Ünite 1: Serbest Zaman, Seyahat ve Turizm

Serbest Zaman Etkinlikleri

Serbest zaman , insanların uyuma-yeme-içme gibi varoluş ve çalışma, işe gidiş-geliş, okul, ev işleri gibi geçim için gerekli olanın dışındaki tüm zamanlarıdır. Ancak serbest zamanı tanımlamak biraz karışıktır. Çünkü serbest zaman öznel bir kavramdır. Bir kişi için serbest zaman etkinliği olarak görülen herhangi bir etkinlik başkası için tam tersi kabul edilebilir. Örneğin yürüyüş yapmayı bir kısım insan eğlence olarak kabul ederken, başka bir grup insan iş olarak değerlendirebilir.

Serbest zamanda yapılan etkinliklere, Türkçe’de eğlendinlen etkinlikleri şeklinde ifade edebileceğimiz rekreasyon etkinlikleri denilmektedir.

Rekreasyon: İnsanların işten arta kalan zamanlarında, eğlenme ve dinlenme gibi bir değişiklik sağlayan ve onları işleri için tazeleyen bir faaliyettir.

Eğlendinlen kavramı daha geniş bir ifadeyle aşağıdaki şekilde tanımlanabilir:

1. Serbest zamanda yapılır. İş değildir. Kâr amacı taşımaz.
2. Kişi; gönüllü olarak tamamen kendi arzusu ile katıldığı etkinliklerde bulunur.
3. Katılana zevk veren, mutlu eden ve neşelendiren tarzdaki faaliyetlerdir.
4. Kişisel ya da toplumsal fayda sağlayan faaliyetlerdir.
5. Toplumsal değerlere aykırı değildir (Bucher, 1972: 4).

Eğlendinlen etkinliklerini seçmek, bireylere göre değişmektedir. Bazı kişiler manzara çekicilikleri olan doğal alanlarda bisiklet ile gezmeyi severken, başka bir kişi kayak yapmayı sevebilir ya da her ikisi birden de yapılabilir. Eğlendinlen etkinlikleri başlıca dört grupta toplanabilir:

1. Fiziksel Eğlendinlen Etkinlikleri
2. Sosyal Eğlendinlen Etkinlikleri
3. Kültürel Eğlendinlen Etkinlikleri
4. Zihinsel Eğlendinlen Etkinlikleri

Serbest Zaman Etkinlikleri ve Mekân

Serbest zaman etkinlikleri temel olarak evde yapılan eğlendinlen etkinlikleri ve ev dışında yapılan eğlendinlen etkinlikleri olarak gruplandırılabilir. Müzik dinlemek, televizyon veya video izlemek, radyo dinlemek, kitap okumak, bahçe ile uğraşmak, oyun oynamak, idman yapmak, hobilerle uğraşmak, keyif için bilgisayar ile ilgilenmek evde yapılan eğlendinlen etkinliklerindendir. Spor etkinliklerine katılmak, sinema, tiyatro gibi sanatsal etkinlikleri izlemek, hobilerle ilgilenmek, çeşitli çekicilikleri ziyaret etmek, yemek içmek veya bahis, kumar oynamak ise ev dışında yapılan eğlendinlen etkinliklerinden bazılarıdır (Tribe, 2011).

Rekreasyon alanları resmî olup olmamalarına göre temel olarak üç ana gruba ayrılır:

• Genç ve yetişkinlerin kamusal oyun alanları
• Çocukların oyun alanları
• Resmî olmayan eğlendinlene uygun açık alanlar

Halka açık alanlar, toplumu oluşturan insanların bir araya geldikleri, rahatlamak için kullandıkları ve görüş alışverişinde bulundukları toplumun ayrılmaz bir parçasıdır. Halka açık alanlar, kamu tarafından ayrılmış mekânlardır ve bu mekânları herkes giriş ücreti veya herhangi bir bedel ödenmeden kullanabilir. Genç ve yetişkinlerin kamusal oyun alanlarına; oyun alanları, spor sahaları, atletizm alanları ve tenis kortları örnek verilebilir. Çocukların oyun bahçeleri ise oyuncaklarla donatılmış veya donatılmamış oyun bahçeleridir. Resmî olmayan eğlendinlen etkinlikleri yapılan açık alanlar ise yürüyüş yapmak, oturmak ve genel olarak rahatlamak için uygun olan aktif olunmayan açık alanlardır. Bu tür alanlarda oyunlar da oynanabilir. Resmî olmayan açık alanlara parklar, doğal açık alanlar, çimenlerde oturulan alanlar, süs bahçeleri, konutlar arasındaki açık alanlar örnek verilebilir.

