Ünite8: Yataksız Sağlık Kuruluşlarında Tıbbi Doküman ve Dokümantasyon

Giriş

Sağlığı tanımlamanın birçok yolubulunmaktadır. Ancak sağlığın tanımlanması ile ilgiliolarak yapılan en belirgin ayırım sağlığın, resmitanımlar ve resmi olmayan tanımlar açısından açıklanmasıdır.Sağlığın genellikle hastalığın olmaması şeklindetanımlanması söz konusu olmaktadır. Buradaortaya çıkan en önemli problem ise evrensel olaraknitelendirilecek ve bireyin hasta olarak kabuledilip edilmemesinde bir ölçüt olarak başvurulacaknormların her zaman bulunmamasıdır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yapılmışolan tanıma göre sağlık; yalnız hastalıkve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel,ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Butanımın modern ve çağdaş olan yönü sağlığı semptomlarboyutuna sıkıştırmaması ve insanı psikolojikve sosyal yönüyle bir bütün olarak ele almasıdır.

Sağlık hizmetleri, insan sağlığına zarar verençeşitli etmenlerin ortadan kaldırılması, kişilerin vetoplumun bu etmenlerin etkilerinden korunması,hastalanmış kişilerin tedavi edilmesi, tam olarakiyileşmeyip sakat kalanların, bedensel ve ruhsal yetenekleriile becerileri azalmış kişilerin başkalarınabağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak içinrehabilite edilmesi ve bir bütün olarak toplumunsağlık düzeyinin yükseltilmesi için yapılan planlıçalışmaların tümüdür.

Sağlık hizmetlerinin temel amacı, kişilerin hastaolmamalarının sağlanması yani hastalıklardan korunmasıdır.Sağlık hizmetleri genel olarak üçboyutta sınıflandırılır:

· Koruyucu sağlık hizmetleri

· Tedavi edici sağlık hizmetleri

· Rehabilitasyon hizmetleri

Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Bir toplumda, hastalıkları önleme ve toplumunsağlık düzeyini yükseltebilmenin en etkili vekestirme yoludur. Hastalık daha ortaya çıkmadanönce alınan her türlü önlem ve mücadeleyi kapsar.

Koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde belirtilensağlığı koruyucu önlemler üç düzeyde ele alınmaktadır:

Birincil (primer) koruma: Hastalık kişidebiyolojik olarak başlamadan önce bazı önlemleralarak söz konusu hastalığın görülmesini önlemektir.

İkincil (sekonder) koruma: Hastalıklarınbelirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin/semptomlarınhafif olduğu dönemlerde teşhis edilerektedavi edilmeleridir. Erken tanı olarak da adlandırılır.

Üçüncül (tersiyer) koruma: Hastalığın klinikbulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra,hastaların en iyi şekilde tedavisi, sakatlık ve kalıcıbozuklukları olan hastaların rehabilite edilmesigibi hizmetleri kapsar.

Koruyucu sağlık hizmetleri kişiye ve çevreye yönelikolmak üzere iki grupta ele alınır.

Tedavi edici sağlık hizmetleri; hastalık, sakatlık gibi durumlarla karşılaşanların, bu durumların oluşturduğu zararlardan kurtarılması için yapılan hizmetlerdir. Hastalık veya hastalık belirtileri ortaya çıktıktan sonra, hastalığın tanı, teşhis ve tedavi edilmesi sürecini kapsayan hizmetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri dahaçok kişiye özel fayda içeren bir hizmet türüdür. daha pahalıbir sistem olan tedavi edici sağlık hizmetleri, ayaktatedavi, yatarak tedavi ve evde bakım hizmetleri gibideğişik şekillerde uygulanabilir.

Tedavi edici sağlık hizmetlerinin bir diğer özelliğide müdahalenin hastanın vücudunda yapılmasıdır.Bu nedenle, tedavinin dışarıdan faydalarınıdiğer toplum üyelerinin alabilmesi için, hastanıntedaviye ihtiyacı olduğunu bilmesi ve tedaviyi istemesigereklidir.Tedavi edici sağlık hizmetleri üç kademeye ayrılır:

· Birinci basamak tedavi hizmetleri:Hastaların evde ve ayakta tedavileridir.

