Ünite 5: Termal ve SPA Hizmetleri Yönetim ve Organizasyonu

Giriş

Sağlık turizminin en önemli uygulama alanları arasında termal ve SPA hizmetleri yer almaktadır. Günümüzde gerek konaklama tesisleri bünyesinde gerekse kaplıca kür merkezlerinde değişik şekillerde uygulanan termal ve SPA hizmetlerine olan talep hızla artmaktadır. Büyük zincir otel ve tatil yerleri dışında termal ve SPA hizmetleri için belirlenmiş standartların olmaması, termal ve SPA endüstrisi gelişim evrelerinin ortaya konulmasının önemini arttırmaktadır. Çünkü termal ve SPA endüstrisi bugüne kadar görülmemiş bir finansal gelişim sergilemektedir.

Termal ve SPA hizmetlerine yönelik artan talep ve ilgi, söz konusu hizmetleri sunan işletmelerde yönetim faaliyetlerinin önemini de arttırmaktadır. Termal ve SPA hizmetleri sunan işletmeler hizmet ağırlıklı işletmelerdir ve bünyelerinde çok farklı uygulamaları barındırmaktadırlar. Bu nedenle söz konusu işletmelerde yönetim, yönetim fonksiyonları, finansal kararlar, ekonomi ve sürdürülebilirlik konularının ayrıntılı bir şekilde ele alınması gerekmektedir.

Termal ve Spa Hizmetleri

Termal ve SPA hizmetleri, sektörlerin yakınlaşması ve geleneksel tedavi uygulamaları sayesinde küresel bir olgu olarak ortaya çıkmıştır. Aslında termal ve SPA uygulamaları; kültürel, sosyal ve politik ortamı yansıtan birçok farklı formda geçmiş zamanlardan beri var olan uygulamalardır. Günümüzde bu uygulamalar yeni bir küresel sektör oluşturmak için yeniden keşfedilmekte, entegre hâle getirilmekte ve markalaştırılmaktadır. Bu doğrultuda söz konusu hizmetler; güzellik, masaj, konukseverlik, turizm, mimari, arazi geliştirme, peyzaj tasarımı, moda, yiyecek ve içecek, fitness ve dinlenme, kişisel gelişimin yanı sıra tamamlayıcı ve geleneksel tıp uygulamalarını da kapsayacak şekilde çeşitlendirilmiştir.

Termalizm ve Termal Turizm

Termalizm; usulüne uygun olarak yapılandırılmış mineral suları, termal gaz ve deniz çamurunun tedavi amaçlı kullanılmasıyla gerçekleştirilen bir dizi medikal, sosyal, sıhhi, idari ve koruma formlarını içermektedir.

Termal Turizm, IOUTO (Uluslararası Resmî Seyahat Kuruluşları Birliği) tarafından “özellikle kaynak suyu ve iklim gibi ülkenin doğal kaynakları kullanılarak termal turizm tesislerinde sağlık olanaklarının sağlanması” olarak tanımlamıştır.

Spa Hizmetleri

“SPA” terimi sadece masaj uygulamaları anlamına gelmemekte vücut peelingi, cilt bakımı, buhar, sauna, hidroterapi, yoga, fitness, diet, meditasyon ve arındırma gibi diğer alternatif terapileri de içeren yüksek potansiyelli tedaviler demeti olarak kabul edilmektedir.

Uluslararası SPA Birliğince SPAlar yedi kategoriye ayrılmaktadır:

1. Klüp SPA: Fitness gibi sağlık hizmetlerini sunan klüplerdir.
2. Günlük SPA: En yaygın SPA türü olup profesyonelce yönetilen günlük SPA hizmetleri (masaj, yüz ve vücut bakımı gibi) sunulmaktadır.
3. Kruvaziyer SPA: Bir kruvaziyer gemisinde wellness hizmetleri yanında; profesyonel tedaviler, kişisel idman çalışmaları ve salon hizmetleri alakart şeklinde sunulmaktadır.
4. Destinasyon SPA: Fiziksel sağlık ve eğitim amaçlı profesyonelce yönetilen hizmet programları ile yerinde konaklama yapılması yoluyla yaşam şeklinin gelişimi ve sağlığın artırılmasına yönelik hizmetler (fitness, zihin ve beden temizliği, özel diyetler, kişisel koçluk, zayıflama, önleyici ve iyileştirici sağlık hizmetleri gibi) sunulmaktadır.
5. MediSPA (Tıbbi SPA): MediSPA’larda tam zamanlı ve lisanslı profesyoneller tarafından kapsamlı sağlık ve sağlıklı yaşam için hizmet sunulmaktır. Geleneksel ve alternatif SPA hizmeti sunan diğer birimlerle entegre bir şekilde çalışırlar.
6. Mineral Kaplıca SPA: Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal veya deniz suyu ile yapılan wellness-SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını kapsar. Bu tesisler aynı zamanda masaj, cilt bakımı, hidroterapi gibi SPA hizmetleri sunan rekreasyonel kuruluşlardır.
7. Resort Otel SPA: Otel/resort SPAlar, bir otel ya da tatil yeri bünyesinde faaliyet gösterirler ve otel misafirlerine ve dış/yerel misafirlere alakart olarak SPA hizmetleri sunarlar. SPA tedavileri ve hizmetleri genellikle bir otelde konaklamayla veya bir tatil yerinde bir dizi diğer aktiviteyle birlikte tamamlanır.

