Ünite 2: Turizm Arzı

Giriş

Turizm piyasası, turizm ürününü arz edenlerle turizm ürününü talep edenlerin karşılaştığı yerdir. Turizm piyasasındaki turizm ürününün fiyatı ise, o ürünü satmak isteyen turizm işletmeleri ile turizm ürününü satın almak isteyen turistlerin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bu bağlamda “piyasa” ya da “denge fiyatı”, arz edilen miktarla talep edilen miktarın birbirine eşit olduğu fiyattır. Denge fiyatının oluşumunu açıklamak için, arz ve talebe ilişkin konuları ayrıntılı bir şekilde incelemek gerekmektedir. Biri fiyatın pozitif (arz), diğeri ise negatif (talep) bir fonksiyonudur. Birbirine zıtmış gibi görünen bu iki faktörün bir araya gelmesiyle denge oluşmaktadır.

Bir ülkenin turizm arzının ve özelliklerinin incelenmesi, turizm planlamasında o ülkenin hangi bölgelerine ve çekicilik merkezlerine yatırım ve tanıtım yapılması gerektiğini ortaya çıkaracak ve böylece arz talebe istenilen ölçüde uyum sağlayarak ülke kaynaklarının da en iyi şekilde kullanımı gerçekleştirilmiş olacaktır.

Arz

Temel ekonomik eşitliğin bir yanında talep, diğer yanında arz yer almaktadır. İkisinden biri olmadığı zaman denge oluşumundan söz etmek mümkün değildir. Diğer bir deyişle arz ve talep, bir makasın iki ucuna benzetilebilir. Biri olmadan makasın kesme işlemini gerçekleştirmesi olası olmaz. Böylece her iki faktöründe, belirli varsayımlar altında fiyat-miktar ilişkisini ortaya koyduğu görülmektedir. Ekonomi literatüründe hem talep ve hem de arz için, bir malın talep ve arzı denildiği zaman, çizelge anlamındaki talep ya da arzdan bahsedilmekte olduğu bilinmelidir.

Ürünün arzını etkileyen üretim teknolojisindeki bir gelişme, örneğin yeni bir üretim yönteminin bulunması veya yapılan yeni bir buluş verimliliği arttırarak üretim maliyetlerinin düşmesine ve sonuçta mal arzının daha da yükselmesine neden olur. Böylece eskiye göre, daha az girdiyle daha fazla çıktı elde edilmesi sağlanmış olmaktadır. Devletin üretilen ürünün üzerine koymuş olduğu vergiler, ürün arzının azalmasına; tam tersi olarak da bazı üreticilere sağlamış olduğu sübvansiyonlarda ürün arzının artmasına neden olacaktır. Piyasadaki firma sayısının artması da benzer şekilde, üretilen ürün miktarının yükselmesine ve arzın artmasına yol açacaktır.

Arz Esnekliği Kavramı

Malın üreticisi konumunda olan kişi ya da kuruluşlar, ürettikleri malın fiyat değişmeleri karşısında üretim miktarlarını yeniden gözden geçirmektedirler. Benzer durum tüketici açısından da geçerli olmaktadır. Tüketicilerin talep ettiği malın fiyatı artar ya da azalırsa, insanlar bu duruma karşı satın aldıkları mal miktarlarını azaltıp ya da arttırarak tepki gösterirler. Dolayısıyla ister arz isterse talebin fiyat esnekliği şeklinde olsun, esneklik olgusu üretici ve tüketicilerin fiyat değişimlerine karşı olan duyarlılığını ölçmektedir.

Arzın fiyat esnekliği kavramını, “fiyat değişiklikleri karşısında üreticilerin satmak istedikleri miktarları değiştirmek şeklinde gösterdikleri tepkinin şiddeti” olarak tanımlamak mümkündür. Arz esnekliği, “e _a ” şeklindeki bir katsayı ile gösterilir ve de arz kanunu gereği bazı istisnalar dışında genellikle pozitif değerlidir. Buradan hareketle, arz esneklik katsayısı da; “fiyatta çok küçük bir değişme olması durumunda, arz edilen miktardaki yüzde değişimin, fiyattaki yüzde değişime oranı” olarak ifade edilebilir. Burada veri bir arz eğrisi üzerindeki arz edilen miktar ve fiyata ilişkin hareketler söz konusu olmaktadır.

Arz Esnekliğini Etkileyen Faktörler

Fiyat değişiklikleri karşısında her malın miktarı da farklı ölçülerde değişecektir. Diğer bir deyişle, ekonominin tüm sektörleri göz önüne alındığı zaman arz edilen mal ve hizmetlerin fiyat değişikliklerine gösterecekleri tepkinin birbirinden çok farklı olduğu görülmektedir. Hiç kuşkusuz, bu farklılığa yol açan bir takım faktörler bulunmaktadır.