· İkinci basamak tedavi hizmetleri:Hastaların bir yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde) yatırılarak tedavileridir.

· Üçüncü basamak tedavi hizmetleri:Özel bir yaş grubuna, cinsiyete ya da belli bir hastalığa yakalanan kişilere, o konudaki gelişmiş teknolojiyle ve üst düzeyde uzmanlaşmış personelle donanmış olan yataklı tedavi kuruluşlarında verilen hizmetleri kapsamaktadır.

Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri: Kaza, ruhsal bozukluklar, vücudun organlarının etkili bir şekilde kullanılmasına engel olan kısıtlılık koşullarının ortadan kaldırılması vs. kapsamaktadır.

Tıbbi rehabilitasyon, hastalık veya kaza sonrasında güçsüzleşen organın, fizik tedavi vb. tıbbiyöntemlerle yeniden güçlendirilmesi ya da tamamenkaybedilen organ yerine ortez/protez takılmaksuretiyle kişiye o organın işlevini kısmen kazandırmatüründen hizmetlere denir.

Sosyal Rehabilitasyon: Motivasyon, uyum ve moral kaybı yaşayan bireyleriçin verilen hizmettir.

Yataksız Sağlık Kuruluşları

Yataksız sağlık kuruluşlarıesas olarak birinci basamak tedavi hizmetlerininkoruyucu hizmetlerle bir arada verildiği kuruluşlardır.Aile sağlığımerkezi (ASM), toplum sağlığı merkezi (TSM),toplum sağlığı merkezine bağlı birimler ve halksağlığı laboratuvarı gibi temel sağlık hizmetleri verenkuruluşlardır.

Yataksız Sağlık Kuruluşlarının Sağlık Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi:Yataksız sağlık kuruluşlarında sunulan birinci basamak sağlık hizmetlerinin özellikleri iki başlık altındatoplanır.

· Ulusal düzeydeki politika öncelikleri ile bağlantılı olan ve yapısal olarak ifade edilenözelliklerdir. Yataksız sağlık kuruluşlarınınalt yapı ve insan gücü olanaklarının dağılımı, finansman tipi, hizmetlerin verildiği yer ve birincibasamak sağlık hizmetinden sorumlu olan sağlık çalışanı tipidir.

· Yataksız sağlık kuruluşlarınınbu sistem özellikleri üzerine kurulu olan işlevlerini tanımlayan, ilk başvuru, kapsayıcılık, süreklilik veeşgüdüm özellikleridir.

Yataksız sağlık kuruluşlarında verilecek etkin birincibasamak sağlık hizmetlerinin yararları şu şekildeözetlenebilir:

· Öncelikli ve gereksinim duyulan hizmetlere daha çok ulaşabilirlik.

· Daha nitelikli sağlık hizmeti

· Koruyucu sağlığa verilen önem

· Sağlık sorunların erken tanı ve tedavisi

· Birinci basamak sağlık hizmetlerinin özelliklerinin birlikte daha yoğun etkisi

Yataksız Sağlık Kuruluşlarında Veri Toplanması:Sağlık hizmeti gereksinimiömür boyu sürmektedir. Kişilere ait kimlik bilgileri ve almış oldukları sağlık hizmetlerine ait verilerin; yataksız sağlık kuruluşlarıncakullanılabilir olarak veri tabanlarına kaydedilmesi önemlidir. Verilerin analiziile elde edilen ölçütlerle, kişinin sağlık düzeyi; sunulan sağlık hizmetinin izlenmesi, değerlendirilmesi vedenetlenmesi mümkün olmaktadır.

Birincil amaç sağlığını en yüksek kalitede sürdürmesini sağlamada, kişiile hekimine yol gösterici ve toplumun sağlık düzeyini belirleyici olacak şekilde verileri analiz ederek sağlıkölçütlerine dönüştürmek, sunulan sağlık hizmetinde gerekli düzenlemeleri yapabilmek için, hizmeti sunanbirimlerin ve kişilerin performansının değerlendirilmesinde belli bir standart tespit ederek uluslararası sağlıkkuruluşlarınca ortak kabul gören sağlık ölçütlerini kullanarak sağlık sistemini değerlendirmektir. Sonuçolarak yataksız sağlık kuruluşlarında birçok forma kaydedilen bilgiler birçok yönüyle önem taşımaktadır.