Eğlendinlen etkinlikleri için yapılan ve daha sık kullanılan ayrım “şehirsel alanlar” ve “kırsal alanlar” şeklindeki ayrımdır. Geniş açık alanlar istemesi nedeniyle golf sporu kırsal alanlarda yapılabilmektedir. Diğer taraftan tiyatroya veya sinemaya gitmek genel olarak şehirsel yaşam ve şehirsel fonksiyonlarla ilişkilidir.

Şehirsel Alanlar

Şehirde yaşayan insanlar hem kapalı alanlarda sunulan hem de açık alanlarda sunulan çok çeşitli eğlendinlen etkinliği seçeneğine sahiptir. Sinemalar, tiyatrolar, eğlence yerleri, kapalı ya da açık spor tesisleri, müzeler, sanat galerileri kapalı alan şehirsel eğlendinlen seçeneklerindendir. Şehir parkları, botanik bahçeler, hayvanat bahçeleri ise açık alanda sunulan eğlendinlen hizmetlerindendir.

Söz konusu faaliyetler az nüfuslu ve satın alma gücü düşük halkın yaşadığı yerlerde ise daha basit şekilde olurlar. Publar, birahaneler, kafeler ve kahvehaneler, yaygın kitlelere hizmet sunan eğlendinlen alanlarındandır.

Kırsal Alanlar

Kırsal alan deyiminin içine, buralarda yer alan ve en küçük birim olan çiftliklerden başlayıp köye kadar uzanan yerleşmelerdeki yalnızca binalar değil, aynı zamanda bunların çevreleri, bahçeleri, tarlaları ve tarım dışı başka fonksiyonları da girmektedir (Tümertekin ve Özgüç, 2002). Kırsal alanlarda geçirilen serbest zamanlarda yamaç yürüyüşü, bisiklet veya ata binme, balık tutma, dağa tırmanma gibi kırsal eğlendinlen etkinlikleri yapılabilmektedir. Kırsal eğlendinlen etkinlikleri aynı zamanda açık hava eğlendinlen etkinlikleridir. Kırsal eğlendinlen etkinlikleri geniş arazi kullanımı ve bazı doğal özellikler gerektirdikleri için ancak kırsal alanda yapılabilen eğlendinlen faaliyetleridir ve kırsal kökenli değil, şehirsel kaynaklıdır. Bölgesel ölçekteki parklar, özel çiftlikler, koruluklar, boş kıyılar, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, hatta bu kapsamların hiçbirisine girmeyen boş kırsal alanlar, yapay kanallar, baraj gölleri bunlar arasında yer alırlar.

Rekreasyonel Seyahat: Turizm

Turizm: “Geçici ya da sürekli olarak iş tutma ve para kazanma amacına bağlı olmayan konaklama ve yolculuklarından doğan ilişkiler bütünüdür. Dünya Turizm Örgütü (1991) (World Tourism Organization) turizmi “kendi olağan çevresinin dışında bir yere, belirlenmiş bir süreden daha az kalmamak üzere giden ve temel amacı ziyaret ettiği yerde para kazanılan bir faaliyet denemesi dışında seyahat etmek olan kişinin etkinlikleri şeklinde tanımlamaktadır. Olalı (1982), “sürekli kalış şekline dönüşmemek ve gelir sağlayıcı bir meslekle uğraşmamak kaydıyla yabancıların, geçici bir süre için herhangi bir ülkede kalışlarından doğan olay ve ilişkilerin bütünü” şeklinde tanımlamıştır.

Turizmin ile ilgili tanımların bazı ortak özellikleri;

a) Seyahatin devamlı ikamet edilen ve çalışılan yerin dışına yapılması,
b) Konaklama sırasında turizm sektörünün ürettiği mal ve hizmetlerin alınması,
c) Konaklamanın geçici olması,
d) Gelir elde etme amacının bulunmaması,
e) Sürekli ikamet ettikleri yere geri dönmesi.

