Ünite 2: Turizmin Mekanlar Üzerindeki Etkileri

Turizm ve Çevre İlişkisi

Çevre, insanların ve diğer canlıların içinde yaşayarak etkileşime geçtiği değiştirebildiği veya değiştiremediği fiziksel, biyolojik, sosyal, ekonomik, kültürel ve doğal her yerdir denebilir. Çevre canlı varlıkları etkileyen tüm dış etkenlerdir. Çevre kavramının geniş kapsamı çevrenin farklı boyutlarını ortaya koymaktadır. Nitelik açısından ve mekan açısından boyutları bulunmaktadır. Nitelik açısından;

• Fiziksel çevre
• Toplumsal çevre

şeklinde sınıflandırılabilir. Mekan açısından ise;

• Yerleşme yerlerine göre
• Ölçeklere göre

sınıflandırılmaktadır. İnsanın yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan doğal çevre, fiziksel çevre olarak adlandırılmaktadır. Fiziksel çevre ise oluşumu bakımından; doğal çevre ve beşeri çevre olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Doğal çevre, doğanın kendi kendine hazırladığı insan emeğinden bağımsız çevredir. Doğal çevre canlı ve cansız unsurlardan oluşmaktadır. Canlı unsurlar; insan, bitkiler ve hayvan topluluklarıdır. Cansız çevre ise hava, su, toprak, yerkabuğunu oluşturan katmanlar ve yer altı kaynaklarıdır.

Doğal çevrenin temel özelliği, insanın elinden çıkmamış olmasıdır. Örneğin dağlar, denizler, yaylalar, ormanlar, mağaralar, kanyonlar, koylar vb. Bununla birlikte insanlar tarafından yaratılan doğal çevre de bulunmaktadır. Örneğin ağaçlandırma faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan ormanlar, yeşil alanlar ya da baraj gölleri, göletler bu niteliktedir.

İnsanın bilgi ve kültür birikimine dayanarak, doğal çevresinde bulunan yer altı ve yer üstü zenginliklerini kullanarak yarattığı çevreye beşeri çevre denir. Tamamen insan elinden çıkmış olması birincil özelliğidir. Yerleşim yerlerinin tamamı beşeri çevreyi oluşturur. Beşeri çevre, yapıldığı dönem toplumlarının bilgi, teknoloji ve toplumsal değerlerini yansıtmaktadır. Beşeri çevreyi üretildiği zamanın toplumsal gereksinmeleri ve sosyo- ekonomik sistemi biçimlendirmektedir.

Toplumsal çevre bir fiziksel çevre içinde bulunan insanların ekonomik, toplumsal ve siyasal sistemleri gereği yarattıkları ilişkilerin bütünüdür. Her fiziksel çevre içerisinde bir toplumsal çevre bulunmaktadır. Toplumsal çevre içerisinde bulunduğu toplumsal çevreden etkilenmektedir.

Fiziksel ve toplumsal çevre içinde gerçekleşen turizm faaliyetlerinin bu çevreler üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri olabildiği gibi, çevrenin de turizm faaliyetleri üzerinde etkileri bulunmaktadır. Doğal ve toplumsal çevre unsurları turizm açısından çekiciliğe sahiptir. Turizm ekonomik bir faaliyettir ve bir bölgede çevre üzerinde olumlu ve olumsuz etkilere sahiptir.

Turizmin Mekanlar Üzerindeki Etkileri

Turizm, mekânlar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu etkiler incelendiğinde dört önem faktörü ortaya çıkmaktadır;

• Bunlardan ilki “Nerede” faktörüdür. Bunun anlamı turizmin bazı mekânlar üzerinde daha fazla etkiye sahip olmasıdır. Kimi mekânlar turizmin etkilerine karşı daha hassastır.
• Bir diğer faktör ise turizm faaliyetinin türüdür. Bir yerde gerçekleşen turizm faaliyetinin türü, mekânlar üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Kimi turizm aktivitelerinin çok düşük etkileri bulunurken kimi aktiviteler mekânlar üzerinde büyük etkilere sahip olabilmektedir.
• Turizm için mevcut altyapının niteliği etki açısından önemlidir. Örneğin; kitle turizminin gerçekleştiği kıyı bölgelerdeki mekânlar, dağlara yürüyüşe çıkan turistlerin bulunduğu doğal mekânlardan daha fazla etki altındadır.
• Turizm faaliyetleri oluştuğunda etkiler artar, özellikle bu mevsimsel olarak değişebilir. Örneğin; kış turizmi beraberinde kayak etkinliklerini doğurmaktadır. Kış aylarında kayak yapılan turizm mekânları daha fazla etkiye maruz kalmaktadır.

