Ünite 7: Kaçış Yolları

Yangın Anında İnsan Davranışları

Bir yangın olayı gerçekleştiği zaman, o binada bulunan tüm insanların tehlikeden en kısa sürede ve güven içerisinde uzaklaşabilecekleri ve tamamıyla güvende olabilecekleri bir yere ulaşan korunmuş kaçış yolları mutlaka tasarlanmalıdır.

Yangın durumunda insan davranışları genellikle karmaşıktır. Yangın yan ürünlerinin (alev, duman, yüksek sıcaklık) belirgin olarak ortaya çıkmasından önce bina kullanıcılarının bireysel geçmiş deneyimleri çerçevesinde küçük işaretleri algılayarak ya da uyarı sistemleri ile uyarılarak yangının farkına varmaları önemlidir.

Panik, belli belirsiz kavranabilen, gerçek veya varsayılan tehlikelerden kaynaklanan; genellikle insan vücudunu etkileyen, güvende olabilmek için tedbirsiz ve aşırı güç sarf etmeye yol açan, korku ve tedirginlik sonucu birden ve şiddetli ortaya çıkan histir.

Yangın güvenlik önlemlerinin doğru planlanabilmesi için özellikle binada yaşayan ve binayı tanıdığı varsayılan kullanıcılar ile binayı tanımadığı varsayılan geçici kullanıcılar açısından değerlendirmelerin doğru yapılması gerekmektedir.

Kaçış Yollarının Planlanması

Kaçış yollarının planlanmasında dikkate alınacak temel parametreler aşağıda verilmiştir:

• Her tür kullanıcı için yeterli sayıda, kapasitede ve nitelikte çıkış sağlamak
• Birbirlerine alternatif olabilecek farklı çıkışlar düzenlemek
• Çıkış güzergâhlarını yangın ve yan ürünlerinin etkisinden tamamen yalıtmak / arındırmak
• En basit, görünebilir ve net şekilde düzenlemek
• Kaçış güzergâhının başladığı kottan son çıkışa kadar sürekliliğini sağlamak

Yatay Kaçış Yolları

Kaçış yolunun başladığı nokta kişinin risk durumunda bulunduğu yere bağlı olarak değişmekle birlikte korunmamış bir alan olacaktır. Bu durumda yangın olan binanın herhangi bir yerinde bulunan her bir kullanıcının yangın ve yan ürünlerine maruz kalmamasını sağlayabilmek için korunmuş kaçış yollarına ulaşım uzaklığı sınırlandırılmak durumundadır.

Kaçış uzaklığı, mekânın en uzak köşesinden “korunmuş merdiven” boşluğuna, yangın güvenlik holüne giriş kapısına ya da son çıkışa kadar olan uzaklıktır. Kaçış uzaklığının ölçülmesine mekânların içerisindeki en uzak noktadan başlanır. Bu noktaya gelen duvarın 40 cm önü itibarıyla ölçülür. Doğrudan uzaklık ve kaçış uzaklığı olarak iki şekilde ele alınır.

Kaçış yollarının düzenlenmesinde işlevsel analizi yapılan bina bünyesinde bir katta veya bina bütününde farklı kullanım sınıfları var ise ilgili değerleri tespit etmek için iki seçenek vardır:

• En sıkı kaçış gerekleri olan kullanım sınıfı esas alınarak kaçış uzaklıkları belirlenir.
• Zonlama yapılarak her bir bölüm kendi içerisinde değerlendirilir ve gerekleri belirlenir.

Düşey Kaçış Yolları

Kaçış yolunun ikinci kısmında ise korunmuş düşey kaçış yolları (yangın merdivenleri ve rampaları) yer almaktadır. Bu noktaya ulaşan kişilerin kendilerini tamamen güvende hissetmeleri sağlanmalı ve güvenli alana riskten korunmuş olarak ulaşabileceklerine inanan insanların panik yaşamadan ilerlemeleri gerçekleştirilmelidir. Bunun için, yangın ürünleri olarak nitelendirilen alev, duman ve zehirli gazlar yangına dayanımlı konstrüksiyonlar veya etkili kriterlere sahip duman kontrol elemanları ya da her ikisi bir arada kullanılarak bu alandan uzaklaştırılmalıdır.

