Ünite 1: Serbest Zaman, Seyahat ve Turizm

Giriş

Turizmin doğada yapılan coğrafi bir faaliyet olması nedeniyle turizm çalışmalarında coğrafya önemli bir konudur. Turizm, coğrafi alanlarda (mekânlarda) gerçekleşir. Turizm, coğrafi mekânlar arasında hareketlilik ve etkinlikleri içerir.

Fiziki coğrafya turistik merkezlerin oluşturulması için gerekli arka planı sağlar.

Beşerî coğrafya, bir yeri özel kılan, özel anlama sahip var olan turizm olanaklarının ve etkinliklerin sosyal ve ekonomik ilişkilerini anlamayı sağlar.

Bir yere yönelik algı veya bir yere verilen anlam (sense of place). İnsanların yaşadığı bir coğrafi alan hakkında bireylerin ya da grupların sergiledikleri tutum ve duygular anlamındadır. Bir yer ile birey arasındaki samimi, bireysel ve duygusal ilişkilerdir denilebilir.

Her zaman bir lokasyona bir isim vererek çevresindeki tanımlanmamış alanlardan o yeri ayırırız. Baz ıyerler diğer alanlara göre daha çok sosyal anlam taşır ya da güçlü tanımları ve isimleri vardır.

Coğrafyacılar genellikle bu tür yerleri güçlü anlama sahip/güçlü anlam yüklenmiş olarak adlandırırlar.

Turizmin mekânsal yapısı incelendiğinde turizm hareketenin başladığı yer, sehayat edilen güzergâh ve turistik çekim merkezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığında ulaştırma olmadan bir yerin turizm açısından değerlendirilmesi mümkün değildir.

Serbest Zaman Etkinlikleri

Serbest zaman (Leisure) denildiğinde çalışılmayan ya da zorunlu olarak bir şey yapılması gerekmeyen zaman olarak anlaşılmaktadır. Ancak serbest zamanı tanımlamak biraz karışıktır. Çünkü serbest zaman öznel bir kavramdır.

Serbest zaman etkinlikleri bireylerin yapmaktan hoşlandıkları ve yapmak istedikleri etkinliklerdir. Serbest zaman, bireylerin herhangi bir yükümlülüğü ve gerekliliği olmadan, tamamen kendilerinin kontrol ederek geçirdikleri zaman olarak tanımlanabilir.

Serbest zaman için, kendimizi toplumun beklentileri ve taleplerinden arınmış olarak hissettiğimiz zamandır denilebilir (Lew vd., 2008).

Serbest zaman, insanların uyuma-yeme-içme gibi varoluş ve çalışma, işe gidiş-geliş, okul, ev işleri gibi geçim için gerekli olanın dışındaki tüm zamanlarıdır
(Clawson, 1972).

Serbest zamanda yapılan etkinliklere, Türkçe’de eğlendinlen etkinlikleri şeklinde ifade edebileceğimiz rekreasyon etkinlikleri denilmektedir.

Rekreasyon:İnsanların işten arta kalan zamanlarında, eğlenme ve dinlenme gibi bir değişiklik sağlayan ve onları işleri için tazeleyen bir faaliyettir.

Rekreasyon serbest zamanda yapılan etkinliklerdir ve hiçbir zorunluluk olmadan yapılır.

Eğlendinlen, insanların herhangi bir zaman, yer ve durumda fiziksel, zihinsel ve duygusal açıdan yararlanmak, tazelenmek ve zenginleşmek için başvurdukları, keyif aldıkları etkinliklerdir.

