşmesi ile oluşan kemik grubu vücudun en büyük kemiği durumundadır. Os coxae’yı yapan üç kemik ise ilye kemiği (os ilium), çatı kemiği (os pubis) ve oturga kemiği (os ischii) olup, kalça kemerini (cingulum membri pelvini) oluşturur. Kalça kemiklerinden distal’e doğru sırası ile uyluk kemiği (femur), diz kapağı kemiği (patella) ve baldır kemikleri (ossa cruris veya tibia-fibula) yer alır. Kuşlarda arka ayak bilek kemiklerinin (ossa tarsi) üst sırası tibia ile kaynaşmış, alt sırası ise arka ayak tarak kemikleriyle birleşerek tarsometatarsus’u oluşturmuştur.

Eklemler

Memelilerde olduğu gibi kanatlılarda da iskeleti oluşturan kemiklerin birbirleriyle hareketsiz, az hareketli veya hareket edecek şekilde birbiri arasında yaptıkları bağlantıların tümüne birden genel olarak eklem (articulatio) denir. Evcil memelilerden farklı olarak kanatlıların kafa kemiklerinde birçok hareketli birleşmeler bulunur. İki omur gövdesi arasına halka tarzında bir disk (discus intervertebralis) girer ve darbelere karşı bir nevi tampon vazifesi görür.

Kas Sistemi

Lokomotor sistemin hareketi sağlayan aktif kısım olan kaslar bir kemikten diğerine bağlanarak, tutundukları iki kemik arasındaki eklem vasıtasıyla hareketi sağlarlar. Memelilerde olduğu gibi kuşlarda da istemli ve istemsiz çalışan kas grupları bulunup, kanatlılarda kırmızı ve beyaz kas liflerinden oluşan iki tür ist emli kas vardır. Myoglobulin denen bir proteinin miktarı kasların kırmızı veya beyaz renk almasını belirler. Farklı oranda kas liflerinin oluşturduğu farklı yapıdaki kaslar, vücutta fonksiyon görecekleri yerlere göre lokalize olmuşlardır. Uzun mesafe uçucusu bir türde uçmaya yarayan kasların bulunduğu göğüs (pectoral) bölgesindeki kaslar koyu kırmızı iken, uçmayan bir türde göğüs kasları beyaz renktedir.

Topoğrafik ve fonksiyonel açıdan iskelet kasları;

• deri kasları
• baş kasları
• gövde kasları
• ekstremite kasları

olarak gruplandırılır.

Sindirim Sistemi (Systema Digestorium)

Ağız Boşluğu (Cavum Oris): Kuşlarda dişler, dudaklar, yanaklar ve sınırları belirgin bir yutak mevcut değildir. Alt ve üst çene gaga’nın (rostrum) oluşmasını sağlamıştır. Gaga kuşların beslenme tarzına bağlı olarak her türde farklı şekildedir. Dil (lingua); gaganın şekline uygun olarak gaga boşluğu içine yerleşecek şekilde sivri veya küt yapıda olabilir.

Yemek Borusu (Esophagus): Pharynx’ten başlayıp mideye kadar uzanan sindirim sistemi bölümüne yemek borusu (esophagus) denir. Memelilerden farklılaştığı en önemli nokta ise yemek borusunun vücut boşluğuna girmeden hemen önce boynun alt kısmında yaptığı genişlemedir. Depo organı olarak kullanılan bu yapıya kursak yani ingluvies ismi verilir.

Mide (Gaster, Ventriculus): Kuşlarda yemek borusundan sonra mide; bezsel mide (proventriculus, ventriculus glandularis) ve kassel mide (ventriculus, ventriculus muscularis) olmak üzere iki bölmelidir. Bezsel midede sindirime yardımcı salgılar üreten salgı bezleri mevcuttur. Kassel mide ise bezsel mideden sonraki kısım olup, mekanik sindirimde görevli bölümdür.

