Ünite 4 : Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler

Giriş

Bu ünitede toplumun nüfus yapısı, bu yapıyı etkileyen faktörler tanımlanacak sıklıkla kullanılan sağlık alanına özel istatistiksel teknikler hakkında bilgi verilecektir.

Sağlık alanında kullanılan istatistiksel yöntemlerin temel amacı;

• Bölgenin uzun ,orta e kısa vadede sağlıkla ilgili hizmet planlaması yapmak,
• Sağlık kurumlarındaki tedavi hizmetlerinin aksamadan yürümesinin sağlamak
• Sağlık kurumlarındaki hastaların bakım e tedavi hizmetlerinin sürekliliğini sağlamak
• Sağlık kurumlarındaki verilen hizmetin kalitesini arttırmak, • Belirli aralıklarla , doktor, yardımcı sağlık personeli ,hasta ve hasta yakınlarının bilgi ,tutum ve davranışlarını araştırarak sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde yürümesini sağlamak,
• Yapılacak olan bilimsel çalışmalara en doğruyu sağlamak,
• Sağlık çalışanlarının kendi alanlarında yayınlanan güncel bilimsel çalışmaları değerlendirebilmesini sağlamaktır.

Başka bir tanımla sağlık istatistiği; sağlık hizmetlerinde, sağlık hizmetlerin planlanmasında, sağlıkla ilgili bilimsel araştırmalarının yürütülmesinde, hizmet göstergesi olarak, koruyucu sağlık hizmetlerinde, tedavi edici sağlık hizmetlerinde, toplumun sağlık düzeyinin belirlenmesinde, yükseltilmesinde ve toplumda sağlık alanındaki değişimlerin incelenmesinde kullanılır.

Sağlık enformasyon sistemlerinin etkin ve yaygın olmadığı bir ülke ya da bölgede iyi bir sağlık planlanması ve sağlığın iyi bir şekilde yönetilmesinden söz etmek oldukça zordur.

Nüfusun Yapısı ve Özellikleri

Nüfus; belirli bir zamanda sınırları belirlenmiş bir bölgede yaşayan insan sayısı olarak tanımlanabilir. Bir bölgenin yada ülkenin sağlık ile ilgili istatistiklerinin, hız ve oranlarının hesaplanmasında bölgenin nüfusu ve nüfusun yapısal özelliklerinden yararlanılmaktadır.

Nüfus sayımları iki farklı yöntemle yapılmaktadır. Bunlar,

De facto, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde sayılmasıdır.

De jure, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde değil sürekli oturma yerlerindeki nüfusta sayılması yöntemidir.

Sağlık kurumu yöneticisinin bölgeye ait düzenlemeler yapabilmesi için bilmesi gereken bazı bilgiler vardır. Bunlar

• Yıl ortası nüfus (Hesaplama sonucu bulunur)
• Genç nüfus
• Yaşlı nüfus
• Orta yaşlı nüfus

Nüfusla ilgili Hız ve Oranlar

Sağlık kurumu yöneticisi, nüfusun bölgedeki dağılımı, hizmet verilen bölgedeki nüfusun yoğunluğunu ,kadınerkek oranını, bölgedeki nüfus artış hızını, nüfusun yaşa ve cinsiyete göre dağılımını bilmek zorundadır. Bazı hız ve oranlara ait başlıklar şunlardır.

• Nüfus yoğunluğu
• Nüfus artış hızı
• Cinsellik oranı

Nüfus Pramidi

Nüfus piramidi, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını incelemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir. Farklı iki cinsiyete ait aynı yaş grubundaki verileri, toplam nüfus içindeki yoğunluğu dikkate alarak karşılaştırma olanağı sağlar.

Hız ve Oran

Hız, sağlık olaylarının belirli bir bölgede görülme sıklığını belirlemek için kullanılır.

Oran ise bir olayın diğerine göre ne boyutta olduğunu ifade eder.

Evlenmeler

Sağlık kurumları yöneticisi hizmet verdiği toplumdaki evlenmelerle ilgili olarak ana ve çocuk sağlığı, aile planlaması, aşılama hizmetleri v.b. hizmetleri düzenlemelidir.

Evlenmelerle ilgili Hız ve oranlar

Evlenmelerle ilgili olarak sıklıkla kullanılan hızlar;

• Genel evlenme hızı
• Evlenebilecek Yaşa özel evlenme hızı
• Kadınlara özel evlenme hızı
• Erkeklere özel evlenme hızı

şeklinde sıralanabilir.

Boşanmalar

Sağlık kurumları yöneticisi, boşanmaların sık olduğu bölgelerde, boşanan çiftlerin ve çocuklarının ruh-sinir hastalıkları tedavilerinin planlanması ve düzenlenmesi, psikolojik danışmanlıkların arttırılması ve sağlıklı birey, aile ve toplum yapısının oluşturulması ve korunması çabalarını desteklemelidir. Bunun için illere göre, yaşlara göre, çocuk sayılarına göre davayı açan taraflara göre boşanmalar hakkında bilgilere ihtiyaç duyar.

Boşanmalarla İlgili Hız ve Oranlar

Kaba boşanma hızı-Genel boşanma hızı-cinsiyete göre boşanma hızı gibi hesaplamalar yapılır.

