Ünite 5: Eğitim Sisteminde Topluma Hizmet

Giriş

Gelişmeyi hedefleyen hemen her toplum, bireysel ve toplumsal gereksinimlere yanıt verebilmenin yanı sıra varlığını sürdürebilmek için bireylerini, kendi kuralları ve kültürel özellikleri doğrultusunda yetiştirmeyi amaçlar. Eğitim, genel olarak bireylerde belli amaçlar doğrultusunda istendik davranış biçimleri oluşturma süreci olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal bir kurum olarak eğitimin kendinden beklenen işlevlerini yerine getirebilmesi için, toplumsal bir ortama gereksinimi olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Diğer bir deyişle, “ancak toplum varsa eğitim vardır”.

Eğitimin Toplumsal İşlevi

İnsanın davranışlarının şekillendiği bu çevre, çoğunluğu bir amaca yönelik ve dayanışma halindeki bireylerden oluşan topluluk olarak tanımlanan toplum içinde gerçekleşir. Toplum açısından bu oluşum ya da süreç toplumsallaşma kavramıyla açıklanmaktadır. Aile, insan yaşamındaki ilk toplumsallaşma kurumudur. Diğer bir deyişle bireyin eğitimi, ilk olarak ailede başlar. Birey bu süreç içerisinde kültürü, konuşulan dili öğrenmeye başlar. Bu süreç kişilik oluşumunun da ilk basamağı olarak düşünülebilir. Eğitimin her toplumda değişmeyen işlevlerinden de söz etmek de olasıdır. Eğitimin değişmeyen bu işlevlerinden bazıları izleyen şekilde sıralanabilir.

• Toplumun kültürel mirasının sürekliliğini sağlamak,
• Toplumsal değerleri kazandırarak bireyin toplumsallaşmasını sağlamak,
• Toplumun ilerlemesini, geli mesini sağlayacak bireyler yetiştirmek.

Okullar, içinde bulundukları toplumun kültürünü aktaran kurumlar olarak tanımlanabilir. Belirli bir eğitim sisteminin temel öğesi olan okul yoluyla toplumun kültür mirasının aktarılması, çocuğun toplumsallaşması, yenilikçi bireyler yetiştirme gibi işlevleri yerine getirmesi amaçlanır. Okulun temel işlevi, bireyin kendini gerçekleştirmesine ve çevreye uyum sağlamasına yardımcı olmaktır. Okullar, üstlenmiş oldukları bu işlevleri öğretmenler, yöneticiler, eğitim programları gibi öğeler aracılığıyla gerçekleştirirler. Türk eğitim sistemi içinde nitelikli bireylerin yetiştirilmesi, okulöncesi eğitimden ve yükseköğretime ve yaygın eğitime kadar üzerinde önemle durulmaktadır. Okulöncesinden yükseköğretime ve yaygın eğitime kadar gelişen bu süreçte, nitelikli bireylerin yetiştirilmesiyle toplumun gelişmesi amaçlanmakta ve bireylere topluma hizmet etme bilinci ve sorumluluğu kazandırılmaya çalışılmaktadır.

Eğitim Kurumlarında Topluma Hizmet Uygulamaları

Eğitim ve toplumsallaşma kavramlarının eşdeğerliği, eğitim kurumlarının öncelikle toplumsallaşmayı sağlaması gereken kurumlar olması gerektiğini göstermektedir. Eğitim kurumlarının bireyleri toplumsallaştırma misyonu, okuliçi ve okul dışı düzenlenecek etkinlikler yoluyla gerçekleşebilmekte ve böylece toplumsal bir varlık olan bireye, topluma hizmet etme anlayışı kazandırılabilmektedir.

İlk ve Ortaöğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Topluma Hizmet Uygulamaları

Bireylerin toplumsal sorumluluk gerektiren davranışlarda bulunması, toplumda yaşayan diğer bireylerin istek ve gerekesinimleri olduğunu bilmesi ve buna uygun davranışlar geliştirebilmesini gerektirir. Eğitim kurumları olan okulların temel bilgi, becerilerin yanı sıra bireylerin toplumsal değer ve sorumlulukları içselleştirebilmeleri için bu bilinci erken yaşlardan itibaren kazandırabilmesi, eğitim programlarının buna göre düzenlenmesi gerekir Toplumsal duyarlılık bilincinin kazandırılmasına yönelik bir örnek olarak mavi kapak toplama kampanyası verilebilir. Bu kampanya kapsamında ise bir ilköğretim okulu öğrencileri topladıkları mavi kapaklarla yürüme engeli olan bir kişiye tekerlekli sandalye almışlardır. Öte yandan toplumsal duyarlılıkla ilgili bu ve benzeri pek çok çalışma, yalnızca sağlıklı bir toplumsallaşma süreci açısından değil, aynı zamanda bireylerin ruhsal gelişimleri açısından da oldukça önemli katkılar sağlayabilmektedir.