Fiyat değişiklikleri karşısında, üreticilerin üretim miktarı açısından kararlarını etkileyen temel faktör; fiziksel, teknik ve mevsimsel kısıtlardır. Bu kısıtlardan en çok etkilenen sektörlerin başında ise tarım sektörü gelmektedir. Tarım sektöründe, tarımsal ürün arzı da talebi de esnek değildir. Örnek verilecek olursa, cari fiyatın denge fiyatından ayrılması halinde, arzın fiyattaki değişikliğe uyabilmesi için bir üretim döneminin geçmesi ve üreticilerin bir önceki yılın fiyatlarına bakarak üretim planlamasına gitmesi gerekmektedir. Başka bir deyişle, tarımsal ürün fiyatında bir artış olması durumunda, mevcut tarım alanlarının genişletilmesi ve sonuç olarak arzın arttırılabilmesi çok zordur. Ayrıca, tarımsal ürünlerde, talep arttığında, bu artan talebi karşılamak için arzın artabilmesi, bir üretim dönemi sonunda mümkün olabilecektir.

Mevsimsel koşullar açısından ülkeler gelişmişlik seviyesine ve teknolojiyi kullanabilmedeki imkân ve yeteneğine bağlı olarak üretim miktarlarını ayarlayabilirler.

Fiyatlarla ilgili beklentiler de, üreticilerin arz miktarlarını etkileyen faktörlerden bir diğeridir. Eğer, firmalar gelecekte fiyatların yükseleceği beklentisi içindeyse, o zaman ürünlerinin bir kısmını satmayıp stoklayarak daha sonraki yüksek fiyatlardan yararlanmak isterler.

Arz Esnekliğine İlişkin Farklı Durumlar

Arzın fiyat esnekliği için farklı esneklik değerlerinden söz etmek mümkündür. Arz esnekliğinin aldığı değere göre, arz eğrisinin şekli de değişme göstermektedir. Şöyle ki, arz esnekliğinin “e _a ” şeklindeki bir katsayı ile gösterildiği daha önce ifade edilmişti. Bu bağlamda, arzın fiyat esnekliği e _a = 0 olduğunda, “tam esnek olmayan arz” olarak nitelendirilmektedir. Buna göre, malın fiyatında bir değişme söz konusu olduğunda arz edilen miktar üzerinde hiçbir değişiklik olmayacaktır. Diğer bir deyişle, arz esnekliği sıfır olduğu zaman fiyatta meydana gelen değişikliklerin miktar üzerinde hiçbir etkisi olmaz. Böyle bir durumda arz eğrisi, dikey eksene paralel uzanan bir doğru şeklindedir (Bkz. Şekil 2.1). Atatürk’ün el yazısı ile yazdığı bir mektup ya da ünlü ressam Picasso’nun tabloları buna örnek verilebilir. Arz esnekliği sonsuz olduğu zaman (e _a = ?), tam esnek arz durumu söz konusudur. Fiyattaki en ufak bir artış ya da azalış, arz edilen miktarda çok büyük değişikliklere yol açmaktadır. Bu durum “tam esnek arz” şeklinde tanımlanmaktadır. Tam esnek arzın geçerli olduğu durumlarda arz eğrisi, yatay eksene paralel uzanan bir doğru şeklindedir. Esnek olmayan arz (inelastik) durumunda ise, arz esnekliği katsayısı birden küçüktür. Stoklanması, bekletilmesi zor ya da hemen piyasaya sunulması gereken mallarda fiyat değişmeleri arzı daha az etkilemektedir. İnelastik arzda, satışa konu olan maldan arz edilen miktar, o malın fiyatındaki değişikliklerden çok fazla oranlarda etkilenmeyecektir. Örneğin, malın fiyatındaki değişme %10, arz edilen miktardaki değişme %5 ise, arz esnekliği 0.5’dir ve çıkan sonuç birden küçüktür. Dolayısıyla esnek olmayan arz durumu geçerlidir (e _a < 1). Arz eğrisi, yatay ekseni kesen bir doğru şeklindedir.