Doğumlar

Hastane hizmetlerinin değerlendirilmesinde, bölgeler ve ülkeler arası karşılaştırmalarda bebek doğum ve ölüm istatistikleri en önemli sağlık göstergesidir. Bölgeye sağlık hizmeti verecek yönetici ve personelin

Canlı doğum-Fetüs Ölümü-Erken fetüs ölümü-Geç fetüs ölümü –Prematüre Doğum-Normal Doğum-Sürmatüre doğum gibi bilgilere ihtiyaç duyar.

Doğumlarla ilgili hız ve oranlar

Kaba doğum hızı, Genel doğurganlık hızı, Yaşa özel doğurganlık hızı, Evli kadınlara özel doğurganlık hızı, Toplam doğurganlık hızı hesaplamalar ile bulunabilir.

Ölümler

Elde edilen veriler ile bölgedeki sorunlar ve öncelikler saptanabilir, önlemler alınabilir, ileriye yönelik planlamalar yapılabilir.

Ölümler ile ilgili hız ve oranlar

Ölümler ile ilgili hız ve oranlar ile ilgili hesaplamalar şu başlıklarda toplanabilir.

Kaba ölüm hızı, Cinsiyete özel ölüm hızı, Yaşa özel ölüm hızı, Genel mortalite hızı, Bebek ölüm hızı, Ölü doğum hızı, Perinatal ölüm hızı, ana ölüm hızı, Orantılı ölüm hızı, Yaşa göre Orantılı ölüm hızı, Ölüm nedenine göre orantılı ölüm hızı gibi başlıklarda toplanabilir.

Hastalıklarla İlgili İstatistikler

Sağlık alanındaki planlamaların daha etkin bir şekilde yapılması için hastalıklarla ilgili istatistiki bilgilere ihtiyaç duyulur. Hastalıların kurumlara, bölgelere veya ülkelere göre karşılaştırılmalarına imkan veren bazı istatistikler vardır. Bunlar;

Hastalıklarla ilgili Hızlar

• Prevelans hızı
• Nokta prevelans hızı
• İnsidans hızı
• fatalite hızı

gibi hesaplamalar ile bulunur.

Hastalık Riskleri

Önlenebilir bazı hastalıklardan toplumu koruyabilmek için bazı hastalıkların risklerini belirleyip, halk sağlığı, aile hekimliği birimleri veya çeşitli toplantılarla ile toplum bilgilendirilir. Hastalık risklerine ilişkin hesaplamalar için Göreli risk oranı-Odds Oranı-Atfedilen risk oranı gibi hesaplamalara ihtiyaç duyulur.

Koruyucu Sağlık İstatistikleri

Sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülebilmesi ve yeniden düzenlenebilmesi ve planlanabilmesi için farklı bölgeler ait verilerin karşılaştırılması işlemlerine olanak sağlar. Koruyu sağlık hizmetleri için ihtiyaç duyulan istatistikler

• Aile planlaması hizmetleri
• Gebe ve loğusa bakım ve takip hizmetleri
• Bebek ve çocuk bakım ,takip,aşılama hizmetleri
• Kronik hastalıkların bakım ve takip hizmetleri
• Çevre sağlığı hizmetleri şeklinde sıralanabilir

Sunulan Sağlık Hizmetlerinin Düzeyini Gösteren İstatistikler

Sağlık hizmetlerinin düzeyini gösteren istatistikler, bölgelerin ve ülkelerin sağlık açısından zaman içerisindeki değişimlerinin olumlu olup olmadığı hakkında bilgi verir ve karşılaştırmaların yapılabilmesine olanak sağlar.

Yaşam Tabloları

Belirli bir yaş ya da yaş grubu içerisindeki bireylerin sahip oldukları ölüm risklerini, ölüm istatistikleri aracılığı ile değerlendiren ve bireylerin beklenen yaşam sürelerini belirlemeyi amaçlayan tablolardır.

Hastalıkların Ve Ölüm Nedenlerinin Uluslararası Sınıflandırılması

İnsanların kolay bir şekilde ülkeler arasında yolculuk yaptığı dünyamızda, hastalıklar ve ölüm nedenleri de gittikçe artmaktadır. Bundan dolayı hastalıkları tek tek incelemek yerine belli alt başlıklarda toplamak, bölge veya ülkelerin sağlık politikalarını belirlemek ve optimum düzeyde sağlık planlamaları yapabilmesini kolaylaştırmaktadır.

Hastanedeki Sağlık Hizmetlerinin Değerlendirilmesi

Bölge nüfusu, sağlık kurumundan etkin ve yeterli hizmet vermesini beklemektedir. Bu nedenle sağlık kurumu yöneticisi, kurumunu her alanda denetlemeli, yönetmelidir. Hastanelerde mevcut ya da yeni açılacak servisin yatak sayılarına, hastalıkların çeşidi ve görülme sıklığına ait bilgilere sahip olmalıdır. Bu bilgiler yeni servis açmanın gerekli olup olmadığını ve maliyetini hesaplamasını kolaylaştırabilir. Bazı konularda karar verirken ihtiyaç duyacağı bazı istatistiki bilgiler aşağıda verilmiştir

Kaba ölüm hızı-Net ölüm hızı-Yatak Doluluk oranı-Yatak devir hızı-Yatak devir aralığı-Ortalama hasta yatış sayısıYatan hasta oranı –Onbin nüfusa Düşen Yatak sayısı gibi bilgileri ise hesaplamalar sonucu bulabilir.