Ünite 6: Ameliyathane Cihaz ve Malzemeleri

Ameliyathane Tanımı ve Genel Özellikleri

Ameliyathane terimi Latince’de “Opus operis” (iş) ve “theatrum” (toplanma yeri) sözcüklerinden üretilmiştir. Herhangi bir bozukluğu veya hastalığı tedavi için genel veya lokal anestezi altında hasta üzerinde uygulanan kesme, dikme işlemi ve müdahale “Ameliyat” olarak tanımlanır. Hastanelerde hastaların ameliyat edildiği özel bölümlere “Ameliyathane” denir. Ameliyathane bölümü; ameliyathaneler, koridorlar, temizlik odaları ve diğer yardımcı iş alanlarından oluşan, fiziksel olarak özel ayrılmış bir alandır. Ameliyathanelerde;

a) Cerrahi uzmanlık dallarının gerektirdiği en az iki adet ameliyat salonu ile uyandırma bölümü bulunur. Ancak, hasta yatak sayısı otuz ve altında olan ağız ve diş sağlığı dal hastaneleri ile göz hastalıkları dal hastanelerinde bir adet ameliyat salonu olabilir.

b) Ameliyat salonlarının her birinde sadece bir ameliyat masası bulunur.

c) Ameliyathane sterilizasyon şartlarını taşır. Ameliyathane salonlarında toz ve mikrop barındıracak girinti çıkıntılar olmaz.

d) Ameliyathanenin duvar, tavan ve zeminleri dezenfeksiyon ve temizlemeye uygun antibakteriyel malzemeler kullanılarak yapılır.

e) Ameliyathane salonlarının ölü alan oluşturacak girinti, çıkıntı ve bunlardan oluşan boşluklar ile keskin köşeler haricinde kalan net kübik kullanım alanı en az otuz metrekare, kardiyovasküler cerrahi ve organ nakli ile ilgili ameliyathaneler için en az kırk beş metre kare olur.

f) Ameliyathane salonlarının taban-tavan arası net yüksekliğinin havalandırma kanalları, asma tavan, hepa filtreler hariç ameliyat salonunun her noktasında en az üç metre ve ameliyathane kısmında bulunan koridor genişliğinin en az iki metre olması gerekir.

g) Ameliyathanelerde yarı ve tam steril alanlar oluşturulur. Ameliyathane salonu ve yan hacimlerinin bulunduğu tam steril alanlarında, pencere ve kapılar dış ortama açılmaz ve bu alanlarda tuvalet bulunmaz. Yarı steril alanda, personel dinlenme yeri, kadın ve erkek personel için ayrı ayrı düzenlenmiş giyinme ve soyunma ile tuvalet ve duş mahalleri bulunur.

h) Ameliyathane alanının, hepa filtreli hijyenik klima sistemi veya muadili bir sistem ile iklimlendirilmesi ve havalandırılması gerekir.

Ameliyathane Tasarımı

Ameliyathanenin hastane içerisinde cerrahi yoğun bakım ünitesine ve yatan hastaların servisleri ile patoloji ve radyoloji gibi destek servislerine kolay ulaşılabilir bir alanda olması gereklidir. Yapay ışıklandırma yeterli olduğundan günümüzde ameliyathanelerde gün ışığına gereksinim duyulmamaktadır.

Yüz ve daha az yataklı hastanelerde pek çok cerrahi müdahale ameliyathanenin aynı alanında gerçekleştirilebilir. Tek bir koridor ve bunun üzerinde yerleşen iki-üç ameliyathane bu kapasite için uygundur. Beş yüz ve üzeri yataklı hastanelerde ise 12-13 oda gerekecektir ve çift koridorlu “U” veya “T” şeklindeki tasarımlar bu kapasiteye daha uygun olacaktır. Tüm tasarımlarda malzemenin akış yönü temiz merkezi alandan ameliyathane odalarına ve oradan da çevredeki koridorlara doğrudur. Ameliyatlarda kullanılan kirli materyal temiz alana asla tekrar girmemelidir.