Eğlendinlen etkinlikleri başlıca dört grupta toplanabilir:

1. Fiziksel Eğlendinlen Etkinlikleri

2. Sosyal Eğlendinlen Etkinlikleri

3. Kültürel Eğlendinlen Etkinlikleri

4. Zihinsel Eğlendinlen Etkinlikleri

Fiziksel eğlendinlen etkinliklerine bireysel küçük sporlar, grup oyunları, kampçılık ve geziler örnek verilebilir. Toplulukla birlikte dans etmek, partilere katılmak, salon oyunlarına katılmak sosyal eğlendinlen etkinliklerindendir. Sanat ve el işleri ile ilgilenmek, korolara katılmak, drama etkinliklerinde görev almak kültürel eğlendinlen etkinliklerindendir. Zihinsel eğlendinlen etkinliklerine şarkı söylemek, şiir yazmak, kısa hikayeler yazmak, internette gezinmek, bulmaca çözmek, bovling, oklama (dart), dama, satranç oynamak örnek verilebilir.

Görüldüğü gibi eğlendinlen etkinliklerinin özellikleri oldukça fazladır. Bu özellikleri daha da çoğaltmak mümkündür.

Aristo (384-322 MÖ), serbest zaman etkinliklerini kendi kendine meditasyon (derin düşünme) ve kendini geliştirmenin bir yoludur şeklinde tanımlamıştır.

Aristo’ya göre serbest zaman etkinlikleri, kendini geliştirmeye, yaratıcılığa ve özgelişime katkı sağladığı için insanlığın en önemli parçalarından biridir.

Eğlendinlen faaliyetleri kişiye bir yandan iyi, doğru ve güzel alışkanlıkları kazanmasına imkân tanırken, diğer yandan kötü ve zararlı alışkanlıklardan koruyacağı için de önemlidir. Hoş vakit geçirme ve eğlendinlen etkinliklerine katılmanın çok sayıda faydası bulunmaktadır. Eğlendinlen etkinliklerinin yararları beş ana grupta toplanabilir:

• Zihin sağlığı

• Beden sağlığı ve büyüme

• Duygusal denge

• Sosyal yetenek

• Psikolojik farkındalık

Bu tür etkinlikler toplumda sağlığı, iyi olma halini ve yaşam kalitesini artırır. Kişilerin kendilerini ifade etmelerini, özgüvenlerini, yaratıcılıklarını, sosyal, fiziksel ve zihinsel gelişmesini sağlayarak kişisel gelişimi destekler. Katılımcıların motor becerilerini geliştirir. Ekip ruhu, grup oluşturma ve grup içinde iletişimi sağlama becerilerini geliştirir. Eğlendinlen alanlarının düzenlenmesi şehirleri güzelleştirir, şehrin sakinlerine sundukları imkânları artırır. Topluluklar, işletmeler ve turizm arasındaki ekonomik akışa çevresel faydalar sağlar. Eğlendinlen insanın biyotik ve fiziksel çevresindeki yaşamın da iyileştirilmesini ifade eder.

Eğlendinlen ile turizm faaliyetleri, çoğu zaman iç içe geçmiş gibi görünmesi birbirlerinden ayrılmasını da güçleştirmektedir. Eğlendinlen etkinlikleri ve turizm, benzer etkinlikleri benzer mekânlarda gerçekleştirmelerine rağmen farklı iki faaliyettir. Arasındaki temel fark ise; turizmin seyahat ve konaklama şartları dışındaki tüm özelliklerinin eğlendinlen etkinlikleri için de geçerli olmasıdır.

Turizm ve eğlendinlen faaliyetleri zaman zaman benzerlikler taşımasına rağmen aralarında bazı farklılıkların varlığı da söz konusudur.

Göz önünde bulundurulması gereken önemli bir özellik; kişilerin artan serbest zamanları ve maddi olanakları, bireysel eğlendinlen faaliyetlerinin turizm kapsamında gerçekleşmesine ve turizm pazarının büyümesine olanak tanımasıdır.

Serbest Zaman Etkinlikleri ve Mekan

Serbest zaman etkinlikleri mekânsal olarak incelendiğinde; bu tür etkinlikler çok çeşitli alanlarda gerçekleştirilebilir. Donmuş bir dağ gölü de tropikal bir plaj da tercih edilebilir.