Turizm Sektöründe Arz

Turizm arzı, önceki bölümde genel hatlarıyla ifade edilen arz kavramından pek de farklı değildir. Bu bağlamda turizm arzı, belli şartlar altında belirli bir fiyata, herhangi bir bölgenin ya da ülkenin turistlere satmaya veya turistlerin faydalanmasına sunduğu turistik zenginliklerin tamamıdır. Bir başka tanıma göre ise turizm arzı, “bir ülkenin turistik işletmeleri ve kurumları yoluyla turistlere sunduğu maddi ve manevi değerlerin tümüdür”. Son olarak da turizm arzı, “bir memleketin, bir bölgenin veya bir çekim merkezinin seyahat edenlerin gereksinimini karşılamada sahip olduğu varlık, değer ve olanakların tümü ile belli bir zaman süresi içindeki yolculuk ve konaklamaya dönük ve belli bir fiyata satılmaya hazır mal ve hizmet akımı” olarak değerlendirilmektedir.

Turizm arzı denildiği zaman akla, turistin gereksinimini karşılayan konaklama, yeme-içme, eğlence-dinlenme ve ulaşım gibi faaliyetlerin tümü gelmektedir. Ayrıca turizm sektöründeki tüm firmaların (oteller, tatil köyleri, apart oteller, pansiyonlar vb.) arzlarının toplamı turizm sektörü anlamında bize piyasa arzını vermektedir. Bir ülkedeki turizm firma ve işletmelerinin tek tek arz eğrilerinin yatay toplamı, turizm piyasasındaki sektör arz eğrisini verecektir. Başka bir deyişle, turizm piyasasındaki firmaların toplam arz eğrisi, piyasa arz eğrisini oluşturacaktır.

Turizm Arzının Özellikleri

• Turizmde arzın oluşturulabilmesi için büyük yatırımların yapılması zorunludur.
• Turizm arzı, çeşitli destinasyonlardaki fiyatların, tüketici eğilimlerinin ve gereksinimlerinin, ürün ve hizmetlerin kalitesi gibi değişik dış faktörlerin etkisi ile sunulan turizm ürünü açısından değişiklik gösterebilir.
• Turizm arzında, üretilen ürün tipi hizmettir ve hizmet yılın 365 günü, haftanın yedi günü ve günün 24 saati kesintisiz devam etmektedir.
• Turizm sektöründe dinamik bir yapının olması, yaşanan krizler, mevsimlik dalgalanmalar vb. nedenlerden çok çabuk etkilenen bu sektörde, satılan ürün ve hizmetlerin stok edilmesini engellemektedir.
• Turizm arzında, ikame olanaklarının yüksek olması risklerin dağıtımını güçleştirmektedir.
• Turizm arzı, emek-yoğun bir üretime dayalıdır.
• Turizm arzı, kısa dönemde inelastik (katı) bir özellik göstermektedir.
• Turizmde tüketici durumunda olan turist, arz edilen ürünün bir parçasını oluşturmakta ve ürünü alabilmek, tüketebilmek ya da olumlu/olumsuz bir imaj geliştirebilmek için arzın bulunduğu yere gitmek zorundadır.
• Turizm arzı, çok değişik faktörleri, sektörleri, alanları ve değerleri ilgilendiren karmaşık bir yapıya sahiptir.
• Turizm arzının son bir özelliği de, teknolojik gelişmeler diğer sektörlerde üretimin yapısını değiştirmekte ve sonuçta verimliliği arttırıp, maliyetleri düşürmektedir.

Turizmde Arz Esnekliği

Malın arz-üretici cephesinde oteller, tatil köyleri, apartlar, restoranlar ve alışveriş merkezleri vb. bulunurken; talep cephesinde ise yerli veya yabancı turistler bulunmaktadır. Böylece, konuya ilişkin olarak daha önceden yapılmış olan esneklik tanımını turizm arz esnekliği için de yapmak mümkündür. Buna göre turizm arz esnekliği kısaca “fiyat değişiklikleri karşısında, arz edilen miktarı değiştirmek şeklinde gösterilen tepkinin derecesi” olarak açıklanabilir. Ya da turizm arz esnekliği, “turizm ürününün fiyatındaki nispi değişmenin neden olduğu nispi arz değişmesi” şeklinde de tanımlanabilir. Turizmde arz esnekliği, turizm ürününün fiyatının değişmesi durumunda turizm sektöründe mal ve hizmet üreten üreticilerin göstereceği tepkiyi göstermektedir. Burada da, arz esneklik katsayısı “e _a ” ile gösterilmektedir. Benzer şekilde bu katsayı, fiyatta bir değişme söz konusu olduğu zaman, arz edilen miktardaki yüzde değişikliğin, fiyattaki yüzde değişikliğe olan oranına eşit olmaktadır.

