Ünite 8: Aktif Yangın Güvenlik Sistemleri

Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri

Yönetmelikte yangın uyarı sistemi olarak bütüncül bir şekilde ele alınan sistemler, yangın algılama, alarm verme, kontrol ve haberleşme fonksiyonlarını kapsamaktadır ve sistem parçalarının TS EN 54’e uygun olarak üretilmesi, tasarlanması, tesis edilmesi ve işletilmesi zorunlu tutulmuştur.

Yangın algılama ve uyarı sistemleri, dedektörlerinden aldığı yangın ikazını yorumlayarak siren, söndürme sistemi, telefon hattı vs. gibi çıkışlarını aktif hâle getirirler. Temel olarak üç işleve sahiptirler:

• Bilgilendirme
• Yetkili mercilere yönlendirme
• Söndürme sistemini aktif duruma getirme

Yangın algılama ve uyarı sistemlerinin bu işlevleri yerine getirirken üstlendiği amaçlar can ve mal güvenliğini esas almaktadır. Yangın yan ürünlerinden olan ve insanlara verdiği fiziksel rahatsızlığın yanı sıra bilhassa kaçış yollarındaki görüş mesafesini kısıtlayarak hareket kabiliyetlerini azaltan duman görüş mesafesini 20 metrenin altına düşürmeden bina kullanıcılarını uyarmak ve emniyetli bölgelere kaçmalarına imkân vermek birincil amaçtır.

Yangın algılama ve uyarı sistemleri, manuel (el ile), otomatik veya bir söndürme sisteminden aldığı uyarılardan biri veya birkaçı ile devreye girerler. BYKHY’nin 75. maddesi gereği, yapı yüksekliği veya toplam kapalı alanı belirli değerleri aşan binalarda ise otomatik yangın algılama sistemlerinin kurulması zorunlu tutulmuştur.

Yangın algılama ve uyarı sistemleri konvansiyonel ve adreslenebilir yangın algılama ve uyarı sistemleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Konvansiyonel Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri: Konvansiyonel yangın algılama ve uyarı sistemleri, kurulu bulunduğu binada çıkan yangının sadece bölge bilgisini verebilen, insanları sesli ve ışıklı şekilde uyarabilen elektronik sistemlerdir.

Adreslenebilir Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri: Tamamen elektronik ve programlanabilir sistemler bütününden meydana gelen adreslenebilir yangın algılama ve uyarı sistemleri, yangının adresini kesin olarak bildirmesi esasına dayanmaktadır. Adreslenebilir yangın algılama ve uyarı sisteminde her yangın algılama dedektörünün bir adresi bulunmaktadır. Bu da alarm veren dedektörün kolaylıkla panelden görünmesini ve yangın çıkış noktasının kolaylıkla tespit edilmesini sağlamaktadır. Bu sayede yüksek katlı ve ayrı bölmelerin olduğu hastane, otel gibi yapılarda yangın veya hata sinyali gönderen cihaz rahatlıkla tespit edilebilir. Örneğin 30 katlı bir konut projesinde yangının kaçıncı kattan, kattaki hangi daireden ve dairedeki hangi odadan geldiği bilgisi adreslenebilir yangın algılama ve uyarı sisteminin kontrol paneli ekranından rahatlıkla tespit edilebilir.

Yangın Algılama ve Uyarı Sistemlerinin Bileşenleri

Bir yangın algılama ve uyarı sisteminin temel bileşenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Giriş cihazları (Butonlar, Dedektörler),
• Kontrol panelleri ve tekrarlayıcı paneller (Değerlendirme ünitesi),
• Çıkış cihazları (Sesli ve ışıklı uyarı cihazları).

Giriş Cihazları: Ortamdaki riskli durumu algılayarak değerlendirme ünitelerine bilgi gönderen ve sistemi harekete geçiren ekipmanlardır.

Uyarı Butonları: Yangın kaçış yolları üzerine kurulan ve el ile yangın uyarısına imkân veren yangın uyarı butonları, herhangi bir bina veya tesiste yangının tespit edildiği anda ulaşılması güç olan bölgelere yangının sesli ve ışıklı şekilde bildirilmesi mantığı üzerine kurulu elektronik ekipmanlardır.

Dedektörler: Dedektörler yangın algılama sisteminin temel bileşenlerindendir. Bir mahalde oluşan yangını algılar ve yangın algılama sistemine haber verirler. Genel olarak dedektörler; duman, ısı, alev gibi yangın yan ürünlerinden birini veya birkaçını algılayarak çalışmaktadır. Yangın algılama sistemlerinde kullanılan dedektör çeşitleri algıladıkları duman, sıcaklık, alev ve gaz etkisine göre sınıflandırılabilmektedir.