Aile Sağlığı Merkezleri

Birinci basamak sağlık kuruluşlarınınsorumlu oldukları koruyucu hizmetler, toplumayönelik ve kişiye yönelik olarak ikiye ayrılmıştır.Bunun sonucunda kişiye yönelik koruyucu sağlıkhizmetleri aile hekimlerinin sorumluluğuna verilirken,topluma yönelik sağlık hizmetleri ToplumSağlığı Merkezleri sorumluluğuna verilmiştir.

Tanımlar: Aile hekimliği uygulama yönetmeliğinde ailehekimliği ile ilgili bazı kavramlar şu şekildedir: Aile hekimi, aile hekimliği birimi, aile sağlığı elemanı, aile sağlığı merkezi, geçici aile hekimi, geçici aile sağlığı elemanı, gezici sağlık hizmeti ve yerinde sağlık hizmeti.

Aile Sağlığı Merkezlerinde Görevli Aile Hekimi ve Aile Sağlığı Elemanlarının Görevleri:Aile sağlığı merkezinde görevli aile hekiminin görev,yetki ve sorumlulukları şu şekilde özetlenebilir:

· Aile hekimi, aile sağlığı merkezini yönetmek,birlikte çalıştığı ekibi denetlemek vehizmet içi eğitimlerini sağlamak, Sağlık Bakanlığıve Halk Sağlığı Kurumu tarafındanyürütülen özel sağlık programlarının gerektirdiğikişiye yönelik sağlık hizmetlerini yürütmekleyükümlüdür.

· Aile hekimi, kendisine kayıtlı kişileri birbütün olarak ele alıp kişiye yönelik koruyucu,tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinibir ekip anlayışı içinde sunar.

· Aile hekiminin Halk Sağlığı Kurumu tarafındanbelirlenen usul ve esaslar çerçevesindegörev, yetki ve sorumluluklarını kullanır.

Aile sağlığı merkezinde görevli aile sağlığı elemanınıngörev, yetki ve sorumlulukları da şu şekildeözetlenebilir:

· Aile sağlığı elemanı, aile hekimi ile birlikte ekip anlayışı içinde kişiye yönelik koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini sunmak ve görevinin gerektirdiği hizmetler ile ilgili sağlık kayıt ve istatistiklerini tutmakla yükümlüdür. Yukarıda sayılan aile hekiminin görevlerinin yerine getirilmesinde aile hekimi ile birlikte çalışır.

· Aile sağlığı elemanının Halk Sağlığı Kurumu tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde görev, yetki ve sorumluluklarını kullanır.

Mevzuata göre aile hekimleri, sağlık hizmetlerineyardımcı olmak amacıyla ebe, hemşire, sağlık memuru,tıbbi sekreter gibi ilave sağlık hizmetleripersoneli çalıştırabilir ya da hizmet satın alabilirler.

Aile Sağlığı Merkezlerinde Tıbbi Doküman ve Dokümantasyon:Aile sağlığı merkezlerinde tutulan kayıtlar sonucuoluşan verilerin analizinde iki amaç vardır:

· Davet ederek veya evine giderek izleminiyaptığı kişilerin sayı, kimlik ile çeşitli sağlıkverileri ve uygulama tarihlerini belirten raporlaroluşturmak.

· Kendi performansını değerlendirmek vehizmet sunduğu nüfusun özelliklerini saptayarakvereceği sağlık hizmetini ona göreplanlamak.

Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Birimler

Sağlıkta dönüşüm programı ile birlikte birinci basamak sağlık hizmetini sunan kuruluşlar yenidenbelirlenmiş ve topluma yönelik sağlık hizmetleri Toplum Sağlığı Merkezleri sorumluluğuna verilmiştir.

Tanımlar: Toplum sağlığı merkezi ve bağlı birimler yönetmeliğinde geçen bazı kavramlar şu şekildedir: Toplum sağlığı merkezi, bağlı birim, evde sağlık hizmeti,ve toplum sağlığı merkezi mobil sağlık hizmeti.