Turizm Arzının Zamanla Daha Esnek Hale Gelmesi

Arz esnekliği, malların üretim zamanına ve üretimdeki zorluk derecesine göre farklılık gösterebilmektedir. Arz esnekliği daha önceden üretilmiş ya da stokta bekletilmekte olan ürün için farklı, üretimi halen sürmekte olan ürün için farklı olabilir. İster daha önceden üretilsin isterse üretimi devam ediyor olsun, malların arzı zamanla daha esnek hale gelmektedir.

Turizmde Özel Arz Eğrileri

Turizmde arz esnekliğinin her noktada aynı olduğu üç özel durum söz konusudur. Bu noktalarda, arz esnekliği sürekli aynı değeri almaktadır. Bu özel arz eğrilerinden birincisi, sıfır esnek arzdır. Sıfır esnek arzda, arz eğrisi dikey eksene paralel bir doğru şeklindedir ve eğri üzerindeki her noktada esneklik katsayısı sıfıra eşittir. Böyle bir durumda, fiyat ne olursa olsun, arz edilen miktarı değiştirmek mümkün değildir. Örneğin, özel anıtlar, ünlü bir ressama ait tablolar, eski yapılar vb. (Efes Antik Tiyatro, Topkapı Sarayı, Buckingham Sarayı gibi). İkinci özel arz eğrisi ise birim esnek arzdır. Birim esnek arzda, arz eğrisi doğru şeklinde orijinden geçmekte ve üzerindeki her noktada arz esneklik katsayısı bire eşit olmaktadır. Birim esnek arzda, turizme konu olan ürün miktarı ve fiyatı aynı oranlarda değişmektedir. Turizme konu olan mal ve hizmetin insanlar tarafından kullanılma sıklığı, şiddeti ve gereksinimlerinin karşılama derecesi birbirinden oldukça farklıdır. Bu nedenle, birim esnek arza örnek vermek biraz zordur. Zaten daha önce de ifade edildiği gibi, bu esneklik türü daha çok teorik bir durumu yansıtmaktadır. Gerçek yaşamda olması pek muhtemel değildir. Üçüncü ve son özel arz eğrisi sonsuz esnek arzdır. Sonsuz esnek arzda, arz eğrisi yatay eksene paralel uzanan bir doğru şeklindedir. Eğri üzerindeki her noktada esneklik katsayısı sonsuza (e _a = ?) eşittir.

Turizm Arzını Etkileyen Faktörler

Bireyleri turizme yönlendiren ya da bu hizmeti satın almalarına neden olan çok sayıda ve çeşitlilikte faktör bulunmaktadır. Bunların bir kısmı içsel, bir kısmı da dışsal faktörlerdir. İş, merak, din, eğitim, kültür, spor, dinlenme ve eğlence, sağlık vb. faktörler içsel faktörlere örnektir. Benzer şekilde tanıtım, reklâm ve propaganda ile yeni destinasyonların ortaya çıkması ise dışsal faktörlere örnek verilebilecek unsurlardır.

Turizmde Arz Çizelgesi ve Arz Eğrisi

Bir ekonomide belirli bir zamanda arzı etkileyen fiyat dışındaki diğer faktörler sabitken, üreticilerin değişik fiyatlardan satmaya hazır oldukları mal ve hizmet miktarını gösteren çizelgeye arz çizelgesi ya da arz tablosu adı verilmektedir.

Turizmin Arz Edilen Miktarındaki Değişme

Turizmin arz edilen miktarındaki değişme ile turizm arzının değişmesi birbirinden tamamen farklı iki olaydır. Bir mala ilişkin arz eğrisi üzerindeki hareketler, o malın fiyatında meydana gelen değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Böylece herhangi bir turizm ürününün arz edilen miktarının artması ya da azalması denildiği zaman, o turizm ürününün arz eğrisi üzerinde hareket edildiği anlaşılmalıdır.

Turizm Arzının Değişmesi

Ekonomi literatüründe arz eğrisinin kayması ile eğrinin tamamıyla yer değiştirmesi anlatılmak istenmektedir. Bu bağlamda, herhangi bir turizm ürününün arz değişmesi denildiği zaman, arz eğrisinin bütünüyle sağa ya da sola hareket etmesi anlaşılmalıdır. Bu değişimin nedeni ise fiyat değildir. Aksine, burada fiyata bağlı olmayan bir değişim söz konusudur. Turizm ürün fiyatının dışında, arzı etkileyen diğer faktör ya da faktörlere bağlı olarak arzda bir kayma olmuştur. Örneğin, diğer turizm ürünlerinin ya da üretim faktörlerinin fiyatının değişmesi, teknolojik düzeyde bir artış olması veya maliyetlerde yaşanan bir düşüş/yükseliş arz eğrisinde kaymalara neden olmaktadır. Bu faktörlere arz kaydırıcı faktörler de denilmektedir.