Bağırsaklar (Intestinum): Memelilerde olduğu gibi ince (intestinum tenue) ve kalın (intestinum crassum) olmak üzere iki bölümde yapılanmıştır. Kassel mideden hemen sonra oniki parmak bağırsağı (duodenum), sonrasında ise boş bağırsak (jejunum) gelir. Düz bağırsak (rectum veya colon) cloaca’ya açılarak sonlanır. Cloaca; aynı zamanda genital kanalların da açıldığı, sindirim sisteminin son kısmı niteliğinde bir kanaldır.

Karaciğer (Hepar): Kanatlıda karaciğer yapı ve fonksiyon olarak memeliye benzer. Sağ ve sol iki lop halinde bulunmaktadır. Türün yaşına, beslenme alışkanlıklarına göre rengi kahverengi ve kırmızı arasında değişir.

Pankreas (Pancreas): Kanatlıda pankreas on iki parmak bağırsağının iki kolu arasına şerit şeklinde yerleşmiş bir bez görünümünde olup, memelilerdeki gibi hem endokrin hem de ekzokrin salgı yapan bir bezdir.

Dalak (Lien): Midenin yakınında, karaciğerin sağ lobunun üst tarafında yer alan bir organdır. Yapısal ve fonksiyonel olarak, kan üreten bir organ olsa da, bağışıklık sisteminin de çok önemli bir elemanıdır.

Solunum Sistemi (Systema Respiratorium)

Kanatlılarda solunum sistemi sadece kan dolaşımını oksijen bakımından zenginleştirmek için değil aynı zamanda uçma ve havada kalma aktiviteleri için de önemlidir. Solunum sistemi ile ilişkili olan hava keseleri bu fonksiyonda önemli bir görev üstlenir. Kanatlılarda göğüs boşluğu ve karın boşluğu tam bir diyafram ile ayrılmaz.

Burun Delikleri (Nares) ve Burun Boşluğu (Cavum Nasi): Burun delikleri (nares) üst gaganın üst yüzünde bulunup, burun boşluğuna (cavum nasi) açılır ve memelilerde olduğu gibi burun boşluğu içinde külahsı yapılar (concha) bulunur.

Ön Gırtlak (Larynx Cranialis): Ön gırtlak memelilerde olduğu gibi kendine özgü kıkırdaklardan oluşmuş ve soluk borusunun (trachea) başlangıcı niteliğinde bir organdır.

Soluk Borusu (Trachea): Soluk borusu (trachea) ön gırtlaktan sonra başlayıp akciğerlere doğru uzanan dıştan sadece deriyle kaplı olan bir tüp niteliğindedir.

Ard Gırtlak (Larynx caudalis, Syrinx): Ötme, kur yapma, avını şaşırtma gibi birçok ses faaliyeti için gerekli olan kanatlılara özgü bir ses organıdır.

Akciğerler (Pulmones): Pulmones; sağ (pulmo dexter) ve sol (pulmo sinister) olmak üzere bir çift organdır. Memelilerin aksine akciğerlerde belirgin bir loplanma görülmez ve vücutla oranlandığında daha küçüktür.

Hava Keseleri (Sacci Pneumatici): Solunum sistemine ait ince duvarlı keselerdir. Temel çalışma prensibi ağırlığı arttırmadan hacmi arttırarak uçmayı kolaylaştırmaktır.

Ürogenital Sistem (Systema Urogenitalis)

Canlılardaki boşaltım (üriner) sistemi ve üreme (genital) sisteminin ortak adıdır.

İdrar Sistemi (Systema Urinaria)

Bu sistem kuşlarda idrarı üreten böbrekleri ve idrarı cloaca’ya taşıyan üreterleri kapsar.

Üreme Sistemi (Systema Genitalia)

Erkek Üreme Organları (Systema Genitalia Masculina): Erkek bireylerde üreme sisteminin merkez organı testislerdir. Memelilerden farklı olarak testisler karın boşluğunun içinde yer alır. Testislerde üretilen spermatozoa epididymis’te depo edilir ve çiftleşme sırasında ductus deferens isimli bir kanal ile taşınır.