Diğer taraftan hava kirliliğinin bulunmadığı dağlık bir alan kadar, hava kirliliğinin son derece fazla olduğu şehirsel bir alan da sahip olduğu çok çeşitli çekicilikleri ile arzulanan bir eğlendinlen alanı olabilir. İnsanlar doğal ortamların sessizliğini isteyebilirler, kalabalıkları ya da arkadaş gruplarını da ararlar. Serbest zaman etkinlikleri bu etkinliklerin geçtiği yer ile doğrudan ilişkilidir.

Serbest zaman etkinlikleri temel olarak evde yapılan eğlendinlen etkinlikleri ve ev dışında yapılan eğlendinlen etkinlikleri olarak gruplandırılabilir.

Eğlendinlen etkinliklerinin yapılabildiği alanlar resmî-resmî olmayan, aktif-pasif, kapalı-açık alan ve şehirsel-kırsal şeklinde sınıfandırılabilir.

Serbest zaman etkinliklerinin gerçekleştiği alanlarda fiziki ve beşerî coğrafi özellikleri birbirinden ayırmamız mümkün değildir.

Rekreasyon alanları resmî olup olmamalarına göre temel olarak üç ana gruba ayrılır:

• Genç ve yetişkinlerin kamusal oyun alanları

• Çocukların oyun alanları

• Resmi olmayan eğlendinlene uygun açık alanlar

Aktif eğlendinlen etkinliklerinin yapıldığı alanlar takımlar halinde oyunlar spor etkinliklerinin yapıldığı alanlardır. Pasif eğlendinlen alanları ise genellikle yürüyüş yolları, dağ bisikleti alanları, binicilik alanları, doğal yaşamı gözlem alanları ve piknik alanlarıdır.

Kapalı alan eğendinlen etkinliklerine kitap okumak, yazmak, bilgisayar ve video oyunları oynamak, kâğıt oyunları oynamak, internette gezinmek, dans etmek, müzik dinlemek gibi etkinlikler örnek verilebilir. Yürüyüş, kamp yapmak, balık tutmak, salcılık (rafting) yapmak, kanoya binmek, kaymak, yüzmek, sörf yapmanın yanı sıra golf oynamak, futbol ve basketbol gibi açık hava sporları ise açık alan eğlendinlen etkinlerindendir.

Eğlendinlen etkinlikleri için yapılan ve daha sık kullanılan ayrım “şehirsel alanlar” ve “kırsal alanlar” şeklindeki ayrımdır.

Şehirsel Alanlar

Şehirler fonksiyonlarındaki zenginlik nedeniyle çok çeşitli eğlendinlen olanağı sağlar. Sinemalar, tiyatrolar, eğlence yerleri, kapalı ya da açık spor tesisleri, müzeler, sanat galerileri kapalı alan şehirsel eğlendinlen seçeneklerindendir.

Hemen her büyük şehrin eğlence kolaylıklarının toplandığı en az bir semti bulunur. New York’ta Broadway, İstanbul’da Beyoğlu; Sidney’de Darling Limanı Bölgesi, İstanbul’da İstiklal Caddesi, Ankara’da Sakarya Caddesi, İzmir’de Kordonboyu, Antalya’da Kaleiçi, Londra’da West End, Paris’te Eurodisney ve Champs-Élysées Bulvarı ve Viyana’da Grinzig Tepeleri, New York’ta Meatpacking bölgesindeki Bagatelle büyük şehirlerin eğlendinlen merkezlerine örnek verilebilir.

Publar, birahaneler, kafeler ve kahvehaneler, yaygın kitlelere hizmet sunan eğlendinlen alanlarındandır. Büyük şehirlerde eğlendinlen etkinliklerine talep fazladır. Ülke geliştikçe ve şehir büyüdükçe, eğlendinlen etkinliklerinin miktar ve çeşitleri de artmaktadır.

Yeşil ve açık alanlar da şehirsel eğlendinlen mekânlarındandır.

