Ünite 6: Tur Maliyetleri

Giriş

Kâr sağlamak, bütün ticari faaliyet alanlarında olduğu gibi seyahat acentacılığının da en önem verdiği konular arasındadır. Seyahat acentacılığı gerçekleştireceği her faaliyeti bu amaca yönelik tasarlar, fiyatlandırır ve pazarlar. Seyahat acentaları tur operatörlüğü fonksiyonu kapsamında paket turun üretimi, satışı ve pazarlamasının kendi ürettikleri ürün paketleri aracılığıyla kâr edebilmesini amaçlamaktadır. Paket turun üretilip satılması, gerçekleştirilen aracılık faaliyetlerinden çok daha karmaşık, riskli ve hassas bir durumdadır. Seyahat acentalarının bekledikleri kârı elde etmesi için doğru satış fiyatı üzerinden yeterli bir satış miktarı yakalamaları gerekmektedir.

Maliyet, Gider, Harcama ve Gelir Kavramları

Maliyet, harcama ve gider birbirine karıştırılan ve birbirinin yerine sık kullanılabilen kavramlardır. Ancak gelir, hem maliyet hem harcama hem de gider kavramlarının karşıt anlamında olduğu için bu üç kavramdan ayrışmaktadır. Harcama ve gider sadece parasal anlamda kullanılan kavramlar olurken maliyet, belirlenen amaca yönelik verilen çabayı ve katlanılan fedakârlıkları kapsayan bir kavramdır. Amaç için harcanan zaman ve kaynakların alternatif kullanım türleri maliyet olarak değerlendirilmektedir. Gider ve harcama kavramlarının da sıklıkla birbirine karıştırılması söz konusudur. Gider “işletmenin faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi ve bir gelir elde edebilmesi için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği girdilerin, yani mal ve hizmetlerin parasal tutarı” şeklinde tanımlanmaktadır. Harcama ise “işletme tarafından üretim faaliyetleri haricinde herhangi bir sebeple para ya da benzeri araçlarla yapılan ödemeler” şeklinde tanımlanmaktadır.

Maliyet, mal ve hizmet üretiminde işletme tarafından yapılan çeşitli giderlerin (hammadde, işçilik, genel üretim giderleri), uğranılan kayıpların (yıpranma payı ve fire) ve para ile ölçülebilen fedakârlıkların (sosyal sigorta işveren payı, sosyal yardımlar) genel adıdır. Sonuç olarak üretimle alakalı giderler maliyet olarak değerlendirilirken üretim ile ilişkilendirilemeyen giderler ise harcama olarak değerlendirilmektedir.

İşletmenin etkinlik hacmine bağlı olarak sınıflandırılan maliyet türleri; sabit maliyetler, değişken maliyetler ve yarı değişken maliyetler olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Sabit maliyetler; satış veya üretim hacmindeki değişmelerden etkilenmeden aynı düzeyde kalan maliyetlerdir. Maliyetlerin ilgili hesap dönemi süresince değişmemeleri gerekir. Sonraki dönemlere ait değişimler önemsenmemektedir. Genel olarak kira giderleri, deprem ve yangın sigortası, sürekli personel kadrosunun maaşları sabit maliyetler kapsamında değerlendirilir. Örnek verilecek olursa konaklama hizmetleri garantili kontenjan anlaşması şeklinde satın alınmış ise sabit maliyet olarak kabul edilebilir. Buna göre tura katılan kişi sayısı toplam konaklama maliyetini etkilemeyecek, fakat daha çok tur satılması birim maliyetleri düşürecektir. Katılımcı sayısının düşük olması birim maliyetlerin artmasına neden olacaktır. Paket turlarda sabit maliyetler turun yapısına göre farklı etkiler meydana getirecektir. Değişken maliyetler; etkinliğin hacmine paralel şekilde artan veya azalan maliyetlerdir. Doğrusal değişken maliyet, hızlanarak artan değişken maliyet ve yavaşlayarak artan değişken maliyet olarak üç farklı nitelikte bulunabilirler. Yarı değişken maliyetler; yarı değişken maliyetler, basamaklı değişken maliyet olarak da ifade edilebilir. Etkinlik hacmi belli seviyelere gelene kadar sabit kalan, seviyeler aşıldıkça ani ve genellikle önemli ölçüde değişim gösteren maliyetlerdir. Ayrıca maliyetler toplam maliyet ve birim maliyet olarak da sınıflandırılabilir. Toplam maliyet; belirli bir dönem ya da faaliyete ilişkin olarak katlanılan giderlerin tamamını kapsamaktadır. Dolayısı ile toplam maliyet belirli bir dönem veya faaliyet için ortaya çıkan sabit ve değişken maliyetlerin birleştirilmesi ile bulunur. Birim maliyet; toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesi ile bulunan ortalama maliyettir. Maliyetlerin yükleme şekline göre de sınıflandırılması söz konusudur. Bu sınıflandırma da dolaylı maliyet ve doğrudan maliyet şeklindedir. Doğrudan maliyet; üretilen mal ve hizmet birimleri ile ilişkisi kolaylıkla ve doğrudan belirlenebilen, ürünün içinde yer alan unsurlara ve bu unsurları şekillendiren veya işlevsel hale gelmesini sağlayan emeğe yönelik giderler doğrudan maliyet olarak nitelendirilir. Dolaylı maliyet; doğrudan bir üretim birimi veya hacmi ile ilgisi olmayan bakım, onarım, denetim, yönetim, kira vb. giderlerdir. Turlar açısından büro için ödenen kira, elektrik, haberleşme altyapısı, personel üniformaları gibi giderler bu kapsamda yer alır.