Dişi Üreme Organları (Systema Genitalia Feminina): Dişide üreme organları yumurtalık (ovarium) ile başlar. Ergin kanatlı türlerinin hemen hemen hepsinde sağ veya sol ovaryumlardan yalnızca biri gelişir ve üreme aktivitesi için yumurta (ovum) üretir. Kanatlılarda rahim (uterus) ve vajina (vagina), tuba uterina’nın kanalının birer bölümünü oluştururlar. Kabuklaşan yumurta cloaca yoluyla dış ortama atılır.

Dolaşım ve Lenf Sistemi

Dolaşım sistemi (systema vasorum) ve lenf sistemi (systema lypmhaticum) vücut içinde kapalı devre bir iletim ağı oluşturan iki ana sistem konumundadır.

Dolaşım Sistemi (Systema Vasorum)

Memelilerde olduğu gibi hücresel düzeyde beslenme, oksijen transportu, hormonların taşınması vb. aktivitelerden dolaşım sistemi sorumludur. Sistemin merkez organı olan kalp, kalpten vücuttaki tüm birimlere kan taşıyan atardamarlar (arteriae) , vücuttan kalbe kanı getiren toplardamarlardan (venae) oluşmaktadır. Kanatlılarda kalp memelilerde olduğu gibi 4 odacıklıdır. Kalp pericardium denilen bir kılıf ile sarılıdır. Kalbin beslenmesini sağlayan atardamarlara arteria coronaria denmektedir. Aorta’dan ayrılan atardamarlar (arteriae) organlara, kanatlara, arka bacaklara giderek temiz kanı tüm yapılara taşırlar. Hücrelerde kullanılan karbondioksit açısından zengin olan kan, toplardamarlar (venae) aracılığı ile kalbe doğru geri taşınır.

Lenf Sistemi (Systema Lymphaticum)

Vücudun bağışıklık sisteminde görev alan en önemli unsur lenf sistemidir. Lenf sistemi de dolaşım sistemi gibi kapalı devre bir damar ağına (vas lenfaticum) sahiptir, fakat bu damarlarda kan yerine lenf sıvısı dolaşır.

Endokrin Sistem

Ürettikleri salgıları (hormonları) kan dolaşımına aktararak hedef organlara ulaşmasını sağlayan salgı üretici bezlere endokrin bezler denir. Endokrin bezler, bu bezlerin ürettiği hormonlar ve hormonların oluşturduğu fizyolojik aktivitenin tamamına birden endokrin sistem adı verilir.

Kanatlılarda bulunan endokrin bezler sırasıyla;

• Beynin alt kısmına yerleşmiş olan hipofiz bezi (hypophysis),
• beyin yarı küreleri ile beyincik arasında yer alan epifiz bezi (epiphysis),
• göğüs boşluğu girişinde yerleşmiş olan tiroid bezi (glandula thyroidea),
• tiroid bezinin hemen gerisinde bulunan paratiroid bezi (gl. parathyroidea),
• böbreklerin üst uçlarında bulunan böbreküstü bezleri (glandula suprarenalis),
• duodenumun iki yaprağı arasında bulunan pankreas
• aynı zamanda üreme organları olan ovarium ve testislerdir.

Sinir Sistemi (Systema Nervosum)

Kanatlıda sinir sistemi; merkezi sinir sistemi (systema nervosum centrale) ve çevresel sinir sistemi (systema nervosum periphericum) olmak üzere iki bölümde incelenir. Memelilerde olduğu gibi kanatlılarda da motor ve sensibl sinirler mevcuttur.