Şehir planlamada yeşil alan oluşturma gerekliliği vardır. Büyük şehirlerde kişi başına düşen yeşil alan miktarı da gelişmişlik göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. İstanbul’un Gülhane Parkı, Emirgan Parkı, Antalya’nın Kaleiçi Parkı, İzmir’in Kültür Parkı, Ankara’nın Gençlik Parkı, Eskişehir’in Kentpark ve Sazova parkı ülkemizin ün kazanmış parklarındandır. NewYork’ta Central Park, Cikago (Chicago)’da Grant Park, Londra’ da Hyde Park, Sidney’ de Kraliyet Botanik Bahçeleri önemli parklardan birkaç tanesidir.

Kırsal Alanlar

Kırsal alan deyiminin içine, buralarda yer alan ve en küçük birim olan çifliklerden başlayıp köye kadar uzanan yerleşmelerdeki yalnızca binalar değil, aynı zamanda bunların çevreleri, bahçeleri, tarlaları ve tarım dışı başka fonksiyonları da girmektedir.

Kırsal alanlarda geçirilen serbest zamanlarda yamaç yürüyüşü, bisiklet veya ata binme, balık tutma, dağa Turizm ara'tırmalarında genel yakla'ım arz ve talebi ayrı ayrı incelemek yönündedir. Talep tarafından bakıldıˆında turistik çekicilikler ve tesisler pazarı olu'turmaktadır. tırmanma gibi kırsal eğlendinlen etkinlikleri yapılabilmek-tedir. Kırsal eğlendinlen etkinlikleri aynı zamanda açık hava eğlendinlen etkinlikleridir.

Kırsal eğlendinlen etkinliklerinin en önemli özelliği “doğal ortam” gerektirmeleridir.

Bölgesel ölçekteki parklar, özel çiflikler, koruluklar, boş kıyılar, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, hatta bu kapsamların hiçbirisine girmeyen boş kırsal alanlar, yapay kanallar, baraj gölleri bunlar arasında yer alırlar.

Kırsal eğlendinlen etkinlikleri gelişmiş ülkelerde çok sayıda insanın katılabildiği, çok çeşitli türlerden oluşan ve büyük harcamaların gerçekleştirildiği dev bir endüstri haline gelmiştir.

Rekreasyonel Seyahat: Turizm

Turizm, en basit anlamıyla “dinlenmek ve tatil geçirmek amacıyla yolculuğa çıkmaktır’’.

“Geçici ya da sürekli olarak iş tutma ve para kazanma amacına bağlı olmayan konaklama ve yolculuklarından doğan ilişkiler bütünüdür.

Turizm ile ilgili tanımların bazı ortak özellikleri;

Seyahatin devamlı ikamet edilen ve çalışılan yerin dışına yapılması,

Konaklama sırasında turizm sektörünün ürettiği mal ve hizmetlerin alınması,

Konaklamanın geçici olması,

Gelir elde etme amacının bulunmaması,

Sürekli ikamet ettikleri yere geri dönmesi şeklindedir.

Turizm, insanların bir yerden başka bir yere hoş vakit geçirme, arkadaş veya akraba ziyaret etme gibi nedenlerle seyahat etmesidir. Bu açıdan baktığımızda turizm gönüllü ve geçici hareketliliğin bir çeşididir.

Turizmde Talep ve Arzın Mekansal Yapısı

Turistik çekicilikler son derece çeşitlidir. Turistik çekicilikler farklı ilgi alanlarına göre değişik ölçeklerde olabilir.

Turizm dünyanın en büyük endüstrisi olmasına rağmen, geleneksel endüstrilerde olduğu gibi anlamlı bir şekilde ürün çeşitlilikleri içerisinde genel tek bir ürün ile birleştirmek açıklıkla yapılamamaktadır. Bu nedenledir ki turizm maddi bir ürün değildir. Turizm satın alınan ve bellekte uzun süre tutulabilen bir deneyimdir.