Termal ve Spa Hizmetleri Yönetim ve Organizasyonu

Termal turizm işletmelerini diğer konaklama işletmelerinden ayıran en belirgin özelliği, termal tedavinin yapıldığı kür merkezini bünyelerinde bulundurmalarıdır.

Sağlık ve termal turizm tesisleri; mineralize termal sular, içme suyu, deniz suyu, çamur gibi maddeler veya solunum yolu ile veya mekanik ve elektrikli araçlarla masaj ve beden eğitimi gibi yöntemlerle insan sağlığını koruma ve tedavi amacı taşıyan uygulamalardan birini veya bir kaçının, hekim gözetiminde yapıldığı tesislerdir”. Standart bir termal veya SPA işletmesi yönetimi bünyesinde yer alan faaliyet alanları aşağıda yer almaktadır:

• Ürün Geliştirme
• İnsan Kaynakları Yönetimi
• Pazarlama
• İş Geliştirme
• Finansal Faaliyetler

Hiçbir yöneticiye bir hedef veya sonuç göstermeden “istediğiniz gibi yapın, ne sonuç alırsanız alın bizim için fark etmez” gibi bir tutumla görev veya sorumluluk verilmez. Bu yüzden işletme yönetimi için geleceğe dair önceden belirlenmiş hedefler ve bu hedeflere ulaşabilmek için gerekli planlar göz ardı edilemeyecek unsurlardır.

Örgütleme fonksiyonunun yerine getirilmesinden önce yöneticinin öncelikle planlamayı iyice kavramış olması gerekmektedir. Daha sonraki aşamalarda örgütün faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için gerekli olan temel görevler ve bu temel görevleri oluşturan tamamlayıcı alt görevlerin belirlenmesi önemlidir. Daha sonra ise varolan kaynakların ilgili yerlere dağıtımı yapılmaktadır. Son aşamada ise uygulanan örgütleme stratejisinin başarı derecesi belirlenmektedir. Bu noktada yöneticiler, geri bildirimlerden faydalanmalıdırlar.

Bir termal/SPA tesisi işletmek için ihtiyaç duyulan pek çok farklı pozisyon bulunmaktadır. Bunlar; tesis müdürü, tesis amirleri (süpervizorlar), önbüro personeli, rezervasyon personeli ve tesis görevlilerini içermektedir. Buna ilaveten tesisin özelliklerine göre fitness görevlileri, bar/kafe görevlileri, perakende satış ortakları ve termal/SPA müşteri ilişkileri görevlisi kadrolarına ihtiyaç duyulabilir. Örgütleme fonksiyonunun önemli boyutlarından birini oluşturan kadrolama, bir termal/SPA işletmesinin kârlılığında önemli rol oynamaktadır. Kadrolama süreci yetersiz bir şekilde yönetilirse işletmenin performansı da zayıf olacaktır.

Bir işletmedeki çalışanlar sorumlulukları altında olan işi ne zaman ve ne şekilde yapacakları hususunda yönlendirilmeye ihtiyaç duymaktadırlar. Bu açıdan yöneltme, bir yöneticinin görevini başarıyla sürdürebilmesi için gerekli en önemli özelliklerden biri olarak görülmektedir. Yöneltme işlevinin sistemli ve doğru işlemesi bir örgütte performansı ve verimliliği arttıracaktır.

Faaliyetlerin istenilen bir biçimde uyumlaştırılabilmesi için koordinasyon ilkeleri yerine getirilmelidir. Koordinasyon ilkeleri örgütleme fonksiyonu ile yakından ilişkilidir. İş ve görev tanımlamaları, sorumluluk alanları ve yetkilendirme koordinasyonunun da başarılı olması için son derece önemlidir.

İşletme yöneticileri gerçekleştirilen faaliyetlerin kontrolünü sağlamadıkça işletmelerin amaçlarına ne derece ulaştıklarının belirlenmesi mümkün olmamaktadır. Yöneticiler genellikle örgütlerini yeterli bir plan olmadan da denetlemek isterler. Bu genellikle mümkün değildir eğer planlama sürecinde arzu edilen başarı düzeyi konusunda anlaşmaya varılmamışsa başarının yeterli olup olmadığı belirlenemez. Bu nedenle, işletme yönetiminde denetim fonksiyonu önem kazanmaktadır. Denetim; ulaşılmak istenen örgüt amaçları ve planlarının gerçekten tamamlanabileceğinden emin olmak amacıyla, performansın ölçülmesi ve düzeltilmesidir.