Merkezi Sinir Sistemi (Systema Nervosum Centrale)

Merkezi sinir sistemini beyin (cerebrum), beyincik (cerebellum), omurilik soğanı (medulla oblongata) ile omurilik (medulla spinalis) şekillendirir. Beyin, beyincik ve omurilik soğanı birlikte merkezi sinir sisteminin temel parçası sayılabilecek olan encephalon’u şekillendirir. Kanatlıda encephalon; ön beyin (prosencephalon), orta beyin (mesencephalon) ve arka veya yamuk beyin (rhombencephalon) olmak üzere üç bölümden oluşur. Omurilik soğanının devamı olan omurilik (medulla spinalis), omurların ortasında kalan omur kanalı (canalis vertebralis) boyunca kuyruk omurları da dâhil olmak üzere geriye kadar uzanır. Memelilerde olduğu gibi beyin ve omurilik 3 ayrı zar katmanıyla örtülüdür. Bu zarlar dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea ve pia mater’dir.

Çevresel Sinir Sistemi (Systema Nervosum Periphericum)

Çevresel sinir sisteminin ilk kısmında kraniyal sinirler (nervi craniales) incelenebilir. Oniki ayrı çift olarak encephalon’dan ayrılan kraniyal sinirler kafa içindeki veya vücudun kalan kısımlarındaki hedef organlarına giderler. Kanatlılardaki cranial sinirlerinin görev ve fonksiyonları memelilerdeki gibidir. Omurilikten (medulla spinalis) çıkıp, omurlar arasında oluşan delikler (foramen intervertebrale) vasıtasıyla sağlı sollu ayrılarak vücuda dağılan sinirlere spinal sinirler denir. Çevresel sinir sisteminin bir diğer basamağını oluştururlar.

Otonom Sinir Sistemi (Systema Nervosum Autonomicum)

Vücudun metabolik işlemlerinin korunmasıyla sürekli veya zaman zaman görevli olan tüm organlar otonom sinir sisteminin kontrolü altında çalışır. Bu sisteme bitkisel veya vegetatif sistem de denir. Çünkü vücudun o anki durumuna, ihtiyacına, hareketliliğine uyum sağlayarak istemsiz bir şekilde çalışmasını, vücudu aktive veya pasifize etmesini sürdürür.

Duyu Organları

Duyu organları (organa sensuum); ses, koku, tat vb. farklı tipteki uyartıları alma kabiliyetine sahip organların tümünü kapsar. Bu organlarda farklı tipteki uyartıları alan özelleşmiş sinir uzamları yani reseptörler bulunur. Bu reseptörler alınan uyartıyı elektrik impulsları halinde beyne ve omuriliğe iletirler.

Tat organı (organum gustus); yutak, ağız boşluğu özellikle dilin arka bölümü ve dilaltı mukozasında bulunan ve tat tomurcuğu olarak bilinen kemoreseptörler tarafından şekillendirilir.

Koku organına (organum olfactus) ait koku reseptörleri burun boşluğunun koku ile ilgili mukozasına (regio olfactoria) yerleşmiştir. Buraya gelen uyartılar sinirsel impulslar vasıtasıyla koku beyine (rhinencephalon) iletilir.

Denge ve işitme organı (organum vestibulocochleare) kulak; hem işitmeye hem de kanatlılarda çok önemli olan denge sistemine ait kompleks bir anatomik yapılanmayı içinde barındırır.

Görme organı (organum visus); göz küresini (bulbus oculi) ve eklenti organlarını (organa oculi accessoria) kapsar. Göz küresi; orbita adı verilen göz çukurunun içine oturur. Kuşlarda gözler memelilere oranla oldukça büyüktür.

Dokunma vb. aktivitelerin impulslarını ileten reseptörleri taşımanın yanı sıra daha birçok özelleşmiş yapıları oluşturan, organ deridir. Kanatlılarda deri, memelilere kıyasla oldukça incedir. Kas tabakasına çok gevşek tutunur. Derinin çeşitli bölgeleri ihtiyaca göre özelleşmiş ibik, sakal, sorguç, pençe, gaga vb. oluşumlar şekillendirmiştir. Memelilerden farklı olarak ter ve yağ bezleri yok denecek kadar seyrektir.