Ameliyat Odaları

Steril alanları (ameliyat masası, alet masası) kontamine etmeden cerrahi ekip elemanlarının steril olarak giyinebilmelerine, hastanın steril olarak örtülmesine ve cerrahi personelin hareket edebilmelerine olanak sağlayacak ve anestezi ekibinin çalışmasına engel olmayacak boyutta ve yeterlilikte olmalıdır. Bu sayılan özelliklerin ışığı altında ideal bir ameliyathanenin 6x6=36 m ² olması gerekir. Kapılar, yaklaşıldığında kendiliğinden iki yana açılan türde olmalıdır. Ayrıca kapıların boyutlarının emniyetli geçiş için 1,5 m’den dar olmaması ve elden ele bulaşma ile oluşacak çapraz infeksiyonu önlenmesi bakımından dezenfektanlara dayanıklı şekilde üretilenlerinin tercih edilmesi gereklidir. Kapılar gerektiğinde elle açılabilme özelliğine sahip olmalıdır. Işık kaynağı tüm odaya yayılabilen, gerektiğinde arttırılabilen şekilde ve minimum 2000 lux şiddetinde olmalıdır.

Ameliyathane odasında kullanılan yer ve duvar kaplamaları genel hijyen kurallarının sağlanması ve korunması bakımından önem taşımaktadır. Ek yerleri az olan, yıkanabilen özellikte ve üzerinde devamlı hareket eden değişik tıbbi cihazlara karşı dayanıklı olması gerekir. Ameliyathane duvarlarında kullanılacak renkler pastel tonlardan seçilmelidir. Evrensel olarak seçilen renk yeşildir.

Ameliyat odası boşken 30 cfu/ m ³ ’ü, kullanılırken de 180 cfu/m ³ ’ü geçmemek üzere havada bakteri bulunmasına izin verilir. Ameliyat odasının açıldığı koridor havasının, komşu odalara oranla daha yüksek basınçta tutulması gerekir.

Konvansiyonel ameliyathane havalandırma sistemleri, saatte en az 15 filtre edilmiş hava değişimi yapmalı ve bunlardan en az 3’ü (%20) temiz hava ile olmalıdır. Hava tavandan verilmeli ve tabandan dışarı alınmalıdır. Gerekli konforu sağlaması için sıcaklık 20-22 ^o C arasında, nem oranı %30-50 arasında tutulmalı, ısı ve nem ekibin isteği ve ameliyatın özeliğine göre içeriden ayarlanabilir olmalıdır.

Merkezi Bağlantılar

1. Medikal Gaz Bağlantısı: Ameliyathanede kullanılmak üzere üretilmiş ve paketlenmiş gazlara Medikal Gaz denir. Yasal olarak ilaç kabul edilen bu gazlar oksijen, azot protoksit, nitrojen ve medikal havadır.
2. Bilgi işlem bağlantıları: Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile birlikte bilgi akışı tek merkezde toplanmakta ve ameliyathanelerindeki bilgisayarlardan bu verilere ulaşılabilmektedir. Hastaya ait direk grafi, tomografi, MR görüntüleri ve tıbbi laboratuvar sonuçları bu monitorlerden ameliyat sırasında izlenebilmektedir.

Ameliyathane Alanları

Ameliyathane alanları üç gruba ayrılır:

a) Steril olmayan alan (Kısıtlanmamış alan): Bu alan soyunma odaları, yönetim odaları ve uyanma odalarını kapsar. Buralarda normal günlük kıyafetinizle dolaşabilmeniz mümkündür.

b) Yarı steril alan (Yarı kısıtlanmış alan): Bu alan ameliyathanenin çevresindeki destek alanları ve kısıtlanmış alana giden koridorları kapsar. Buralarda günlük giysilerinizi çıkararak ameliyathane kıyafetiyle dolaşmak zorunluluğu vardır.

c) Steril alan (Kısıtlanmış alan): Ameliyathane odaları, yıkanma odaları, temiz merkezi sistemleri ve steril işlemlerin yapıldığı diğer bölümleri kapsar. Buralarda ameliyathane kıyafeti, kep ve maske ile dolaşma zorunluluğu vardır.