Turizm araştırmalarında genel yaklaşım arz ve talebi ayrı ayrı incelemek yönündedir. Talep tarafından bakıldığında turistik çekicilikler ve tesisler pazarı oluşurmaktadır. Arz tarafından bakıldığında turizm, turistlerin ulaşabilecekleri turistik yerin kaynaklarıdır.

Turizmin olabilmesi için turistlerin ve turistik bir yerin ya da turistik çekiciliklerin olması gerekir. Turistik çekiciliklerin turistlerin beklentilerini karşılamak üzere değiştirildiği dikkatten kaçmamalıdır.

Turizm talebi son derece çeşitli ve görecelidir. Seyahat ve turizme katılmak, seyahat endüstirisinin geniş sosyoekonomik yapısı ve sosyal normlar tarafından şekillendirilmektedir.

Turizm arzı aslında turizm çekicilikleridir. Turizm arzı ilk olarak işletilebilir kaynakları, ikinci unsur olarak pazarlanabilir ürün ve imgeyi üçüncü unsur olarak kendine özgü bir karakteri ve görünümü olan bir yerin bütününden oluşmaktadır. Turistik çekicilikler her şeyden önce isimleri ile anılırlar, bu bir şehir olabileceği gibi bir küçük bir kasaba da olabilir.

Turizm, en basit bir sistem halinde alınırsa, üç ana mekânsal unsurdan meydana gelir:

• Turistlerin yaşadığı yerler

• İnsanların gezmek üzere gittikleri yerler

• Turist gönderen ve alan yerler arasında yapılan yolculuklar.

Turistik Seyahatlerin Kısa Tarihçesi ve Turizm Ulaştırması

Turizm, gönüllü ve geçici olarak yer değiştirmedir. Turizmde insanlar, devamlı yaşadıkları yerin sınırları dışına çıkıp seyahat etmekte, başka bir yerde konaklayıp, orada turizm adına üretilmiş mal ve hizmetlere ulaşmakta ve böylece turizm amaçlı kısa süreli göçleri meydana getirmektedir.

Ulaşım kolaylıkları bir yerde turizmin doğuşunu ve gelişmesini teşvik ederken, gelişen turizm de o bölgede ulaşım altyapısının iyileştirilmesine yol açarak hizmet kalitesini artırmakta ve sonuçta bölgesel sosyo-ekonomik kalkınma gerçekleşmektedir.

Turizm endüstrisine kazandırabilmek için öncelikle ulaşılabilirliği sağlamak gerekir. Turistler yer değiştirirken varış noktalarına bir ya da birkaç ulaştırma sistemini kullanarak ulaşırlar. Ulaştırma sisteminin seçiminde turizm bölgesinin coğrafi konumu önemli bir etkendir.

Turizmin Gelişimi-Demir Yol İlişkisi

Demir yolunun turistik etkinliklere en önemli katkısının, bireysel olarak turizm etkinliklerine katılanların hareket yeteneklerini çok arttırması ve güvenilir bir taşımacılık türü olarak önemli merkezleri birbirine bağlaması gösterilebilir. Teknolojik gelişmelerin sürekli olması, trenlerin de hızlarının giderek yükselmesine ve çekiciliklerinin artmasına neden olmaktadır.

Turizmin Gelişimi-Kara Yolu İlişkisi

Kara yolu, heryere ulaşabilmesi, diğer ulaşım sistemleri ile uyum sağlayabilmesi üstünlükleri ile turizmin dağılışında ve turizm türlerinin çeşitlenmesinde etkili olmuştur. Güzergâh Turizminin gelişmesinde en büyük etken karayolları olmuştur.

Turizmin Gelişimi-Deniz ve Suyolu İlişkisi

İklimin tüm elemanları, turizm amaçlı denizyolu taşımacılığında rotayı ve mevsimi belirleyen önemli bir coğrafi faktördür. Yerel hava koşulları, seferlerin iptaline veya rota değişikliklerine, sürenin uzamasına yol açabilmektedir. Bulutlu, yağışlı, fırtınalı, sisli havalar yolcu memnuniyetini azaltmaktadır. Kıyı şekilleri, gel-git olayları, liman hizmetleri, güvenlik gibi konular da turizmde denizyolu kullanımında sınırlama yaratan unsurlardandır.

