Ünite 4: Hayvanlarda Verimler ve Verim Özellikleri

Üreme, Döl Verimi Ve Döl Verimini Etkileyen Faktörler

Hayvan yetiştiriciliğinde üretim ne olursa olsun başarılı olmanın temel şartı düzenli yavru (döl) almaktır. Döl verimini etkileyen üç temel şart sağlanmalı:

• Sürü büyüklüğünün korunmak ; kararlılığın devamı için üretim ve hayvan sayısı belirli düzeyde tutulmalıdır. Bu nedenle işletmeler, ölüm, mecburi kesim gibi değişik sebeplerden ötürü üretim kararlılığını korumak için belirli bir planlama yapmalıdır.
• Verimli bir üretimi sağlayabilmek ; Verimli bir üretimin sağlanabilmesi etkin bir üreme bağlıdır.
• Seleksiyon ve ayıklamayı etkin yapabilmek; Üretimin devamlılığının sağlanması, farklı sebeplerden ötürü verimleri düşen hayvanların sürüden çıkarılması ve çıkarılanların yerine daha genç veya yüksek verimli olanları sürüye dahil edilmesi gerekir(seleksiyon).

Döl Verimini Etkileyen Faktörler;

• Irk
• Vücut yapısı
• Anatomik bozukluklar ve hastalıklar
• Yetiştirme sezonu
• Bakım Beslenme
• Çevre Sağlığı ve Işık

Laktasyon, Süt Verimini Ve Süt Verimini Etkileyen Faktörler

Memeli hayvanların yeni doğan yavrularını besleyebilmek için meme bezlerinden süt salgılamalarına laktasyon denir. Süt üretiminin temel amacı yavruları beslemektir, ancak yüksek süt verimi yönünde yapılan seleksiyon ve bakım düzenlenmesi sonucunda süt verimleri yavrularının ihtiyacının üzerine çıkarılmıştır.

Sütün salgılanması tüm laktasyon boyunca farklı sebeplere bağlı olarak değişiklik gösterir. İneklerde süt verimi ırklara göre fazla değişiklik göstermeden standart bir eğriye uyum gösterirken, koyunlarda her ırk kendine özgü farklı bir laktasyon eğrisine sahiptir. Bu eğriler, doğum sonrası belirli bir süre yükseldikten sonra kısa bir süre sabit seyreder ve daha sonrada azalır. Süt salgılanmasının durmasına kuruya çıkma denir.

Laktasyon süresi hayvan türlerine göre değişiklik gösterir. Süt inekleri gebe kalmadıkları veya kuruya çıkarılmadıkları sürece süt verimleri azalarak da olsa devam eder. Elbette böyle bir üretim ekonomik değildir. Ancak koyun ırklarında laktasyon süt ineklerine göre çok daha kısa sürer. Örneğin; yerli koyun ırklarında laktasyon süresi 4-5 ay sürmektedir.

Süt Verimini ve Bileşimin Etkileyen Faktörler

• Irk
• Yaş
• Kızgınlık ve gebelik
• Vücut büyüklüğü
• Kuruda kalma süresi
• Mevsim ve çevre ısısı
• Sağım sayısı ve aralığı
• Besleme
• Meme sağlığı ve hastalıklar