Ameliyathane Cihazları

Ameliyathanelerde bulunan tıbbi cihazların çeşitliliği, uygulanan cerrahi operasyonun cinsi, hekimin tercihleri gibi faktörlere bağlıdır.

Son zamanlarda beyin operasyonlarının yapıldığı ameliyathanelerde MR (emar) kullanımı yaygınlaşmış ve bu ameliyathaneler MR ile kullanılmaya uygun alet ve cihazlarla donatılmıştır. Genel amaçlı ameliyathane, koroner, mikro cerrahi, kadın doğum gibi ameliyathane çeşitleri bulunur. Genel olanlarda pek çok operasyon yapılabilirken bazı uzmanlık dallarında özel donanımlı ameliyathaneler kullanılmaktadır. Koroner cerrahi ameliyathaneleri, özellikle açık ve kapalı kalp operasyonlarına özeldir. Kadın doğum ameliyathanesi ise kadın ve yeni doğanla ilgili cihaz ve donanımların yer aldığı bir ameliyathanedir. Mikro cerrahi ameliyathanelerinde de mikroskop ağırlıklı çalışma ortamı sağlanmıştır.

Ameliyat Masası

Ameliyat Masası, ameliyatlarda hastalara verilen değişik pozisyonlar göz önüne alınarak üretilir. Üretiminde ameliyathane koşullarına uygun paslanmaz çelik ve yüksek nitelikli malzemeler kullanılır. Üst tablası sıvıya dayanıklı malzemeden üretilmiş olup, baş, sırt (iki parçalı), ve ayak bölümünden (sağ ve sol) oluşmaktadır. Ameliyat masası aksesuarları, masanın her iki yanında bulunan paslanmaz çelikten üretilmiş kenar raylar üzerine monte edilir. Bu aksesuarlar; Anestezi çerçevesi, Serum askısı, Omuz destek, Vücut destek, Kol bölümü, Kol destek, Kol/el ameliyat bölümü, Bilek kemeri, Diz destek, Artroskopik diz destek, Litotomi bacak askısı, Ayak destek, Ayak pedalı, Röntgen kaset sürücü, U-tipi baş bölümü, Çivili başlık, Atık toplama, Vücut kemer grubu gibi parçalardan oluşur.

Ameliyat Lambası

Ameliyat sırasında ameliyat alanının aydınlatılması için kullanılır. Yüksek ışık yoğunluğu veren, derin çukur aydınlatması yapan, minimum gölge ve düzgün renkli ışık veren, soğuk ışık ışını sağlayan, steril tutacakla ameliyat ekibi tarafından kolay hareket ettirilebilen ve odak ayarlama özellikleri bulunan lambalardır. En önemli özelliklerinden biri uzun ömürlü ve soğuk ışık veren lambalar olmalarıdır.

Anestezi Cihazı

Anestezi uygulamalarında, hasta için gerekli oksijen ve diğer medikal gazlar ile inhalasyon ajanlarının kontrollü ve gereken yoğunlukta verilmesine olanak sağlayan, hastaya yapay solunum yaptırabilen, cihaz üzerinde bulunan monitörler ile hayati fonksiyonların yakından izlenmesini sağlayan anestezinin temel ekipmanına anestezi cihazı denir. Anestezi cihazlarının kullanım amacı anestezistin, hastanın yaşamını güven altına almasını sağlamak ve yeterli miktarda anestezi vermesine yardımcı olmaktır. Anestezi cihazları şekil, tasarım, kombinasyon olarak farklılık gösterebilir. Fakat markası ve üreticisi hangi firma olursa olsun bütün anestezi cihazlarında bulunması gereken temel bileşenler şunlardır:

• Temel gaz kaynağı ve yedek gaz kaynaklarına bağlantı
• Manometre ve basınç düşürücü valfler
• Akımölçerler (flowmetreler)
• Buharlaştırıcılar (vaporizatörler)
• Karbondioksit absorbanı
• Solunum devreleri
• Ventilatör
• Monitör
• Laringoskopi seti

Akımölçerler (Flowmetre)

Akımölçerler, medikal gazların ml/dk. veya l/ dk. olarak verilmesini sağlayan aygıtlara verilen addır. Akımölçerler, her gaza özel olarak üretilir ve diğer gazlar için kullanılmaz. Günümüzde anestezi cihazlarında oksijen ve azot protoksit için olmak üzere iki akımölçer (flowmetre) bulunur.

Anestezi Ventilatörleri

Hayati bir fonksiyon olan solunum işlevini yapay olarak gerçekleştiren cihazlara ventilatör adı verilir. Akciğerlerden gaz değişiminin kısmen ya da tamamen (kişinin kendisi dışında) yapay olarak gerçekleştirilmesine yapay solunum denir. Yapay solunum, kontrole ve asiste solunum olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir ve her iki uygulamada elle (balonla) veya bir ventilatörle mekanik olarak yaptırılır. Günümüzde zaman döngülü, elektronik kontrollü ve mikroişlemci denetimli ventilatörler yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Monitörler

Günümüz teknolojisi ile hastaların solunum, dolaşım, oksijenasyon ve vücut ısısı gibi önemli fonksiyonları izlenebilmektedir. Anestezi ve cerrahi süresince hayati fonksiyonların izlenme ve değerlendirilmesi işlemine monitörizasyon, bu işlemleri gerçekleştiren cihaza da monitör adı verilmektedir.

Atık Gaz Sistemleri

Ortama salınan atık gazlardan ameliyathane personelini korumak için bu “kontamine” gazların toplanarak ameliyathaneden uzaklaştırılması gerekir. Bu amaçla kullanılan ve atık gazı solunum devresinden alarak hastane vakum sistemine taşıyan veya doğrudan dışarı transfer eden sisteme atık gaz sistemi adı verilir.

Defibrilatör Cihazı

Kalp kaslarının fibrilasyona girerek rastgele kasıldıkları, dolayısıyla kalbin kan pompalama görevini yapamadığı durumlarda kalbe elektrik şoku vererek kasılmaların tekrar düzenli hâle getirilmesi maksadıyla kullanılır. Defibrilatör cihazı, şehir ceryanı ve şarj edilebilir dahili bataryası ile çalışır. Cihazda aynı zamanda sürekli olarak EKG dalgalarını izlemek amacıyla EKG monitörü bulunmaktadır.

Cerrahi Aspiratör

Hastanın vücudundaki, ağzındaki veya yarasındaki kanı ve mukusu uzaklaştırmaya yarayan bir alettir.

Elektro-Koter Cihazı

Dokuyu kesmek ve kanayan damarları dağlamak için gerekli radyo frekanslı AC enerjiyi üreten cihazlardır. Cihaz 220 V, 50 Hz şebeke gerilimi ile çalışır, tüm açık ve laparoskopik cerrahi uygulamalar, su altı kesme (TUR) ve endoskopik girişimlerde kullanılabilecek özellikte olup, mikroişlemcisi sayesinde yağ, kas, sinir dokusu gibi farklı dokularda ortaya çıkan empedans farklılıklarını tanır ve çevre dokularda oluşabilecek nekrozu azaltabilmek için ideal enerji düzeyini otomatik olarak belirler.

Perfüzör ve İnfüzyon Pompası Cihazı

Perfüzör cihazı, ameliyathanelerde kullanılan, verilecek ilacı kullanıcının ayarladığı doz miktarı ve ayarlanan saat içerisinde hastaya ulaştıran cihazdır. Enjektör Bölgesi (Enjektörün yerleştirildiği kısım), Sürücü Kısmı, Enjektörü Sabitleyen Parça ve Kontrol Paneli (İlacın Hacminin, Oranın, Hangi zaman aralıklarında verileceğinin ayarlandığı kısım) parçalarından oluşur. Cihazın programlanmasından sonra, sürekli dönmekte olan bir motor ile enjektör pistonunun üzerine belirlenen aralıklarda bir kuvvet uygular ve hastaya ilacın ulaşmasını sağlar.