Kontrol Panelleri ve Tekrarlayıcı Paneller: Yangın algılama ve uyarı sistemlerinin beyni kontrol panelleridir. Kontrol panelleri diğer bütün bileşenlerden aldığı bildirimleri ayarlanmış durumlara (öngörülmüş senaryolara) göre kullanıcılara iletirler. Zira günümüzde özellikle spor kompleksleri, alışveriş merkezleri, plazalar, iş merkezleri ve toplu kullanıma açık birçok binada yangın algılama ve alarm sistemleri programlanmış senaryolara göre çalışmaktadır. Bu senaryolar binanın kullanım şekline, yangın sınıfına, kullanıcı yüküne göre değişiklikler göstermektedir.

Çıkış Cihazları-Sesli ve Işıklı Uyarı Cihazları: Yangın kontrol panelinden veya doğrudan yangın butonundan alınan uyarının sesli, ışıklı veya sesli ve ışıklı olarak bildirilmesi amacıyla kurulan ekipmanlardır ve yangın uyarı butonunun mecburi olduğu yerlerde uyarı sistemi de mecburidir. Yangın alarm paneli herhangi bir bölgeden veya dedektörden algılama yaptığında sistemin kurulu olduğu alandaki kullanıcıları uyarmak amacıyla ikaz verir. Panel üzerinde ince buzzer (vızıltı) sesi ile beraber daha yüksek sesli uyarılar için sirenleri, hatta ışıklı ve sesli uyarılar için flaşörlü sirenleri kullanır.

Sesli uyarı cihazları yerden 150 cm yükseklikte yerleştirilmelidir. Binada kullanılacak olan diğer sesli uyarıcılardan ayırt edilebilecek özelliğe sahip sesli yangın uyarı cihazlarının ses seviyesi, ortalama ortam ses seviyesinin en az 15 dBA üzerinde olmalıdır. Uyuma maksatlı bölümler ile banyo ve duşlarda, ses seviyesinin en az 75 dBA olması gerekmektedir. Sesli uyarı cihazlarının kendi konumundan 3 m uzaklıkta en az 75 dBA ve en çok 120 dBA ses seviyesi elde edilecek özellikte olmaları şarttır.

Yangın Önleme ve Söndürme Sistemleri

Yapılarda meydana gelebilecek bir yangın olayı esnasında kullanılan yangın söndürme cihazları, yangın hortum dolapları, hidrantlar ve otomatik söndürme sistemleri gibi ekipmanların tamamı yangın önleme ve söndürme sistemleri olarak adlandırılır. Bu sistemler yangın riski taşıyan mekânlarda yangının yayılmadan kontrol altına alınması ve/veya söndürülmesi amacıyla geliştirilmiş sistemlerdir. Bu gibi sistemlerde kullanılacak bütün ekipmanın sertifikalı olması şarttır.

Söz konusu yangın önleme ve söndürme sistemleri aşağıda sıralanmıştır:

• Sabit boru sistemleri
• Otomatik yağmurlama / sprinkler sistemleri
• Su sprey / püskürtme sistemleri
• Köpük sistemleri
• Sabit kuru kimyasal söndürme sistemleri
• Gazlı yangın söndürme sistemleri
• Yangın hidrant sistemleri
• Taşınabilir yangın söndürücüler

Sabit Boru Sistemleri

Yüksek binalarda, kat alanı 1000 m2’yi geçen alışveriş merkezlerinde, otoparklarda, resmî binalarda, otellerde, sanat ve kültür merkezlerinde, spor salonlarında, sanayi tesislerinde vb. binalarda uygulanırlar.

Sabit boru sistemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

Kuru sabit boru sistemleri
Islak sabit boru sistemleri

Otomatik Yağmurlama / Sprinkler Sistemleri

Dünyada ilk olarak 18. yüzyılın ikinci yarısında kullanılmaya başlanan yağmurlama sistemleri ülkemize 1950’li yıllarda rafineri, baraj ve yabancı yatırımlı fabrikalarla girmiş ve 1985 yılına kadar sadece bu tür tesislerde kullanılmıştır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan yağmurlama sistemleri yangını söndürmek, soğutmayı sağlamak ve gelişen yangını itfaiye gelinceye kadar sınırlandırmak amacı ile kurulan ve su püskürtmesi yapan, yangın çıkması durumunda otomatik olarak devreye giren ve tavana yerleştirilen sistemlerdir.

Yağmurlama sistemlerinin tasarımında izlenmesi gereken adımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Korunacak alanın tehlike sınıfının belirlenmesi,
• Tek bir yağmurlama zonu olarak korunabilecek en fazla kat alanının belirlenmesi,
• Bir yağmurlama başlığı tarafından korunacak en fazla alanın belirlenmesi,
• Sistem tipinin seçilmesi,
• Su ihtiyacının belirlenmesi,
• Yağmurlama başlıkları arasındaki mesafelerin belirlenmesi,
• Yağmurlama başlıklarının duvardan olan mesafelerin belirlenmesi,
• Düşey engeller ve yağmurlama başlıkları arasındaki mesafelerin belirlenmesi.