Ticari faaliyetlerde maliyetlere katlanılmasının sebebi, sonuç itibariyle elde edilecek gelirlerdir. Bu bakımdan gelir, işletmelerin faaliyetleri sonucunda varlıklarında artış meydana getiren unsurlardır. Paket turlarda gelir, maliyetler ve hedeflenen kârın fonksiyonu olarak belirlenen satış fiyatı üzerinden gerçekleşen satış miktarına bağlı olarak sağlanan parasal fayda olarak ifade edilmektedir. Paket tur satışından kazanılan bu temel gelir unsurunun yanında faiz gelirleri, komisyon gelirleri ve kur farklılıklarından kaynaklanan gelirler olmak üzere üç gelir unsuru daha vardır.

Tur Maliyetlerini Etkileyen Faktörler

Pek çok ürün ve hizmetin birleştirilmesiyle paket tur meydana gelmektedir. Tur operatörü de her ürün ve hizmet için farklı koşullar içeren anlaşmalar imzalamaktadır. Ürün ve hizmetlerin türüne ya da niteliğine göre anlaşma şartları değişiklik göstermektedir. Bunların yanı sıra anlaşma şartları bölgeye, üreticiye ve sezon durumuna göre de değişiklik gösterebilir. Tur operatörünün üretici ile ilişkisi de bir etkendir. Paket turlarda maliyetleri etkileyen temel faktörler; katılan sayısı, sezon durumu, programın süresi, hizmetlerin özelliği, ana ulaşım aracının türü, konaklama tesisinin türü, konaklama şekli, hedef kitlenin satın alma gücü, konjonktürel etkiler, üreticiler ile tur operatörünün diyaloğu, özendirici önlemler şeklindedir. Paket kapsamında sunulan hizmetlerin satın alma maliyetlerinin yanında tur operatörünün katlanacağı çeşitli giderler vardır. Yönetim giderleri, AR-GE giderleri, ofis kirası, satış ve organizasyon giderleri, genel giderler, işletme giderleri gibi maliyetler de uygun bir formülasyon ile tur maliyetlerine yansıtılmaktadır.

Turlarda Kâra Geçiş Noktası Analizleri

Belli bir tahmine ya da tahminlere bağlı olarak işletmelerin hangi satış hacminde sabit ve değişken maliyetlerinin toplamı ile satış gelirlerinin birbirine denk olduğu noktaya varılabileceğini anlama çalışması, kâra geçiş noktası analizi olarak adlandırılmaktadır. Faaliyet gelir ve giderlerinin denk olmasından dolayı da “başa baş noktası” şeklinde de adlandırılabilir. Kâra geçiş noktası analizleri, karar noktasında önemli bir aşamadır. Bu analizler aracılığıyla hangi fiyat düzeyinde ne miktarda satış yapılırsa kârın elde edilebileceği konusunda fikir sahibi olunmaktadır. Hem satış fiyatına ilişkin kararlarda hem de turun hangi satış düzeyine ulaştıktan sonra kesin hareketine karar verilebileceği hususunda, tur operasyonları açısından bu tür analizlerin yapılmasının faydalı olduğu söylenilebilir. Grafik yöntemi ve formül yöntemi aracılığıyla kâra geçiş noktası analizlerinde çalışmalar yürütmek mümkündür. Bu iki çalışmanın sonuçları, verilerinin aynı olması şartıyla aynıdır. Grafik yönteminin görsel özelliğe sahip olması sebebiyle ve formül yönteminin de bilgisayarda daha hızlı sonuç vermesi sebebiyle üstünlükleri bulunmaktadır.

Paket Turların Maliyet Unsurları

Paketin içerisinde bulunan hizmetler genellikle paket turun maliyet unsurlarını oluşturmaktadır. Maliyet unsurlarının üç ana grupta toplanması muhtemeldir. Bu grup; ana ulaşım, yerel operasyon, organizasyon ve satış şeklindedir. Ana ulaşım içerisinde charter hava yolu, tarifeli hava yolu, otobüs, tren ve gemi unsurlarını bulundurmaktadır. Yerel operasyon içerisinde; yerel ulaşım giderleri, konaklama giderleri, yemek giderleri, giriş ücretleri, bahşişler, rehberlik ücretleri ve tur personeli giderleri bulunmaktadır. Son olarak organizasyon ve satış unsurunun içerisinde; incoming acenta komisyon ödemeleri, tanıtım giderleri, işletme giderleri, iletişim giderleri ve ofis giderleri bulunmaktadır.

