Ünite 2: Yasal Yükümlülükler Bağlamında Yangın Güvenliği

Giriş

Türkiye’de 2002 yılından önce, sadece yerel ölçekte geçerliliği olan ve 1992 yılında yürürlüğe giren “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği” gündeme gelmiştir ve içeriğinde devlet tarafından kullanılan binalarda alınacak yangın güvenlik önlemlerini kapsayan hususlar yer almıştır. Ancak yangın güvenlik önlemlerini geniş çapta ele alan başka herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. İlerleyen süreçte 26 Ekim 1995 yılında yürürlüğe giren “Kamu Binalarının Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” ve belediyeler tarafından çıkarılmış bulunan yangından koruma yönetmelikleri ve talimatlar ile yangın güvenliği konusunda yeni birtakım düzenlemeler yapılmıştır.

26 Temmuz 2002 yılında Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilen “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)” ile başlamıştır. Bu yönetmelikle, Türkiye’de ilk defa bütün ülke genelinde kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin yangın güvenliği hususunda uyulması gerekli düzenlemeleri içeren zorunluluklar getirilmiştir.

Yangın Mevzuatının Gelişim Süreci

Türkiye’de ilk Yangından Korunma Yönetmeliği, 16 Ocak 1992 tarihinde Belediye Meclisinde kabul edilerek “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği” adıyla yürürlüğe konmuştur.

İlk Yangından Korunma Yönetmeliği’nin amacı, binalarda yangından ötürü ortaya çıkacak can ve mal kaybını en aza indirici önlemlerin doğru ve yeterli bir şekilde alınması olarak belirlenmiştir.

1992 yılında temelleri atılarak gelişmeye başlayan ve ülkemizde ulusal ölçekli olarak düzenlenen ilk yönetmelik, 08.10.1999 tarihli 586 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’nin 6. maddesi ile ekli 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu’nun Ek 9. maddesi kapsamında İçişleri Bakanlığı ile mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca müştereken hazırlanarak 12.06.2002 tarihli ve 2002/4390 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na istinaden 26.07.2002 tarih, 24827 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış ve yürürlüğe konulmuştur. Bu yönetmelikle yangına karşı yapısal düzenlemeler ile birlikte yangına dayanıklılık, yapı malzemelerinin sınıflandırılması gibi hususlardaki eksikliklerin giderilmesi hedeflenmiştir.

Yönetmeliğin gelişim sürecindeki ilk değişikliğin yapıldığı 2007 tarihli bu yönetmelikteki değişiklilerin nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• 1996 yılında Türkiye’nin Gümrük Birliğine dâhil olması kararının yürürlüğe girmesinden itibaren geçen beş yıl içinde, AB teknik mevzuatını kendi iç yasal düzenlemelerine dahil etmesi hükme bağlandığı için yönetmeliğin Avrupa mevzuatına uyumlu hâle getirilmesinin gerekmesi.
• Mevcut yapılar ile ilgili hiçbir hükmün bu yönetmelikte yer almaması ve ilgili hükümlerin eklenmesinin gerekmesi, mevcut yapılara esneklik getirilmesi ihtiyacı (mevcut bir binada kabloların halojen kabloya dönüştürülmesi, merdivenin yıkılıp genişletilmesi gibi hususların yer alması vb. konularda).
• Yönetmeliğin sadeleştirilmesi, yanlış yorumların, yazım hatalarının düzeltilmesi, detayların ve tekrarların azaltılması, mümkün olduğu kadar Türkçe kelimelerin kullanılması, bölümler arası dil birliğinin sağlanması ihtiyaçları (örneğin bir yerde “kaçış merdiveni” ifadesi kullanılırken başka bir yerde “yangın merdiveni” ifadesi yer alıyordu).
• Güncel standartların oluşturulması, eski standartların yönetmelikten çıkartılması gerekliliği (1996’dan itibaren Avrupa normlarına geçilirken standartlarda değişiklik yapılması zorunluluğu).

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)

BYKHY’nin amacı, binalarda yangından ötürü ortaya çıkacak can ve mal kaybını en aza indirici önlemlerin doğru ve yeterli bir şekilde alınmasıdır.

Yönetmeliğin 1. Kısım 1. maddesinde yönetmeliğin amacı aynen şöyle tanımlanmıştır: “…kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin, tasarımı, yapımı, işletimi, bakımı ve kullanımı safhalarında çıkabilecek yangınların en aza indirilmesini ve herhangi bir şekilde çıkabilecek yangının can ve mal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlamak üzere, yangın öncesinde ve sırasında alınacak tedbirlerin, organizasyonun, eğitimin ve denetimin usul ve esaslarını belirlemektir.”

2002 yılında yürürlüğe giren BYKHY, yaşanan gelişmeler doğrultusunda duyulan ihtiyaç çerçevesinde 2007 ve 2009 yıllarında revize edilen, 2015 yılında yapılan değişiklikler ile şimdiki son hâlini alan ulusal yangın yönetmeliğinin yazım sistematiği sayfa 32’de görsel 2.4’te verildiği şekilde düzenlenmiştir.

BYKHY hükümlerinin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konularda tereddüde düşülen, yorumlanması gereken veya belirsizlikler içeren hususlar hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir.

Yönetmelik hükümlerinde 2007 yılı itibarıyla binalarda yangın güvenliğine yönelik Avrupa yangın sınıfları ve ilgili standartları içerecek şekilde düzenlemeler yapılmıştır.

Standart/Standardizasyon Nedir?

Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO)’nün yaptığı tanımlamaya göre standart, üretimde, hizmette, anlayışta, ölçme ve deneyde bir örnek sağlanmasıdır. Standardizasyon ise belirli bir faaliyetle ilgili olarak, ekonomik fayda sağlamak üzere, bütün ilgili tarafların yardım ve iş birliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir. Bir başka tanımlamaya göre standart, standardizasyon çalışması sonucu ortaya çıkan belge veya eserdir. Standart insan hayatının her alanında yer alan ve yaşam kalitesini etkileyen önemli bir kavramdır.

Standardizasyon çalışmalarında öncelikli olarak can ve mal güvenliği hedeflenir. Standartların hazırlanmasında ülke şartları, can ve mal güvenliği, Gümrük Birliği, üretim ve ihracatı geliştirme, ithalatı denetleme, tüketici meseleleri, kalite ve çevre konularına öncelik ve önem verilerek yayımlanmış uluslararası (ISO, IEC vb.) ve bölgesel standartlar (EN) ile diğer gelişmiş ülkelerin millî standartları (ASTM, DIN, BSI, JIS vb.) esas alınmaktadır.

Özelliklerine, uygulama alanlarına ve şekillerine göre üç ana başlık altında gruplanabilen standart çeşitleri sayfa 36’da tablo 2.2’de verilmiştir.

Özelliklerine Göre Standartlar:

1. Temel Standartlar: Ticari ilişkilerde kıyaslamaya, değer ölçmeye ve anlaşma sağlamaya yarayan genel kapsamlı standartlardır. Örneğin; yapı malzemeleri, yağmurlama başlıkları, beyaz eşya, otomobil, plastik boru vb.

2. Türev Standartlar: Temel standartlar esas alınarak oluşturulan standartlardır.

Ürün Standartları: İşlenen, imal edilen ya da doğal şekilde değerlendirilen ürün ve malzemelerin asgari kalite özelliklerini belirleyen standartlardır.

Metot Standartları: Üretim veya hizmetin standartlara uygun olması için hangi tür alet, araç, gereçlerle ve nasıl yapılacağını açıklayan rehber niteliğindeki standartlardır.

Hizmet Standartları: Mal ve hizmetlerin insanın can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürmeden, kaliteli, ekonomik ve verimli bir şekilde üretilmesi için uygulanması zorunlu olan asgari sistem gerekliliklerini belirleyen standartlardır.

Uygulama Şekillerine Göre Standartlar:

1. Zorunlu Standartlar: Uygulanması yasalarla zorunlu hâle getirilmiş olan standartlardır.
2. İsteğe Bağlı Standartlar: Yasalarla uyulması zorunlu olmayan standartlardır.

Uygulama Alanlarına Göre Standartlar:

1. İşletme Standartları: İşletmelerin belirli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla uygulanan standartlardır.
2. Endüstriyel Standartlar: Aynı sektörde bulunan ve aynı malı üreten sanayi işletmelerinin ürünleri için uygulanan standartlardır.
3. Bölgesel Standartlar: Çeşitli ticari ilişkiler içerisindeki ülkelerin kendi aralarında anlaşarak uyguladıkları standartlardır.
4. Ulusal Standartlar: Sadece ülke sınırları içerisinde uygulama geçerliliği olan standartlardır.
5. Uluslararası Standartlar: Tüm dünyada uygulama geçerliliği olan standartlardır. ISO standartlarının tamamı bu gruba girer.

Uluslararası ve Bölgesel Standardizasyon Kuruluşları

Standartlar madde, mamul, usul ve hizmetlerin kullanım amaçlarına uygun olmalarını sağlamak için hazırlanmış, teknik özellikleri ve diğer ölçütleri ihtiva eden, üzerinde görüş birliğine varılmış dokümanlardır.

Türk Standartları Enstitüsü (TSE)

Türk Standartları Enstitüsü 16 Ekim 1954’te kurulmuş, 18 Kasım 1960 tarihli 132 sayılı Kanun’la bugünkü yapısına kavuşmuştur. Her türlü madde ve mamuller ile usul ve hizmet standartlarını hazırlama amacıyla kurulan Türk Standartları Enstitüsü tüzel kişiliğe sahip, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen bir kamu kurumu olup, kısa adı ve markası TSE’dir.

Ülkemizde yangın güvenliği ile ilgili standartlar Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından hazırlanmaktadır.

Yangın Testleri – Değerlendirme ve Sertifikasyon

Yangın dayanımı, yangın direnci, yapı malzemeleri ve yapı elemanlarının yangın dayanımı, yangına tepki sınıflandırması vb. gibi yangın güvenliğinin sağlanmasında kullanılan ölçütlerin belirlendiği standartların nasıl ölçüleceği, değerlendirileceği ve ibraz edileceği de yine test metotlarını ve değerlendirme süreçlerini içeren ve uluslararası platformlarda kabul gören standartlarla belirlenmiştir. Söz konusu testlerin akredite olmuş laboratuvarlarda gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Standardında belirtilen metotlar çerçevesinde başarı ile tamamlanan testlerin sonunda, test edilen numunenin üretim ayrıntıları, boyutları, yapılandırılması gibi bilgilerini de içeren, test mühendislerinin yapmış olduğu gözlemlerin, ekipmanı (örneğin fırın) gösteren grafiklerin ve numunenin ulaştığı sıcaklık derecelerinin, varsa sapmaların gösterildiği bir rapor hazırlanır. Test raporu tümüyle gerçek verilere dayanan bir doküman olup, test edilen numunenin başarısız olma sürelerini belirtir. Test raporlarında istendiğinde test edilen numunenin sonucuna ilişkin yangına dayanıklılık durumu ile ilgili yorum yapılabilmektedir. Hazırlanan genel değerlendirme raporu ile de belgelendirme/sertifikasyon yapılır.