Yağmurlama sistemleri kendi içerisinde aşağıdaki gibi sınıflandırılabilmektedir:

• Islak Borulu Yağmurlama Sistemleri
• Kuru Borulu Yağmurlama Sistemleri
• Deluge (Selleme) Yağmurlama Sistemleri
• Ön Hareketli Yağmurlama Sistemleri

Su Sprey / Püskürtme Sistemleri: Su sprey sistemleri deluge sprinkler sistemlerine benzerler, sadece kullanılan fıskiye tipi farklıdır. Su sprey sistemlerindeki fıskiyeler suyu istenilen şekilde istenilen yere büyük bir hassasiyetle göndermek üzere tasarlanmışlardır. Kontrol vanasının açılmasıyla açık hâlde bulunan bütün sprey fıskiyelerinden su akmaya başlar. Fıskiyedeki koni şeklinde katı eleman suyun istenilen akış şekli, hızı, parçacık büyüklüğü ve yoğunlukta tam olarak belirlenen alana akmasını sağlar.

Köpük Yangın Söndürme Sistemleri

Köpüklü yangın söndürme sistemleri genel olarak yanıcı ve sıvı kimyasalların ya da yakıtların söndürülmesinde kullanılmaktadır. Köpüklü yangın söndürme sistemleri otomatik olarak tasarlanabildiği gibi manuel olarak da kurulabilmektedir. Etkili bir söndürme etkisi olan köpüklü yangın sündürme sistemleri hem yangını soğutmakta hem de sıvının üzerinde oluşturduğu bir tabaka ile oksijenle yakıt buharının temas etmesini engelleyerek yakıt yüzeyinde meydana gelen buharlaşmanın önüne geçmekte ve alevle yakıt yüzeyini birbirinden ayırmaktadır.

Köpük sistemlerinin iki tipi vardır:

• Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler
• Orta ve yüksek genişleme oranına sahip sistemler

Sabit Kuru Kimyasal Söndürme Sistemleri

Muhtemel gaz ve sıvı yangınlarının olabileceği ve diğer söndürme sistemlerinin etkili olamadığı durumlar için tasarlanan sistemlerde söndürücü akışkan yangın sınıfına göre değişik kuru kimyevi tozlardır.

Kuru kimyasal söndürme sistemlerinin diğer sistemlere göre söndürme süreleri çok daha düşüktür. Sulu sistemlerin kullanılmasının uygun olmadığı alanlarda kullanılabilirler; örneğin petrol rafinerileri, kimyasal madde üretim tesisleri, boya kabinleri ve kaplama odaları, LNG pompa istasyonları, uçak hangarları, pompa odaları, jeneratör odaları, pano odaları, yanıcı parlayıcı sıvı depoları.

Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri

Yangının oluşabilmesi için yanıcı maddelerin belirli bir sıcaklığa ulaşabilmesi ve ortamda yeterli miktarda oksijen miktarının bulunması gerekmektedir. Temiz bir ortamdaki havada % 20,9 oranında oksijen vardır. Yanma olayının gerçekleşmesi için bu oranın %16’nın altına düşmemesi gerekir. Oksijen oranının %16’nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu yavaş yavaş sönmeye yüz tutar. Oksijen oranının %14’ün altına düşmesi hâlinde yanma sonlanır.

• Uygulama yapılacak alan (alanın sızdırmazlığı vs.)
• Uygulamanın şekli
• Kullanım amacı
• Gaz silindirleri ile korunan alan arasındaki mesafe
• Yatırım maliyeti
• Bakım maliyeti
• Yeniden dolum maliyeti
• Lokal bulunabilirlik
• Çevreci olma niteliği vb.

Yangın Hidrant Sistemi (Bina Dışı Sabit Boru Hortum Sistemi)

Yangınlara dışarıdan müdahale edebilmek amacıyla yapıların etrafına yerleştirilen ve itfaiyenin bağlantı yapması için bırakılan ağızlara yangın hidrantı denir. Yangın anında, itfaiye araçlarına bu hidrantlardan su ikmali yapılır veya hortum serilerek doğrudan hidrantlar vasıtasıyla yangına müdahale edilir. Hidrant sistemleri merkezi su besleme sistemlerine (şehir suyu şebekesine) veya büyük işletmelerde yangın pompası ile su depolarına bağlanır. Hidrantlar itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde düzenlenmelidir.

Taşınabilir Yangın Söndürme Cihazları

Taşınabilir yangın söndürücüler yanan maddenin cinsine göre uygun söndürücü tipi seçilmek koşuluyla her cins yangın için diğer yangın söndürme sistemleri ile birlikte kullanılırlar ve TS 862-EN 3 kalite belgeli olmaları şarttır. Periyodik bakım ve kontrolleri ise TS ISO 11602-2 standardına göre yapılır. CO2, köpük, kimyevi toz, su gibi akışkanların kullanıldığı bu söndürücü tipleri 2, 6, 12 kg’lık tüpler hâlinde olabilmektedirler.