İnfüzyon pompası hastaya gerekli olan ilaç ya da solüsyonları ayarlanan zaman içinde belirli akışkanlık hızında intra-venöz, intra-arteriyel veya enteral ilaç uygulamalarına imkan veren bir cihazdır.

Kalp-Akciğer Pompası

Kalp-akciğer makinesi (The Heart-Lung Machine) vücudun diğer organlarına karbondioksitten arındırılmış ve oksijenlendirilmiş kan gönderilmesini sağlayarak kalbin ve akciğerin görevlerini üstlenir, ameliyat sırasında kalp ile akciğerin durdurulmasına olanak verir. Kalp akciğer makinesi, pompa modülleri, kontrol, izleme ve alarm birimleriyle bütün bunların üzerine yerleştirildiği tekerlekli bir konsoldan oluşmuştur.

C-Kollu Röntgen Cihazı

Bir tür mobil röntgen cihazı olan C Kollu Skopi Cihazı, ameliyat sırasında röntgen çekilmesini sağlar. Ameliyat yerine ait detaylar direkt olarak görülür. Bu yöntemin anestezi ve ameliyat süresinin kısaltması, girişimsel işlemlere olanak tanıması gibi avantajları vardır. C Kollu Skopi Cihazı Ortopedi, Beyin Cerrahisi, Genel Cerrahi ameliyatlarında ve ihtiyaç duyulan diğer ameliyatlarda kullanılmaktadır.

Ameliyat Mikroskobu

Çıplak gözle yapılamayacak kadar küçük ameliyat uygulamaları ameliyat mikroskobu yardımı ile gerçekleştirilir. Göz ameliyatlarında, beyin cerrahisinde, KBB ameliyatlarında ve diğer bazı branşlarda ameliyat mikroskobu yaygın olarak kullanılmaktadır. Genelde travma sonrası kopan parmak, el-kol, bacak gibi vücut kısımlarının yeniden yerine dikilmesi gibi mikro cerrahi ameliyatlarda ameliyat mikroskobu ile yapılır.

Laparoskopi Cihazı

Laparoskopik cerrahi, karın veya göğüs bölgesini ilgilendiren ameliyatlarda, birkaç ayrı noktadan 5–15 mm’lik deliklerden vücuda yerleştirilen ince tüplerin (trokar) içinden sokulan aletler ve bir kamera yardımı ile gerçekleştirilmektedir. Karın içini aydınlatarak, hastalık veya problemler doğrudan görülerek tedavi edilir. Laparoskopi ünitesi; görüntüyü elde eden kamera, soğuk ışık kaynağı, karın içine hava veren insüflatör, monitör ve video/görüntü kaydedicisinden oluşmaktadır.

Damar Mühürleme Cihazları

LigaSure Damar Mühürleme Cihazı olarak tanımlanabilir. Sistem RF (Radyofrekans) enerjisini kullanarak doku füzyonu yapar ve damar duvarlarını birbirine mühürler. Damar duvarları tam anlamıyla kapanır.

Argon Plasma Koagulasyon (APC) Cihazları

APC kanama ve doku abnormalitesi devitalizasyonlarının yönetiminde kullanılan bir elektrocerrahi tekniktir. Burada yüksek frekanslı (HF) akım iyonize edilmiş argon gazı yoluyla dokuya aktarılır

Ameliyat Robotu

Günümüzde kullanımda olan tek ameliyat robotu “da Vinci Robotik Cerrahi Sistemi”dir. Sistemin birbirinden ayrı üç temel parçası bulunur; konsol, cerrahi robot ve görüntü kulesi. Cerrah işlem sırasında konsolun başında oturarak, buradaki ekrandan ameliyatın yapıldığı alanı üç boyutlu olarak görür, kontrol kolları ve pedallarını kullanır. Cerrahın hareketleri bilgisayar sistemi tarafından robotik kollara nakledilir. Robotun dört kolu bulunmaktadır. Bir kol kamerayı, diğer üç kol da cerrahi aletleri tutmaktadır.