Turizmde Talep ve Arzın Mekânsal Yapısı

Turizm araştırmalarında genel yaklaşım arz ve talebi ayrı ayrı incelemek yönündedir. Talep tarafından bakıldığında turistik çekicilikler ve tesisler pazarı oluşturmaktadır. İnsanların seyahat etmeyi seçme nedenleri ve bazı etkinlikleri tercih etme nedenleri turizm talebinin konularıdır. Mekânsal açıdan bakıldığında turistik bir yer için pazar ya da müşterinin belirlenmesi de turizm talebidir. Arz tarafından bakıldığında turizm, turistlerin ulaşabilecekleri turistik yerin kaynaklarıdır. Tesisleri ve spor sahalarından tutun da parklar, kıyılar ve eğlence olanaklarına kadar bütün çekicilik çeşitlerini kapsar. Turizm arzı ayrıca, ulaşım, konaklama ve yeme içme altyapısını, seyahat acentası, eğlendinlen programları ve etkinlikleri gibi hizmetleri de içerir. Fakat şu gerçek unutulmamalıdır ki turizmin olabilmesi için turistlerin ve turistik bir yerin ya da turistik çekiciliklerin olması gerekir. Turistik çekiciliklerin turistlerin beklentilerini karşılamak üzere değiştirildiği dikkatten kaçmamalıdır. Yani turistler turistik yerleri şekillendirmede etkili olurlar (Lew vd., 2008). Bu durum en güzel Nevşehir’de Peri Bacaları Turizm Bölgesi’ndeki gelişme ile açıklanabilir.

Turistik Seyahatlerin Kısa Tarihçesi ve Turizm Ulaştırması

Turizm, gönüllü ve geçici olarak yer değiştirmedir. Turizmde insanlar, devamlı yaşadıkları yerin sınırları dışına çıkıp seyahat etmekte, başka bir yerde konaklayıp, orada turizm adına üretilmiş mal ve hizmetlere ulaşmakta ve böylece turizm amaçlı kısa süreli göçleri meydana getirmektedir. Bir turizm hareketinin doğabilmesi için geçici yer değiştirmenin gerçekleşmesi ancak ulaşım sistemleri ile meydana gelebilir. Yakın tarihlere kadar askeri ve ekonomik ihtiyaçlara göre şekillenmiş olan ulaştırma sistemleri ve onların araçları, turizmin gittikçe büyüyen ekonomik değeri karşısında turizm temelli değişimlere sahne olmaktadır.

Turizmin çağımızdaki içerik ve boyutlara ulaşmasında en önemli rolü demir yolu devrimi üstlenmiştir (Eralp, 1983). Turizm hareketliliği, demir yolu taşımacılığındaki gelişmeler ile birlikte başlamıştır. 1825 yılında İngiltere’de ilk tren yolculuğu yapılmıştır. StokthonDarlington şehirleri arasında döşenen demir yolu üzerinde yolcu taşınmıştır. Bu seyahat çağdaş turizme geçiş olarak kabul edilebilir. Bu tarihten itibaren ulaştırma sistemlerindeki ilerlemeler, turizmi de geliştirmiştir.

Turizmin Gelişimi-Demir Yolu İlişkisi

Özellikle hızlı tren teknolojisindeki gelişmeler, hızlı tren ağının giderek yaygınlaşmasına ve tüneller, viyadükler, köprüler üzerinden köylere kadar sokulmasını beraberinde getirmiştir. Günümüzde garların şehir merkezlerinde yer alması, hava ve deniz limanlarına bağlantıların olması ise demir yolunun rekabet gücünü arttırmaktadır. Çağımızda hızlı trenler sayesinde demir yolu, özellikle yaşlılar ve çocuklu aileler tarafından tercih edilen bir ulaşım sistemidir. Hızlı trenlerle güvenli ve rahat bir şekilde kısa sürede ulaşım sağlanabilmektedir.