Turizm endüstrisinin yapısı gereği tur organizasyonu, tur satışı ve tur operasyonu birçok riskin meydana gelebileceği alanlardır. Maliyet hesaplamalarında bu risklerin gerçekleşmesi hâlinde meydana gelebilecek olası maliyet artışları, zararlar ve yükümlülüklerin getireceği diğer giderlerin nasıl karşılanacağı da göz önünde bulundurulmalıdır. Tur operatörlerinin maliyetlerini etkileyebilecek muhtemel risk faktörleri uluslararası politik durum; beklenmeyen fiyat artışları, enflasyon; petrol fiyatlarındaki artışlar; komşu ülkelerin rekabet nedeni ile yaptıkları karşı propaganda; endüstrinin bazı kesimlerinde, özellikle de havayollarında yapılan grevler; tur düzenlenen bölgede salgın hastalıkların ortaya çıkması ya da bununla ilgili söylentilerin yayılması; döviz kurlarındaki dengesizlik ve dalgalanmalar; yabancı ülkelerdeki alacakların tahsil edilmesindeki zorluklar; yerel ulaştırma şirketlerinin olumsuz yaklaşımları; devlet bürokrasisinden doğan gecikmeler; turizm endüstrisinde faaliyet gösteren işletmelerinin standartlaşma sorunları, düşük hizmet kalitesi ve fiyat istikrarsızlığı nedeniyle karşılaşılan riskler; dünya ekonomik konjonktüründeki dalgalanmalar şeklindedir.

Tur Maliyetlerinin Hesaplanması

Turların özelliğine göre tur maliyetlerinin hesaplanması farklılık göstermektedir. Ağırlamalı bir turda paketin içeriğindeki hizmetlerin satın alma koşulları ön planda bulunan etkenken, bir bağımsız turun içerdiği hizmetler ve kalite düzeyi maliyet yapısını belirlemektedir. Turlarda maliyetleri şekillendiren en önemli değişkenler paketin kapsamı ve hedeflenen katılımcı sayısıdır. Müşterilerin istekleri doğrultusunda bağımsız turlar hazırlandığı için maliyetle alakalı birçok konuda da müşterilerin etkisi olmaktadır. Böyle bir tur tasarlanırken, seyahat acentaları müşterilerine yalnızca öneri niteliğinde teklifler sunar ve son kararı yine onlara bırakır. Hazırlanmış olan tur paketinin muhtemel müşterilere satılması mümkün olmadığından kişi bazında maliyet ve satış fiyatı da belirlenemez. Tura katılacak kişi sayısı maliyetin oluşmasında önemli faktörlerden biridir ayrıca maliyetler toplam maliyet ve satış fiyatı kişi başı değil toplam satış fiyatı olarak belirlenir. Müşterinin satın alma gücü, talep ettiği hizmetlerin çeşitliliği, kalite düzeyi ve seyahat acentasının pazarlama becerileri uygulanacak kârın oranını büyük ölçüde etkilemektedir.

Toplumun çoğunluğunun katılımına göre tasarlanan ve fiyatlandırılan turlara gözetimli turlar denilmektedir. Bu turlarda yeterli kârı sağlayacak olan katılımcıların bir araya gelmesinin sağlanması temel endişedir. Bu sebeple önceden çok iyi araştırılmış olup maliyet faktörü üzerinde itinayla çalışılmış ve uygun satılabilir fiyatının gerçekçi bir şekilde belirlenmiş olması lazımdır. Büyük avantaja sahip olması beklenen yöntemler aracılığıyla maliyet kalemlerinin her biri temin edilmelidir. Genel anlamda paket tur kavramından anlaşılan tur şekli günümüzde bu şekildedir. Turların sahip olduğu özelliklere göre tur maliyetleri farklılık göstermektedir. Gözetimli turlarda maliyet hesaplamaları büyük ölçüde hassasiyet gerektirmektedir.

Maliyet hesaplamalarının doğru bir şekilde yürütülmesi kâr-zarar durumunu ortaya koymaktadır. Bu sebeple maliyet kalemleri itibarı ile en fazla detay içeren turlar, gözetimli turlardır. Önceden sipariş verilmeyişi bu turları, bağımsız turlardan ayrıştırır. Yönetilen turlar, muhtemel müşteri kitlesi tahmin edilecek şekilde ayarlanmış ve onların satın alma güçleri kapsamında kalacak fiyat düzeylerini yakalayabilmek için maliyetleri kısıtlanmış tur programları şeklindedir.