Toplum Sağlığı Merkezlerinde Tıbbi Doküman ve Dokümantasyon: Toplum sağlığı merkezlerinde tutulan kayıtlar sonucu oluşan verilerin analizinde üç amaç vardır:

· Aile hekimliği birimlerinin çalışmalarını izlemek, değerlendirmek ve aksaklıkları gidermek ve sorunları değerlendirerek ortak çözümler üretmek.

· Bölgesinde yürütülen sağlık hizmetlerinin eksikliklerini tespit edebilmek amacı ile bölgesindeki sağlık ölçütlerini değerlendirerek bir sonuca ulaşmak, reaksiyon geliştirmek ve ihtiyaç duyduğunda hasta memnuniyeti, birimleri kullanma gibi konularda bilimsel ölçekli ve dönemsel olarak yapacağı araştırmalar neticesinde elde ettiği ölçekleri kullanmak.

· Kendi performansını değerlendirmek.

Toplum sağlığı merkezleri tıbbi doküman ve dokümantasyonuverdiği tüm hizmetlerde kullanmaktadır.

Toplum Sağlığı Merkezine Bağlı Birimler:Toplum sağlığı merkezleri bünyesinde belirli bir hizmeti yoğun olarak sunmak üzere kurulan birimlere bağlı birim denmektedir. Bir toplum sağlığı merkezi bünyesinde bulunabilecek birimler aşağıdaki gibidir.

Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇS-AP) Birimi: Toplum sağlığı merkezinin kadın, ana,çocuk ve üreme sağlığı hizmetleri ile eğitim faaliyetleriniyürüten bağlı birimidir.Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması birimi, kadın, ana, çocuk ve ergenlerin sağlık düzeyiniyükseltmeyi hedefler. Birimde üreme sağlığı hizmetlerininsunulması ve diğer sağlık kurum ve kuruluşlarıile işbirliği içerisinde kadın, ana, çocuk veergen sağlığı hizmetlerinin sunumu gerçekleştirilir.

Verem Savaş Dispanseri (VSD) Birimi:Verem Savaş Dispanseri (VSD) Birimi, toplum sağlığı merkezinin tüberküloz hastalığına ilişkin teşhis, tedavi, tarama ve eğitim faaliyetlerini yürüten birimidir.

Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) Birimi: Toplum sağlığı merkezinin kanser erken teşhis, tarama ve eğitim faaliyetlerini yürüten birimdir.

Toplum Sağlığı Merkezi İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Birimi: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleriniyürütmek üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıtarafından yetkilendirilen toplum sağlığımerkezi birimidir.

Diyabet ve Obezite Birimi: Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliği kapsamında toplum sağlığı bünyesinde oluşturulabilecek bir birimdir.

Hemoglobinopati Tanı Birimi, Sıtma ile Mücadele Birimi ve Deri ve Zührevi Hastalıklar Birimi:Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliği kapsamında toplum sağlığı bünyesinde açılabileceği belirtilmiş birimlerdir.

Sağlık Evi:Sağlık evleri, idari yönden Toplum Sağlığı Merkezine, hizmet yönünden aile hekimlerine bağlı olarak çalışan sağlık kuruluşlarıdır.

Halk Sağlığı Laboratuvarları

halk sağlığı laboratuvarları, halksağlığının korunması ve iyileştirilmesi kapsamındabirey ve toplum sağlığını etkileyen ve etkileyebileceketmenleri inceleyen ve görev alanıyla ilgili klinikve klinik dışı laboratuvar hizmetleri sunan laboratuvarolarak tanımlanmıştır.Halk sağlığı laboratuvarları hizmet tipine göreüç şekilde sınıflandırılır:

· L1 Hizmet Tipi Halk Sağlığı Laboratuvarı: Akreditasyonu TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre yapılan, ilgili mevzuatı kapsamında Halk Sağlığı Kurumu tarafından belirlenen klinik ve klinik dışı analizleri gerçekleştiren ve bölgesindeki L2 hizmet tipi laboratuvarlara analiz, eğitim ve danışmanlık hizmetleri sunan laboratuvardır.

· L2 Hizmet Tipi Halk Sağlığı Laboratuvarı: Halk Sağlığı Kurumu’nun planlaması ve izni dahilinde ilgili mevzuatı kapsamında kurum tarafından belirlenen klinik ve klinik dışı analizleri gerçekleştiren laboratuvardır.