Ameliyathane Malzemeleri

Ameliyathanede kullanılan malzemeler tekrar kullanılabilenler ve tek kullanımlık olmak üzere ikiye ayrılırlar. Tekrar kullanılan malzemeler; ameliyat örtüleri, hasta altı ısıtma sistemleri ve ameliyat cerrahi setleridir.

Ameliyat Örtüleri

Ameliyat koşullarında kullanılan hasta örtüleri, cerrahi alan infeksiyonlarının gelişiminde etken olabilecek bakterilere karşı bariyer olma özelliğini taşımaktadır. Bariyer özelliği ile sıvılara direnç, neme ve bakteriyel geçirgenliğe direnç, Sıkı dokunmuş olması ve küçük gözeneklilik, delinme, yırtılma ve aşınmaya direnç, tüy ve toz bırakmamak, antistatik olmak ve aleve direnç göstermek, toksik etkili olmamak, vücut sıcaklığını koruyabilmek, steril edilebilir olması ve bunun sürdürebilmesi, ameliyat sahasına ve çalışmaya uygunluk özelliklerine sahip olmalıdır.

Hasta Altı Isıtma Sistemleri (Hipotermi Blanket Sistemi)

Ameliyat sırasında hastanın ısı kaybını önlemek için hasta altı ısı battaniyeleri (hipotermi blanket sistemleri) kullanılır.

Ameliyat Cerrahi Setleri

Cerrahi aletler teşhis veya tedavi amacıyla yapılan ameliyatlara göre dizayn edilmiştir. Cerrahi aletler konteynır (taşıma kutusu) içerisinde takım olarak steril şekilde muhafaza edilir. Aletlerin fonksiyonları; kesmek veya insize etmek, çekmek, yakalamak, tutmak veya sıkıştırmak, genişletmek (dilate) veya probe etmek, aspire etmektir.

Ameliyat Sütürleri

Ameliyat ipliği, cerrahi sebepler yüzünden açılan veya kesilen vucut dokularını, iyileşme sağlanıncaya kadar birbirine yaklaştırmak, implant edilen protezleri dokulara birleştirmek, kanamayı veya diğer akışkan sızıntıları önlemek, kan damarlarını veya ayrılmış boru şeklindeki yapıların (örneğin, kanalların ) uçlarını bağlamak için kullanılan doğal veya sentetik orjinli, steril cerrahi dikiş malzemesidir.

Drenler

Aktif ve pasif dreney yaparlar. Kateterler, drenler ve kanüller bir yarayı drene etmek için kullanılır.

Sondalar

İçi boş organları drene etmek için kullanılırlar. Ameliyat sırasında mide, mesane gibi organlara yerleştirilirler. Nazogastrik sonda, Foley sonda gibi.

Stapler

Tel zımbalardan oluşurlar. Cilt kesisini kapatmak yada organları eksize etmek (kesmek) veya içi boş organları birbirine anastomoze etmek(birleştirmek) için kullanılırlar.

Pansuman Malzemeleri

Ameliyat sırasında ameliyat alanını temizlemek, organları koruma altına almak, ameliyat sahasından uzaklaştırmak amacı ile kullanılan sterilize edilmiş malzemelerdir.

Steril Solüsyonlar

Ameliyatlar esnasında hastayı boyamak amaçlı veya ameliyatta kullanılacak bazı ameliyat malzemelerini steril etmek için kullanılırlar. Laparoskopik cerrahi malzemeler, endoskopik malzemelerin bazıları bu solüsyonlarla sterilize edilirler. %10’luk povidon iyot, cerrahi el temizliği, %2’lik gluteraldehid (Cidex), %10 formaldehit, sodyum dikloroisosiyanurat (Klorsept 87) bu solüsyonlar arasındadır.