Ünite 7: Havalimanları

Temel Kavramlar

Sivil Havacılık Kanunu’ndaki tanımlamaya göre; karada ve su üzerinde hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine elverişli tesisleri bulunan yerlere havaalanı denir. Türkiye’de uzun yıllar boyunca uluslararası hava trafiği, geliş ve gidişlerine hizmet vermek amacıyla tesis edilmiş olup, gümrük, göçmenlik, halk sağlığı, hayvan ve bitki karantina işlemleri ve benzeri işlemlerin bünyesinde vakit kaybedilmeksizin yürütüldüğü havaalanlarına havalimanı denmiştir. Literatürde havaalanı ve havalimanı kavramları sıklıkla birbirinin yerine kullanılıyorsa da, uçuşların, uçak hareketinin gerçekleştiği ve bunlarla ilgili bina ve tesisleri de içeren saha iken, havalimanı terminaller, otoparklar, erişim yolları gibi yolcu ve yük kolaylıklarını, hangarları, hava aracı bakım tesislerini ve bunlarda gerçekleştiren faaliyetleri de kapsayan bütünü tanımlar.

Havalimanları temelde hava tarafı (air side) ve kara tarafı (land side) olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Kara tarafında gerçekleştirilen faaliyetlerin hızı, kalitesi uçuş hattındaki faaliyetin performansını da etkileyebilmektedir.

Hava tarafı yolcuların terminal binasından ayrılıp uçağa binecekleri nokta olan kapılarda başlamaktadır. Uçak faaliyetlerinin gerçekleştiği bu alan temel olarak pist, taksi yolları ve aprondan meydana gelir. Pist havalimanında hava araçlarının inişi ve kalkışı için hazırlanmış dikdörtgen biçimli alandır. Pist havalimanının olmazsa olmazıdır. Bir havalimanında birden fazla pist olabilir. Pistlerin sayısı havalimanındaki hâkim rüzgâr durumu ve havalimanının kullanım kapasitesi ile ilgilidir. Örneğin, Türkiye’nin trafiği en yoğun havalimanı olan İstanbul Atatürk Havalimanında ikisi birbirine paralel ve yaklaşık olarak kuzey-güney doğrultusunda, biri kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda olmak üzere toplam üç pist vardır. Taksiyolu: Havalimanında uçakların yer hareketleri için hazırlanmış ve havalimanının bir bölümü ile diğer bölümü arasında bağlantı sağlamak amacıyla belirlenmiş yoldur. Apron: Havalimanında uçakların yolcu, posta veya kargo yükleme/indirme, yakıt ikmali, park etme veya bakım amacıyla üzerinde bulunacakları belirli bir alandır.

Pist, apron ve taksiyollarından meydana gelen alana Türkiye’de PAT (pist, apron, taksiyolu) sahası veya hareket sahası adı verilmekte ve havalimanında uçakların kalkış, iniş ve taksi yapması için kullanılan manevra ve park sahaları olarak tanımlanmaktadır.

Havalimanında apronlar dışında kalan, uçakların kalkış, iniş ve taksi hareketleri için kullanılan kısımları ise manevra sahasıdır.

Apronda uçakların park etmesi için belirlenmiş alanlara ise uçak park sahası denir.

Bunların dışında, hava tarafında bulunan diğer tesisler uçak hangarları, hava trafik yönetimi üniteleri, uçak kaza, kırım, kurtarma ve yangınla mücadele hizmetleri tesisleri, havalimanının kendi bakımı ve onarımı ile ilgili ünitelerin binaları, uçaklara verilen yer hizmetleri ile ilgili tesislerden meydana gelir.

Kara tarafı; şehir ile havalimanı arasındaki kara ve demiryolu gibi diğer taşımacılık sistemleri ile bağlantı noktasından başlayıp, araç park yerleri ve terminal binasından oluşur.

Havalimanında kara tarafı bölümünü oluşturan en önemli yapı yolcu terminal binasıdır. Geleneksel havalimanlarından ticari havalimanı yönetimine geçişin en belirgin etkisi terminal binalarının tasarımında yaşanmaktadır. Bu kapsamda, terminal binası havalimanı işletmecisinin kullanıcılardan önemli miktarda havacılık dışı gelir elde ettiği, yolcu açısından temel beklentilerin hızlı, kolay ve rahat hizmetlerin sunulması olmakla birlikte bina tasarımı ve estetiği de önemli faktörler arasında yer almaktadır.