Yangın merdivenleri konumlarına bağlı olarak iki grupta ele alınabilir:

• Dış konumlu yangın merdivenleri
• İç konumlu yangın merdivenler

Dış konumlu yangın merdivenleri: Yüksek bina sınıfına girmeyen (bina yüksekliği 21.50 m ve altında olan binalarda) yapılarda yapı dışında düzenlenen ve korunumlu bir yuva içerisinde olmayan yangın merdivenleri kullanılabilir. Ancak strüktür, malzeme ve fiziksel özellikleri ile yangın merdiveni olma niteliğine sahip olmaları ve bulunduğu cephenin yangın dayanımı açısından uygun olması gerekmektedir.

İç Konumlu Yangın Merdivenleri: İç konumlu yangın merdivenlerinin yeri yangın durumunda binadaki insanların alternatif bir kaçma şansı bulabileceği ve güvenli bir şekilde bina dışına kaçışlarını kolaylaştıracak şekilde seçilir. Yangın korunumlu olması gereken merdiven yuvalarının yangına en az 120 dakika dayanım gösteren duvarlarla çevrili olması ve bu duvarlar üzerinde bulunan kapılarında yangına en az 90 dakika dayanım gösteren yangın kapısı olması zorunludur. Özellikle yüksek binalarda yangın güvenlik hollerinden ulaşılan iç konumlu yangın merdivenlerinin yapılması mecburidir.

Yangın Güvenlik Holleri

Korunmuş yangın merdivenlerini yangın yan ürünlerinin etkisinden korumak, yangınla mücadele ekiplerine hazırlık ve eylemleri için korunumlu bir alan yaratmak ve gerektiğinde kısıtları olan kullanıcıların sığınmasına imkân sağlamak amacıyla tasarlanan hollerdir.

Holleri çevreleyen duvarların ve döşemelerin en az 120 dakika yangın dayanımına sahip olması, duvarların üzerinde yer alan kapıların ise en az 90 dakika yangın dayanımlı yangın kapısı olması gerekmektedir.

Korunumlu yangın merdivenlerinin hemen önünde düzenlenen yangın güvenlik hollerinin herhangi bir noktasında yanıcı malzeme kullanımı kesinlikle yasaklanmıştır. Ayrıca pek çok kamusal binada rastlanan yangın güvenlik hollerinin ıslak hacimler, temizlik odaları ya da depo alanları gibi mekânlarla ortak kullanımı da kesinlikle yanlış bir uygulamadır. Bunun da ötesinde bu alanların depolama alanları gibi kullanılması da kesinlikle yasaktır.

Yangın Kapıları

Yangın kaçış güzergâhı üzerinde yer alan kapıların da yangın güvenliği açısından taşıması gereken özellikler bulunmaktadır. Kaçış yolları üzerinde yer alan kapılarda dönel kapılar ya da turnike sistemler kullanılmasına izin verilmemektedir. Kişi sayısının 50’yi aştığı mekânların çıkış kapıları kaçış yönüne doğru açılmalı ve asla kilitli, sürgülü tutulmamalıdır. Kaçış merdivenlerine ve yangın güvenlik holüne açılan kapıların ise yangın kapısı niteliğinde olması şarttır.

Kaçış Yollarının Boyutlandırılması

Bir binanın içerisinde farklı katlarda ya da aynı kattaki farklı mahallerde değişik sayılarda ve yoğunluklarda insanların bulunması olasıdır. Bu nedenle kaçış yollarının kapasitesi ve işleyişi açısından yeterli ve yetkin tasarımı için her bir katın işlevsel analizinin yapılması ve kullanıcı yüklerinin doğru hesaplanması ilk adımdır. Yapılan hesaplamaların sonucunda genellikle en kalabalık kat dikkate alınarak kapasite belirlenir ve gereklilikler ortaya konur.

Kaçış Yollarının Boyutlandırılmasında Kullanılan Sayısal Veriler

Kullanıcı yükü, tasarım standartlarından gelen bir mahalde işlevine bağlı olarak kişi başına düşmesi gereken alan üzerinden hesaplanır. Her bir kat için yapılan işlevsel analiz sonuçlarına göre katta bulunan mahaller ve alanları belirlenir.

Acil Durum Aydınlatma Sistemleri ve Yönlendirme İşaretleri – Tahliye Projeleri

Yeterli ve yetkin kaçış yolları tasarımında önemli parametrelerden bir tanesi de acil durum aydınlatma sistemlerinin ve acil durum yönlendirme işaretlerinin doğru bir şekilde tesis edilmesidir.