Turizmin Gelişimi-Kara Yolu İlişkisi

Kara yolu ulaştırmasında otomobiller, kapıdan kapıya seyahat olanağı sağlamaktadır. Zaman, süre, mesafe, güzergâh tercihi, mola, ücret, hatta yeme-içme ve alışveriş imkânları tamamen seyahat edenin tercihine bağlıdır. Bu gelişmeyi karayolları kenarında motellerin, kafeteryaların, restoranların ve alışveriş merkezlerinin kurulması takip etmiştir. Otomobil kiralama olanağının olması kara yolunun diğer ulaşım sistemlerine bir kere daha üstünlük sağlamasına neden olmuştur (Baykal, 2013). Kiralık araçlar şehir içi ulaşımda en çok tercih edilen yöntemdir. Taksi yaygın bir şekilde kullanılan bir diğer kara yolu ulaşım aracıdır. Otobüs yolculuğu ise; turistlerin organize edilmiş turlarda olduğu gibi, bireysel seyahatleri için de seçtiği bir diğer ulaşım çeşididir.

Turizmin Gelişimi-Deniz ve Suyolu İlişkisi

Buhar gücü ve pervane gemi teknolojisinde gerçekleştirilen iki önemli icattır ve bu sayede açık deniz gemiciliği düzenli ve olağan bir taşımacılığa dönüşmüştür. Açık denizlerde yolcu taşıma gereksinmesi yüksek tonajlı gemi yapımına neden olmuştur. Günümüzde ise; kruvaziyer turizmi, yat turizmi, feribot taşımacılığı, tekne gezileri gibi farklı uygulamalarla turizmde pay sahibidir. Kurivaziyer gemileri konfor bakımından en gelişmiş turistik ulaştırma aracıdır. Kruvaziyer gemileri, tatil mekânının kendisidir. Günümüzde, denizyolunun turizmde ulaşım, konaklama, eğlence, spor, alışveriş, liman ve ard ülkesini ziyaret gibi amaçlarla bütünleştiğini, organize turların bir parçası olarak kullanıldığını görmekteyiz.

Turizmin Gelişimi-Hava Yolu İlişkisi

Havayolları, yakın tarih içinde en hızlı gelişen ulaşım sistemidir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra havayolları, turizmde devasa bir yükselme sürecine girmiştir. Bu yükselişte, teknolojik yeniliklerin getirdiği hız, konfor gibi üstünlükler yanında, indirimli biletlerden bedava biletlere kadar değişen kampanyalar, e-biletler, yerel havaalanlarının ve uçuş filolarının çoğalması, bir saatten bile kısa süren kısa mesafelerdeki uçuşların artması, paket tur konseptinde uçağa yer verilmesi, tarifesiz seferlerin (charter) uçuşa konması, düşük ücretli (low cost) hava yolu şirketlerinin doğması, havalimanı otellerinin kurulması ve demir yolu-metro bağlantılarının konulması gibi birçok uygulama, bugün hava yolu taşımacılığını turizm ulaştırmasında özellikle kitle turizminde en önemli ulaştırma sistemi yapmıştır.

Dünyada Başlıca Seyahat Rotaları

Turizm ulaştırmasında en sık kullanılan sözcüklerden biri de izlenen yol anlamına gelen “rota”dır. Rota, hem turistler için hem de ulaşım araçları için kullanılır. Her ikisinin de bir çıkış noktası vardır ve varış noktasına ulaşmak için bir yol izlenmek zorundadır. Uluslararası turizm veya iç turizm ulaşımında izlenen rotaların oluşturduğu, turist akışının gerçekleştiği belirli hatlar bulunmaktadır. Bu hatlar, zamanla gelenekselleşerek ve kalıplaşarak birer “turizm koridoru” haline gelir. Koridor sözcüğü mekânla ilişkilidir ve turizm ulaştırmasının coğrafi boyutuna işaret eder.

Uluslararası Turizm Hareketi ve Turist Akışı

Turizm, çoğunlukla şehir insanının katıldığı bir etkinlik olduğuna göre, turizm hareketi ana hatlarıyla;

1. Şehirlerden kıyılara,
2. Şehirlerden kırsal alanlara,
3. Şehirlerden şehirlere olmaktadır.

Bu yönlerden tali uzanımlar doğmakta, bazıları birbiriyle uyum sağlamakta ve hepsinde de pek çok turizm türü ve onların sayısız etkinlikleri uygulanmaktadır.