Nitekim Türk eğitim sistemini düzenleyen en önemli kanunlardan biri olan 1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’a göre Türk milli eğitiminin temel amacı şu şekilde ifade edilmiştir: Türk Milletinin bütün fertlerini;

• Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı, Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerin benimseyen, insan hakları v Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek,
• Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan , yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek.
• İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak.

İlköğretim : Örgün eğitimin ilk basamağını oluşturan ilköğretim, ileri eğitim basamaklarına temel oluşturması, bireylerin yaşamları için temel bilgi ve becerileri kazandırması açısından oldukça önemli işlevlere sahip bir eğitim basamağıdır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ilköğretim basamağını, 6- 14 yaşları arasındaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsayan, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu ve devlet okullarında parasız bir eğitim basamağı olarak tanımlamaktadır.

Ortaöğretim : Ortaöğretim basamağı ise, “Toplumun temelini oluşturacak insanların yetiştirildiği, gençlerin kendilerini tanıyıp kişiliklerini ve yeteneklerini geliştirecekleri ve kendilerini geliştirme fırsatlarını bulabilecekleri bir öğrenim basamağıdır”

Eğitim kurumlarının, ilk ve ortaöğretimin temel amaçlarında da belirtildiği gibi, bireylerin toplumsallaşmasını sağlayabilmesinde, erken yaşlardan başlayarak bireylerin sosyo-kültürel ve psikolojik gelişmeleri, yetenek ve becerilerinin keşfedilip desteklenmesi ve buna bağlı olarak ileride meslek seçiminde karşılaşabilecekleri problemlerin çözümü, demokrasi bilinci, sivil toplum örgütlenmeleri vb. yönlerden davranışların kazandırılmasında düzenlenecek sosyal etkinlikler, öğrenci kulüpleri gibi oluşumlar oldukça önemli bir yere sahiptir. İlk ve ortaöğretim basamaklarının genel amaçları, Türk milli eğitiminin amaçlarına paralel olarak bireyin sosyal yönüne vurgu yapmaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim ve Orta Öğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği

Milli Eğitim Bakanlığı 2005 yılında, önceden ‘‘eğitsel kollar’’ adı altında yürütülen sosyal etkinlikleri, ‘‘öğrenci kulüpleri’’ olarak tanımlayan ve öğrencilerin sosyal ve kültürel becerilerini ve yaratıcı yetilerini güçlendiren ders dışı etkinlikleri, okullarda “İlköğretim ve Orta Öğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği” adı altında yeni bir yönetmeliği uygulamaya koymuştur. Bu Yönetmeliğin amacı (MEB, 2011), “resmî, özel ilköğretim ve ortaöğretimde ders programlarının yanında öğrencide kendine güven ve sorumluluk duygusu geliştirmeye, yeni ilgi alanları ve beceriler oluşturmaya yönelik bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlarda öğrenci kulübü ile toplum hizmeti çalışmalarıyla ilgili iş ve işlemleri düzenlemektir.” ilk ve ortaöğretim kurumlarında sosyal etkinlik çalışmaları özetle şu esaslar çerçevesinde yapılmaktadır.

• Ders yılı başında gerçekleştirilen öğretmenler kurulunda ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda danışman öğretmenler belirlenir. Bir öğrenci kulübüne veya toplum hizmeti çalışmasına birden fazla öğretmen görevlendirilebileceği gibi bir öğretmene birden fazla öğrenci kulübü veya toplum hizmeti çalışmasında da görev verilebilir.
• Öğrencilerin sosyal etkinlikler kapsamında yapacakları çalışmaları sonuçlandırıp sonuçlandırmadığı, karnelerde düzenlenecek "Sosyal Etkinlik" bölümüne "Tamamlandı", Tamamlanmadı" şeklinde yazılarak gösterilir.
• Çalışmalar için Sosyal Etkinlikler Yıllık Çalışma Planı veya Sosyal Etkinlikler Proje Öneri Formundan hangisinin düzenleneceğine bu çalışmalarda görev alan öğrencilerle danışman öğretmenler birlikte karar verir.