· Test Bazında Referans Yetkili Laboratuvar: Referans olduğu parametrenin doğrulamasını yapan, gerektiğinde yeni yöntemlerin geçerli kılınmasını sağlayan ve bu kapsamda kurumca yetkilendirilen laboratuvardır.

Halk Sağlığı Laboratuvarlarının Görevleri:

· Hizmet tipine göre belirtilen görevleri yapar.

· Aile hekimliği hizmetleri ve birinci basamak tanı/tarama testleri kapsamında tanıya yardımcı testve analizleri yapar.

· Kan, idrar gibi vücut sıvıları ile diğer klinik örneklerde mikrobiyolojik ve biyokimyasal analizleriyapar.

· Klinik ve klinik dışı örnekleri gerektiğinde kesin tanı için test bazında referans yetkili laboratuvaragönderir.

· Salgın veya olay araştırması amacıyla aktif vaka bulma çalışmaları dahil, Halk Sağlığı Müdürlüğütarafından ilde endemik, epidemik ve/veya halk sağlığı problemi olduğu belirlenen durumların araştırılmasınakatılır.

· Salgın durumlarında olaya maruz kalmış birey, hayvan ve çevresel numunelerin toplama işlemindegerektiğinde Halk Sağlığı Müdürlüğü’ne yardımcı olur, analizlerini yapar, gereken numuneleri testbazında referans yetkili laboratuvara gönderir.

· Hizmet içi eğitim planları hazırlar, bu amaca yönelik eğitimleri yapar ve yapılmasını sağlar.

· Halk sağlığı laboratuvarı hizmetleri kapsamında ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip ederek araştırmageliştirme faaliyetlerinde bulunur.

· Yerel ve bölgesel ihtiyaçlar doğrultusunda tespit edilen analizleri yapar.

112 Acil Sağlık Hizmetleri

Doğru ve zamanında yapılan tıbbi müdahale hayatkurtarmakta, en küçük gecikme, telafisi mümkünolmayan olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Aciltıbbi müdahale gerektiren durumlarda, hastanınuygun tedavisinin yapılabileceği sağlık kuruluşunaen hızlı şekilde ulaştırılması ve gereken müdahaleninzamanında yapılması hayati önem taşımaktadır.

Acil Sağlık Hizmetlerinde Toplum Sağlığı Merkezlerinin Yeri: Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliği Toplum Sağlığı Merkezine acil sağlıkhizmetleri ile ilgili olarak şu görevleri vermiştir:

· Görev tanımı içerisinde yer alan hizmetleri almak üzere başvuranlardan ihtiyacı olanlara, bulundurdukları ekipmanlar ölçüsünde acil sağlık hizmeti sunar ve bu hastaları acil sağlık komuta kontrol merkezine bildirir.

· Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından entegre sağlık hizmeti sunulan yerler kapsamına alınan ilçelerde, ilgili mevzuatı doğrultusunda acil sağlık hizmetlerini planlayarak uygular ve uygulatır.

· Bölgesindeki acil sağlık hizmetleri istasyonlarına ilgili mevzuatı doğrultusunda gerekli lojistik desteği verir.

112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Tıbbi Doküman ve Dokümantasyon:Verilen 112 acil sağlık hizmetlerinin takibinde ve değerlendirilmesinde kullanılabilecek veri elemanları ve bilgilerin bazıları şu şekilde özetlenebilir:

· Hastane acil servisine müracaat sayısı

· İstasyonun sorumluluk bölgesinde hizmet verdiği ortalama kişi sayısı

· 0-10 dk ulaşılan vaka sayısı

· Toplam vaka sayısı

· 0-30 dk ulaşılan vaka sayısı

· İl Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) nüfusu

· İstasyon sayısı

· İl ambulans servisine müracaat sonrası ulaşılan vaka sayısı

· İstasyondan ayrıldıktan sonraki iptal sayısı

· Sevk edilen hasta sayısı

· Ölen hasta sayısı

· Ayaktan tedavi edilen hasta sayısı

· Yatarak tedavi edilen hasta sayısı