Acil Durum Aydınlatma Sistemleri

Yangın riskinin gerçekleştiği durumlarda kullanılan kaçış yollarının herhangi bir olumsuzluğa sebebiyet vermeden yeterli düzeyde, kesintisiz ve beklenen süre kadar aydınlatılması mecburidir. Bunun için genel şehir şebekesinden veya benzeri bir dış elektrik kaynağından beslenen aydınlatma sisteminin herhangi bir arızadan, sigorta atmasından ya da yangın, deprem vb. gibi sebeplerle doğan güvenlik ihtiyacından dolayı kesilmesi durumlarında otomatik olarak devreye giren acil durum aydınlatma sistemlerinin yangın kaçış güzergâhları üzerinde kurulması gerekmektedir.

Acil durum aydınlatma sisteminin normal aydınlatma sistemi kesildikten sonra en az 60 dakika süreyle devrede olması zorunludur. Kullanıcı yükünün 200 kişiyi aştığı binalarda ise bu süre en az 120 dakika olmalıdır.

Acil Durum Yönlendirme İşaretleri

Can güvenliği tehdidi olan insanların, özellikle aşina olmadıkları bir bina içerisinde olmaları durumunda tahliye süreci içerisinde doğru karar verebilmeleri için yönlendirme işaretlerinin mevcudiyeti son derece önemlidir.

Yönlendirme işaretleri her noktadan görülebilecek şekilde yerleştirilmelidir. Görülebilirliği açısından esas alınan parametreler işaret yüksekliği ve aydınlatma konumlarıdır. İşaret yüksekliği 15 cm’den az olmayan yönlendirme işaretleri dışarıdan veya kenarından aydınlatılıyorlarsa işaret boyut yüksekliğinin 100 katına eşit uzaklığa yerleştirilebilirler. İçinden ve arkasından aydınlatılan yönlendirme işaretlerinde ise bu mesafe 200 katına eşittir. Bu uzaklıktan daha uzak noktalardan erişim için gerektiği kadar yönlendirme işareti ilave edilmelidir. Zeminden yükseklikleri ise 200 cm ile 240 cm arasında olacak şekilde yerleştirilmelidirler. Kaçış yollarında yönlendirme işaretleri dışında, kaçış yönü ile ilgili tereddüt ve karışıklık yaratabilecek hiçbir ışıklı işaret veya nesne bulundurulmamalıdır.

Bina Tahliye Projesi ve Acil Durum Ekiplerinin Oluşturulması

İnsanların tehlike anında binadan en kısa sürede tahliye edilebilmesi ve panik anında insanların hangi güzergâha ilerleyeceğini en kısa zaman içerisinde belirlemek için bina tahliye projeleri hazırlanması gerekmektedir. Bu projeler de gösterilen güzergâhlar boyunca tahliyenin nasıl olacağının deneyimlenmesi süreci de tahliye tatbikatlarıdır.

Belediye itfaiye birimlerince, projelerde değişiklik veya ilave gerekli görülmesi hâlinde, istenilen değişiklik veya ilavenin BYKHY’nin hangi maddesine istinaden gerekli görüldüğünün belirtilmesi mecburidir. Yorumlanması gereken, açıklık gerektiren veya belirsiz olan konularda Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görüşü alındıktan sonra işlem ve uygulama yapılır. Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler; yangın söndürme, algılama ve tahliye projelerinin ve uygulamalarının BYKHY hükümlerine uygun olup olmadığını denetler.

Yapı, bina, tesis ve işletmelerde yangın güvenliğinden; kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda en büyük amir, diğer bina, tesis ve işletmelerde ise sahip veya yöneticiler sorumludur. Sorumlular çalışma saatleri içinde görevli sayısına ve binadaki en büyük amirin takdirine göre, binanın her katı, bölümü veya tamamı için görevliler arasından seçilir. Kat mülkiyetine tabi olan binalarda ise bu sorumluluk bina yöneticisine aittir.

Yangın güvenliğinin sağlanmasında yapının tipine kullanıcı sayısına bağlı olarak yapılacak tatbikatlarda görev almak üzere ekipler kurulur. Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişiden fazla insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’den fazla kişinin barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur:

• Söndürme ekibi
• Kurtarma ekibi
• Koruma ekibi
• İlk yardım ekibi

Bu belirtilenlerin dışındaki yapı, bina, tesis ve işletmelerde ise; bina sahibinin, yöneticisinin veya amirinin uygun göreceği tedbirler alınır. Acil durum ekiplerinin personeli; bina sahibi, yöneticisi veya amirinin sorumluluğunda yangından korunma, yangının söndürülmesi, can ve mal kurtarma, ilk yardım faaliyetleri, itfaiye ile iş birliği ve organizasyon sağlanması konularında, mahallî itfaiye ve sivil savunma teşkilatlarından yararlanılarak eğitilir ve yapılan tatbikatlar ile bilgi ve becerileri artırılır.