Belirli bir ülkeye yönelik turizm talebinin oluşması ve bu talebin karşılanabilmesi için mekân önemli bir etkendir. Turizmin mekanlara etkileri iki türlü gerçekleşmektedir. Olumlu etkiler ve olumsuz etkiler. Turizmin mekânlar üzerindeki olumlu etkileri:

• Doğal mekânların korunması
• Tarihi ve arkeolojik sit alanlarının ve mimari dokunun korunması
• Çevre kalitesinin geliştirilmesi
• Altyapının geliştirilmesi
• Çevresel duyarlılığı arttırmadır.

Turizmin çevre dolayısı ile mekânlar üzerindeki olumsuz etkileri:

• Su kirliliği
• Hava kirliliği
• Gürültü
• Atık sorunu
• Ekolojik bozulmalar
• Çevresel tehlikeler
• Arkeolojik ve tarihi yerlerin tahrip edilmesidir.

Turizm dolayısıyla mekanlar üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması amacıyla alınabilecek önlemler;

• Turizm mekânlarının korunması amacıyla güvenlik bulundurulması ve hırsızlığın, tahribatın ve bu mekânlara verilen zararların önüne geçilmesinin sağlanması,
• Koruma bölgeleri ilân edilerek, alan kullanımının kısıtlanması, örneğin; bölgeyi güvenlik çemberine alma, girişleri kapatma, yeniden yapılanmaya izin verme gibi (Bozulmaya başlayan mekânlar için yeniden yapılanma topyekûn değişimi ifade etmektedir).
• Mekânlara verilen zararların azaltılması amacıyla alınan önlemler, örneğin; galoş giyilmesi gibi.
• Kültürel mekânlarda yer alan bazı eserlerin replikalarının yapılmasıdır.

Turizm Mekanlarının Taşıma Kapasiteleri

Turistik bir alanın taşıma kapasitesi değişkenlik gösterir. Bu değişkenliğin oluşmasında etkili olan pek çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörler; sürekli gelişen teknoloji, nüfus artışı veya azalışı, eğitim ve doğal afetler olarak sıralanabilir. Taşıma kapasitesi genel olarak iki şekilde ele alınmaktadır. Bunlar;

• biyolojik ve fiziksel bileşenler
• davranışsal bileşenlerdir.

Dört farklı taşıma kapasitesi bulunmaktadır. Bunlar:

• Fiziksel taşıma kapasitesi
• Biyolojik taşıma kapasitesi
• Psikolojik taşıma kapasitesi
• Sosyal taşıma kapasitesidir.

Bir destinasyonun ve o destinasyonda bulunan turizm mekânlarının taşıma kapasitesini etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bir destinasyondaki ekolojik sistemden, yaşayan yerel halkın ve ziyarete gelen kişilerin tutum ve davranışlarına, sosyal alt yapıdan, ekonomi ve politikalara kadar pek çok önemli faktör destinasyonun taşıma kapasitesinin düşük ya da yüksek olması üzerinde oldukça etkilidir.

Turizmin Mekanlar Üzerindeki Etkilerini Azaltmada Kullanılacak Yöntemler

Turizm, doğal ve beşeri çevreye zarar vermeyen hatta kendi devamlılığını sağlayabilmek için çevreyi korumak zorunda olan bir sektördür. Bir bölgede turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir olması için; doğal güzelliklerin korunması ve kültürel çekiciliğin devamlılığının sağlanması gerekmektedir.

Doğal kaynakların turizme kazandırılmasında ortaya çıkabilecek sorunlar ve çevreye verebileceği diğer zararlar göz önüne alınmalıdır. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) “teklif edilen bir faaliyet projesinin etkilerini öngörerek çevresel kaynakların ve ekosistemin bu etkilenmeden alacağı payı değerlendirmek ve bu değerlendirmeye göre koruma kapsamında alınması gereken önlemleri belirlemek, uygulamak ve izlemektir