Termal kompleksi bir kliniği, hastane ağırlıklı olarak düşünmemek gerekir. İnsanlar geleneksel kaplıca uygulamalarıyla birlikte çeşitli tedavi merkezlerinin bulunduğu sistemlerden (kür merkezi, klinik, hastane vb.) yararlanırken aynı zamanda farklı özellikteki konaklama ve yaşam tesislerinde (otel, apart, pansiyon vb.) konaklayarak tüm ihtiyaçlarını da karşılayabilmektedirler. Termal ve SPA hizmetleri, bu amaçla tesisleri ziyaret eden müşteriler için öncelikli fonksiyonlar olmasına rağmen, bir termal veya SPA tesisi içinde yer alan başka potansiyel gelir merkezleri de bulunmaktadır. Söz konusu ek gelir merkezleri; perakende satışları, termal/SPA yiyecek ve içecek satışlarını, genel sağlık ve zindelik hizmetlerini, günlük tesis kullanımlarını, fitness hizmetlerini ve üyelik programlarını içerebilir.

Termal ve Spa Hizmetlerinin Ekonomik Etkileri ve Sürdürülebilirlik

Termal ve SPA endüstrisinin ekonomik etkisi, termal ve SPA tesisleri ve diğer ilişkili sektörler tarafından genel ekonomi üzerinde yaratılan doğrudan gelir ve istihdam ile birlikte dolaylı ve uyarılmış (ya da çarpan) etkileri de içerir. Ekonomide çarpan etkisi, bir sektörde yaratılan gelir miktarının ekonomi içinde el değiştirerek farklı sektörlerde “dalgalanma etkisi” oluşturmasını ifade etmektedir. Örneğin, bir termal veya SPA işletmesinde kazanılan bir miktar para, işletme sahipleri tarafından faaliyetlerin yürütülmesi için mal ve hizmet alımında kullanılacaktır. Bu mal ve hizmetlerin üreticilerinin de üretimlerini arttırmaları gerekecektir, bunlar dolaylı etkilerdir. Buna ilaveten, termal ve SPA işletmelerinde çalışan işgörenler mal ve hizmet satın almak için gelirlerini harcayacaklardır ve bu durum farklı sektörde faaliyet gösteren işletmelerin diğer endüstrilerden çok sayıda personel kiralamasını gerektirecek ve bu da talebi karşılayacak çıktı miktarını arttıracaktır, bunlar da uyarılmış etkilerdir.

Termal/SPA sektörünün ekonomik etkilerinin yanı sıra, termal ve SPA işletmeleri tıpkı diğer işletmeler gibi sürdürülebilirlik konusuna önem vermek zorundadırlar. Çünkü işletmenin çevresel ve sosyal performansı ile ilgili uygulamalar konusunda tüketicilerin bilinci giderek artmaktadır. Nüfus artışı ve çevresel kaynakları tüketerek gelişen ekonomiler, çevre üzerinde tahmin edilemeyecek derecede baskıya neden olmaktadır. Bu nedenle, sağlıklı ve çevre dostu termal/SPA deneyimleri ve faaliyetlerine yönelik talepte ilerleyen yıllarda artış görüleceği tahmin edilmektedir. Bu hizmetler tüketicilerin bedenini, zihnini ve ruhunu yenilediği için, tüketiciler optimum sonuçlar için daha sağlıklı bir dünyaya ihtiyaç duyulduğunun bilincindedirler. Aynı zamanda doğal kaynakların tehlikede olması, bu tarz hizmetlere yönelik talebi de arttırmaktadır. Doğal kaynaklar ve şifalı suların gelecek yıllarda daha cazip hâle gelecek olması, bu tarz işletmelerde çevre dostu uygulamaların artmasına neden olacaktır.

Sürdürülebilir gelişimi için işletmelerin yatırım aşamalarında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibi sıralandırılabilir:

• Şifalı suyun endikasyon (şifa) raporu Sağlık Bakanlığından alınarak şifa özelliği belirlenmeli ve mutlaka Kaynak Koruma Alanları Etüdü yapılmış olmalı, ÇED raporu alınmalıdır.
• Alt yapı, arsa, çevre, ulaşım, iklim faktörleri uygun ve yeterli olmalıdır.
• Fizibiliteler uzmanlarca yapılmalıdır. Yatırımlar fizibiliteye uygun, projeye göre gerçekleştirilmelidir.
• Tesis konsepti belirlenen pazara ve uygulamaya uygun olmalıdır.
• Yatırım turizm belgeli olacaksa, Kültür ve Turizm Bakanlığından Yatırım Belgesi alınmalı; belediye belgeli olacaksa İmar ve Belediye Kanunlarına göre işlem yapılmalıdır.
• Tesisler için alan uygun değilse jeotermal su yakın çevredeki uygun alana niteliği değişmeden taşınabilir. Jeotermal tesis ısıtması, sera ısıtması vb. gibi entegre uygulama ile ekonomik katkı sağlanabilir.
• Tesisin yapıldığı arazi ve çevre doğal güzellik bakımından amaca uygun olmalıdır.
• Yatırım termal turizm parametrelerine uygun olmalıdır.