Öğrenci kulüpleri, yönetmeliğe bağlı kalarak kulübün amaçlarını belirlemekte, yıllık faaliyet planlarını yapmaktadırlar. Kulüplerinin amacını, çalışma faaliyetlerini belirleyen kulüp öğrencileri, aynı zamanda gerçekleştirdikleri ya da gerçekleştirecekleri toplantılar için resmi izin almak durumundadırlar. Gerçekleştirilen toplantıların ardından görüşme ve karar tutanakları tutulmakta ve bu tutanak kulüp başkanı, danışman öğretmen ve okul yöneticisi tarafından imzalanmaktadır.

Toplum hizmeti çalışmaları kapsamında öğrenciler, bireysel olarak veya grup hâlinde yapacakları toplum hizmeti çalışmalarına Sosyal Etkinlikler Yıllık Çalışma Planı veya Sosyal Etkinlikler Proje Öneri Formunu hazırlayıp danışman öğretmenlerine onaylattıktan sonra başlarlar. Öğrencilerin hazırlayacakları projeyle ilgili Kitabınızın 94 sayfasında yer alan çizelge 5.2’ye benzer örnek proje önerisi formunu doldurmaları gerekmektedir.

Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Topluma Hizmet Uygulamaları

Yüksekögretimin amaç ve görevlerinden bazıları, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak (MEB, 2011);

Öğrencileri ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yurdumuzun bilim politikasına ve toplumun yüksek seviyede ve çeşitli kademelerdeki insan gücü ihtiyaçlarına göre yetiştirmek; Yurdumuzun türlü yönde ilerleme ve gelişmesini ilgilendiren bütün sorunları, Hükümet ve kurumlarla da elbirliği etmek suretiyle öğretim ve araştırma konusu yaparak sonuçlarını toplumun yararlanmasına sunmak ve Hükümetçe istenecek inceleme ve araştırmaları sonuçlandırarak düşüncelerini bildirmek; Türk toplumunun genel seviyesini yükseltici ve kamuoyunu aydınlatıcı bilim verilerini sözle, yazı ile halka yaymak ve yaygın eğitim hizmetlerinde bulunmaktır.

Öğrenci Kulüpleri

Öğrenci kulüpleri, öğrencilerin öğrenimleri boyunca bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlarda okul içi ve okul dışı etkinliklerde bulunmalarını sağlamak amacıyla oluşturulan gruplar olarak tanımlanmaktadır. Anadolu Üniversitesi Öğrenci Kulüpleri Yönergesine göre kulüplerin amacı; “öğrencilerin toplumsal, sanatsal ve kültürel gelişmelerine katkıda bulunmak, yaratıcı nitelik ve yeteneklerini geliştirebilmek, boş zamanlarını değerlendirebilmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulan birimler olarak açıklanmaktadır.” Öğrenci kulüplerinin işleyiş sürecinde her kulüp için bir danışman atanır. Danışman, Anadolu Üniversitesinin kadrolu öğretim elemanları arasından Rektörlükçe görevlendirilir. Kulüp Yönetim Kurulunda oy hakkına sahip olan danışman, kulüp çalışmalarına yardımcı olur, kulüplerin tutulması zorunlu defter ve kayıtlarını denetler. Rektörlük tarafından düzenlenen toplantılara katılarak, hem kulüpler ve hem de kulüpler ile Üniversite yönetimi arasındaki işbirliğinin sağlıklı şekilde yürümesine katkıda bulunur. Kulüplerin Yönetim Kurulu, Genel Kurul ve Denetim Kurulu bulunur. Anadolu Üniversitesi bünyesinde çeşitli amaçlara hizmet eden ve öğrencilerin ilgileri doğrultusunda katılabilecekleri 49 tane kulüp bulunmaktadır. İlk ve ortaöğretim kurumlarındaki yapılanmaya benzer olarak, üniversitelerdeki öğrenci kulüpleri de kendi kulüplerinin amaçlarını belirlemekte, yıllık faaliyetlerini hazırlamakta ve bütçelerini tutmaktadırlar.