Büyüme, Et Verimi Ve Et Verimini Etkileyen Faktörler

• Büyüme ve Gelişme ; Büyüme, ergin canlı ağırlığına ulaşana kadar hayvanların ağırlık kazanması, beden yapısının çeşitli görevleri yapabilecek şekilde farklılaşması, gelişmesi büyümesi ve beden yapısında gelişme olarak ifade edilir. Hayvanlarda gerçek büyüme kas, kemik ve organ dokularının artışıdır.
• Et Verimi; Et hayvanların kasları olup, hayvanlardan elde edilen yenilebilir kısımlarıdır. Et verimi büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar ile tavuk, hindi gibi kümes hayvanlarının kesilmesi sonucu elde edilen karkas miktarıdır.
• Karkas Bileşimi ve Kalitesi ; Karkas, kasaplık hayvanların baş, ayaklar, deri ile yenilebilir ve yenilemeyen iç organlar ayrıldıktan sonra geriye kalan kemikli kısma denir. Kanatlı hayvanlarda ise tüyler yolunduktan ve iç organlar alındıktan sonra geriye kalan kemikli et kısmıdır.
• Beyaz Et; Beyaz et denilince genel olarak kanatlı hayvanlardan ve özellikle tavuklardan elde edilen yenilebilir et anlaşılır. Tavuk eti denilince de ilk akla gelen broyler ya da etlik piliçlerden elde edilen piliç etidir. Piliç ya da tavuk eti üstün besleyici özellikleri ve ucuz bir hayvansal protein olması nedeni ile bütün dünyada yaygın olarak tüketilmektedir. Tavuk eti yanında son yıllarda hindi eti de beyaz et tüketiminde önemli bir yer tutmaktadır.

Yumurta Verimi Ve Yumurta Verimini Etkileyen Faktörler

Yumurta insanların gıdalar ile dışarıdan alması gereken amino asitlerin tamamını içerdiğinden tam proteinli gıda olarak tanımlanır. Bir başka gıda maddesinin protein değeri ortaya konurken yumurtanın protein değeri %100 alınır ve karşılaştırma buna göre yapılır. Aynı zamanda yumurta; içinde embriyonun eksiksiz bir şekilde gelişimini sağlayacak bütün besin maddelerini dengeli ve yeterli bir şekilde içeren mükemmel bir besindir. Yumurta mükemmel bir besin maddesi ve içindeki embriyonun gelişmesi için de eksiksiz bir gıda kaynağı olması yanında yumurta sarısı kuluçka çıkısına yakın civcivin karın boşluğuna çekilerek çıkımdan birkaç gün sonrasına kadar civcivin gıda ihtiyacını da karşılayabilir.

Verimi etkileyen faktörler;

• Genetik yapı
• İlk yumurtlama yaşı
• Ölen ve sürüden ayrılan hayvan sayısı
• Aydınlatma, ışık programları
• Bakım ve yönetim

Yumurta Kalitesini Etkileyen Faktörler;

Yumurta kalitesi, tavukların beslenme şekli ve hastalık durumlarına bağlı olarak değişir. Bunlar; iç kalite ve dış kalite olarak iki bölümde incelenir.

• Yumurta Dış Kalitesi; Yumurta ağırlığı, rengi, kabuk kalınlığı, şekli, kırılma direnci gibi faktörler yumurta dış kalitesini oluşturur. Tüketiciler genel olarak orta ağırlıkta olan yumurtaları tercih etmektedirler. Avrupa Birliği ülkelerinde çok küçük ve çok iri yumurtalar sofralık olarak tüketilmemekte, sanayi yumurtası olarak değerlendirilmektedir.
• Yumurta İç Kalitesi ; Yumurta sarı ve ak yüksekliği tazeliğinin göstergesidir. Taze yumurtada her ikisi de daha yüksektir ve dağılmaz. Bayatlamış yumurtalarda ise özellikle ak yüksekliği azalır ve daha akışkan bir hal alır. Yumurta sarı rengi beslemeye bağlı olarak açık ya da koyu renkte olabilir. Çayır merada otlayıp gezinen tavuklarda sarı daha koyu renkte olurken, yeme katılan özel katkı maddeleri ile de daha koyu renk elde edilebilir. Yoğun bir şekilde buğday ile beslenen tavukların yumurta sarısı mısır ile beslenenlere göre daha açık renkli olur.

Yapağı Verimi ve Yapağı Verimini Etkileyen Faktörler

Koyunlardan kırparak elde edilen elyafa yapağı denir. Yapağı tekstil sanayinde kumaş yapımından halı yapımına kadar insanın çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için elde edilen ana ürünlerdir.

Yapağı, dokuma sanayi bakımından iki kısma ayrılır.