Turizmin Gelişimi-Hava Yolu İlişkisi

Havayolları, yakın tarih içinde en hızlı gelişen ulaşım sistemidir.

Turizmde hava yolu yalnızca bir ulaşım sistemi olmaktan çıkmış, turistik gezilerde de kullanılmaya bağlanmıştır. Söz gelimi balonla dolaşım, son yıllarda turistlerin ilgi alanına girmiştir. Yenilik arayan, bilinmeyen yerleri keşfetmeye meraklı, uzak egzotik ülkelere gitmekten çekinmeyen turist tipi için uçak rekabet üstünlüğüne sahiptir.

Dünyada Başlıca Seyahat Rotaları

Turist gönderen bölgeler veya ülkeler ile turist kabul eden bölgeler veya ülkeler arasında gerçekleşen geliş-gidişe turist akışı denilmektedir.

Turizm ulaştırmasında en sık kullanılan sözcüklerden biri de izlenen yol anlamına gelen “rota”dır. Rota, hem turistler için hem de ulaşım araçları için kullanılır. Her ikisinin de bir çıkış noktası vardır ve varış noktasına ulaşmak için bir yol izlenmek zorundadır.

Uluslararası turizm veya iç turizm ulaşımında izlenen rotaların oluşturduğu, turist akışının gerçekleştiği belirli hatlar bulunmaktadır. Bu hatlar, zamanla gelenekselleşerek ve kalıplaşarak birer “turizm koridoru” haline gelirler. Koridor sözcüğü mekânla ilişkilidir ve turizm ulaştırmasının coğrafi boyutuna işaret eder.

Uluslararası Turizm ve Turist Akışı

Turizm hareketi coğrafi bakış açısıyla değerlendirildiğinde; uluslararası ölçekten başlayıp, bölgesel ve yerel ölçeğe kadar inebilmektedir. Her ölçekte bir turist akışı vardır ve ülkeler arasındaki bütünleşmeyle bir “bölgesel kalıp” oluşmaktadır.

Turizm, çoğunlukla şehir insanının katıldığı bir etkinlik olduğuna göre, turizm hareketi ana hatlarıyla;

• Şehirlerden-kıyılara,

• Şehirlerden-kırsal alanlara,

• Şehirlerden-şehirlere olmaktadır.

Bu yönlerden tali uzanımlar doğmakta, bazıları birbiriyle uyum sağlamakta ve hepsinden de de pek çok turizm türü ve onların sayısız etkinlikleri uygulanmaktadır.

İklim; uluslararası turizm hareketinin yönü, bölgesel kalıbı ve coğrafi dağılışı, mevsimlerin kullanımı (yıl içindeki yoğunluğu) ve konaklama süresi turistlerin tercihi üzerin-de etkili olan çok önemli bir faktördür.

İklime ek olarak uluslararası turist hareketinde etkili olan diğer faktörler şunlardır:

• Ülkeler arasındaki mesafe,

• Doğal, kültürel ya da insan tarafından yaratılmış çekicilikler,

• Ulaşım bağlantıları ve teknolojik yenilikler,

• Göreceli maliyetler,

• Kültürel bağlar,

• Siyasal faktörler.

Dünyada uluslararası turizm hareketleri, turizmin uluslararası nitelik kazandığı 1914 yılından bu yana, 1980’lere kadar dört güzergâhta yoğunlaşmış ve tek taraflı/tek gidişli (akışlı) egemenliğini uzun yıllar korumuştur.

Uluslararası turizm hareketinde en fazla turist gönderen ve kabul eden ülkelerin üç bölgede toplandıkları görülmektedir: Avrupa, Kuzey Amerika ve Uzak Doğu. Bu bölgeler, dünya turizminin dağılış dokusunu şekillendirmekte ve uluslararası turist akışının yönünü belirlemektedir.