Topluma Hizmet Uygulamaları Dersi

Bu ders, öğretmen yetiştirme programlarında zorunlu bir ders olarak yürütülmekle birlikte, kimi üniversitelerin diğer yüksekokul ve fakültelerinde seçmeli ders olarak da yer almaktadır. Bu derste, öğrenciler, toplumun güncel sorunlarını belirleme ve çözüm üretmeye yönelik projeler hazırlamaktadırlar. Ayrıca, bu ders kapsamında; öğrencilerin, panel, konferans, kongre, sempozyum gibi bilimsel etkinliklere izleyici, konuşmacı ya da düzenleyici olarak katılması özendirilmektedir.

Eğitim Kurumlarında Gerçekleştirilen Topluma Hı·zmet Etkı·nliklerı·yle İlgı·lı· Yapılan Araştırmalar

İnsan, “özünde toplumsallaşmaya yatkın ve akılcı davranabilen bir varlıktır. Toplumsallaşma süreci aynı zamanda bireylerin kişiliğini kazanması sürecidir. Bireylerin sosyalleşmeleri, arkadaşlık, aile, çevre ilişkileri, medya araçları, kültür, sanat, spor, müzik uğraşları gibi pek çok sosyalleşme etmenleri ile ilişki içinde gerçekleşmektedir.

Büküşoğlu ve Bayturan (2005), serbest zaman etkinliklerinin gençlerin psiko-sosyal durumlarına ilişkin algısı rolü üzerindeki etkisiyle ilgili bir araştırma yapmışlardır. Bu araştırmada serbest zaman etkinliklerinin gençlerin kişilik, sosyal ve eğitsel gelişimleri üzerindeki etkileri incelenmiştir.

Yıldırım tarafından “Kırsal Bölgelerde Öğrenim Gören Öğrencilere Yönelik Sosyal Etkinlikler Hakkında Öğrenci, Öğretmen Görüşleri ve Öğrencilerin Özsaygıları Açısından Değerlendirilmesi” amacıyla bir araştırma yapılmıştır. Araştırmanın amacı, kırsal bölgelerde bulunan ilköğretim okullarında öğrenim gören öğrenciler için geliştirilen ve sosyal etkinlikler kapsamında yer alan spor ve kültürel etkinliklerin 2008-2009 öğretim yılı uygulamasının öğrenci ve öğretmen görüşleri ile öğrencilerin özsaygıları açısından değerlendirilmesidir.

Oral, “İlköğretimde Öğrencilerin Sosyal Katılımını Özendirmeye Yönelik Bir Program” adlı çalışmasında, kendisi tarafından hazırlanan Toplum Hizmetleri Programının öğrencilerin sosyal davranışları üzerindeki etkisini incelemiştir. Araştırmada, öğretmen gözlem formları kullanılarak, üç ay boyunca uygulanan toplum hizmetleri programının öğrencilerin yardım etme, empati, sosyal farkındalık ve iyilik yapmayı içeren sosyal davranışlarını artırdığı, olumlu davranışların gönüllülük programından sonra gelişme gösterdiği gözlenmiştir.

Sonuç olarak belirtmek gerekirse yapılan araştırmalar, öğrenci kulüpleri ve toplum hizmeti türünden çalışmaların öğrenciler üzerinde çoğunlukla olumlu etkiler yarattığını göstermektedir. Eğitim kurumlarında öğrencilerin toplumsallaşmasını sağlayan bu çalışmaların öğrencilerin kendini tanıma, sorumluluk alma, ruh sağlını koruma, özsaygı geliştirme, empati kurma, yardımlaşma vb. açılardan bu tür etkinliklerin yarattğı olumlu etkilere örnek olarak gösterilebilir.

Toplumsallaşma öncelikle ailede başlar ve bu çevre, arkadaşlık ilişkileri, okul vb. birçok öğenin etkileşimiyle devam eder. Her bir öğe önemli olmakla birlikte, toplumun istediği özelliklere sahip bireylerin yetiştirilmesinde eğitim kilit kavramdır. Çünkü eğitim istenilen yönde davranışların kazandırılmasını amaçlayan planlı etkinlikler bütünüdür.

Yapılan araştırmalar, öğrenci kulüpleri ve topluma hizmet amaçlı çalışmaların öğrenciler üzerinde çoğunlukla olumlu etkiler bıraktığını göstermektedir.