• Yerli koyunlardan elde edilen kaba ve karışık yapağı dokuma sanayine elverişli değildir fakat halı, kilim ve battaniye imalatında kullanılır.
• Merinos, merinos melezleri ve yapağıca ünlü yabancı koyun ırklarından elde edilen bir örnek, ince ve kaliteli yapağı dokuma sanayisinde kullanılır.

Kırkım; uzun yapağılı ırklarda ya da bazı bölgelerde yılda iki kez diğerlerinde yılda bir kez olmak üzere yapağı elde etmek ve hayvanın fizyolojik durumunun düzenlenmesi amacıyla kırkım makası ya da makinesiyle yapılan işlemdir. İyi bir kırkım yapılabilmesi için kırkım zamanı doğru seçilmeli, kırkım hazırlığının yapılması ve kırkımın uzman kişiler tarafından düzgün yapılması gerekmektedir. Kırkım zamanı bölgenin hava şartlarına göre değişmektedir. Kırkımın gömleğin kendi yağının yumuşayıp ortaya çıkacak sıcaklıkta yapılması önemlidir. Soğuk havalarda yani erken kırkım zor olur. Kırkım geç olursa yapağı kendiliğinden dökülmeye başlar. Doğum sonrası kırkım yavru atmaların önüne geçilmesi anlamında daha doğru olacaktır. Ülkemizde kırkım zamanları nisan ile haziran ayları arasında değişmektedir.

(Kırım makası ve kırkım makinesi, koyunlarda kırkım, kırkımı tamamlanmış koyun resimleri için bakınız. Resim 4.1., Resim 4.2., Resim 4.3. S. 79).

Yapağı Özellikleri ve Yapağı Özelliklerini Etkileyen Faktörler;

Bir ırkı karakterize eden ve onu diğer ırklardan farklı yapan özelliklere Irk Özellikleri denir. Morfolojik ve fizyolojik ırk özellikleri olarak incelenmektedir.

Morfolojik Özellikleri

• İncelik
• Uzunluk
• Kıvrımlık

Fizyolojik Özellikleri

• Elastikiyet ve mukavemet
• Keçelenme kabiliyeti
• Esneklik
• Yumuşaklık ve sertlik
• Kesafet
• Parlaklık
• Bir örneklik
• Rutubet emme kabiliyeti
• Randıman

Koyunlarda Elyaf Tipleri;

Koyunlarda elyaf dört farklı tiptedir.

• Hakiki elyaf
• Medullalı elyaf
• Kempli elyaf
• Karışık tip elyaf

Hakiki Elyaf: Yapısında medulla bulunmayan, kırkıma kadar devam eden sürede devamlı olarak büyüyen elyaf tipidir. İnce yapağılı koyun ırklarının elyaf tipi hakiki elyaftır.

Medullalı Elyaf: Yapısında medulla bulunan, kırkıma kadar devam eden sürede devamlı olarak büyüyen elyaf tipidir. Medullaların durumuna göre parçalı, aralıklı, devamlı ve boncuklu medullalı şeklinde dörde ayrılır. Medullalı elyaf boya alma kapasitesi düşük olduğu için tekstil sanayinde tercih edilmeyen bir elyaf çeşididir. Melez, kaba ve karışık yapağılı koyun ırklarında genelde bu tip elyaf mevcuttur.

Kempli Elyaf: İki kırkım arasında bir süre büyüdükten sonra dökülen, medulla kanalı geniş olan elyaf kempli elyaftır. Kempli elyafın boya alma kabiliyeti yoktur. Halı sanayinde az kempli olması sorun teşkil etmez ancak tekstil sanayinde iplik yapımı için uygun olmaması ve fire vermesi nedeniyle kempli elyaf istenmez. Kempli ya da medullalı elyafın meydana gelmesinde; ırk, yaş, mevsim, beslenme ve çevre şartları önemlidir.

Karışık Tip Elyaf : İki kırkım arası sürede sürekli büyümesi ve uzunluğu boyunca kısım kısım hakiki yapağı ve medullalı elyaf karakterlerini birlikte göstermesiyle tanınan elyaf türüdür.