Terminal binası ve onu çevreleyen apron, çeşitli yüzey erişim ve uçuş hattı alt yapı sistemleri arasında kalan temel işlem arabirimidir.

Yolcu terminali birbiri ile bağlantılı alt sistemlerden oluşmaktadır. Gelen ve giden yolcu bölümlerinde yolcuya yönelik yolcu kabul ve bagaj teslimi gibi işlemlerin yapıldığı ana yolcu işlem alanı; uluslararası uçuşlar için pasaport, gümrük ve sağlık kontrolü gibi hizmetlerin verildiği devlet kontrol hizmetleri alanı; giden uçak yolcuları için ana bekleme salonu birincil ve merkezileştirilmiş bekleme alanları; giriş bekleme odalarını içeren ikincil ve dağınık bekleme alanları; hem uçuş hattı hem de kara tarafında yer alan ticari ya da siyasi anlamda önemli yolculara hizmet verilen ayrıcalıklı alanlar yer almaktadır.

Terminal binası bilet satış, bilet ve bagaj kontrol ile gümrük işlemlerinin gerçekleştirildiği noktaların yanı sıra, havayolu işletmeleri ve turizm acentelerinin bağlantı ofisleri, bekleme sırasında yolcuların yeme-içme ihtiyacının karşılandığı restoran ve kafeler ile gümrüksüz malların satıldığı mağazalar, bankacılık işlemlerinin yapılabileceği ofisler, araba kiralama işletmeleri ve benzeri hizmetlerin yer aldığı bölgedir.

Havalimanı yolcu terminalleri temelde gidiş ve geliş olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Gidiş tarafı da temel olarak iki kısma ayrılmıştır. Bunlar ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanı ile arındırılmış alandır.

Ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanında yolcuların bagajlarını uçağa yüklenmek üzere teslim ettikleri ve biniş kartlarını aldıkları check-in kontuarları, bilet satış yerleri, yolcular ve uğurlayıcılar için bekleme yerleri, hediyelik eşya veya diğer satış mağazalarından oluşan ticari yerler, yiyecek, içecek alanları ile tuvalet vb. alanlar bulunur. Uluslararası kurallarda zorunluluğu olmamasına rağmen, ulusal güvenlik kuralları gereği, Türkiye’deki havalimanlarında ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanına girişlerde de yolcular, bagajları, uğurlayıcılar ve yolcu terminali binasına girmek isteyen herkes güvenlik kontrolünden geçirilir.

Yolcular bagajlarını teslim edip, biniş kartlarını aldıktan sonra arındırılmış alana girişte bir kez daha güvenlik kontrolünden geçirilirler. Ancak, dış hatlarda yolculuk yapacak yolcular için bu son güvenlik kontrolünden önce pasaport kontrolleri yapılır. Arındırılmış alana sadece yolcular ve görevliler girebilir.

Arındırılmış alanda da bekleme yerleri, hediyelik eşya veya diğer satış mağazalarından oluşan ticari yerler, yiyecek, içecek alanları ile tuvalet vb. alanlar bulunur. Dış hat uçuşlarına hizmet veren yolcu terminallerinin arındırılmış alanları da gümrüksüz (duty-free) satış mağazaları da bulunur. Arındırılmış alanda uçağa biniş kapılarının önünde de bekleme salonları veya odaları bulunur.

Havalimanı Faaliyetleri

Havalimanlarındaki faaliyetler üç ana başlık altında toplanır. Bunlar işletme hizmetleri, yer hizmetleri ve ticari faaliyetlerdir. İşletme hizmetleri ve yer hizmetleri havacılıkla ilgili faaliyetlerdir. Ticari faaliyetler ise havacılık dışı faaliyetlerdir.

İşletme hizmetleri hava trafik yönetimi, meteoroloji, haberleşme, güvenlik, uçak kaza, kırım, kurtarma ve yangınla mücadele, sağlık, gümrük, pist, apron ve taksi yollarının, hava trafik yönetimi tesislerinin bakımı ve onarımı gibi faaliyetlerden meydana gelir. İşletme hizmetleri uçak ve havalimanı kullanıcılarının emniyetini ön planda tutan faaliyetlerdir.

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca yayınlanmış olan Havaalanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22)’ye göre yer hizmetleri türleri 10 alanda gruplandırılmıştır. Bunlar:

• Temsil,

• Yolcu trafik,

• Yük kontrolü ve haberleşme,

• Ramp: Ramp, kargo ve posta, uçak temizlik, birim yükleme gereçlerinin kontrolü,

• Uçak hat bakım: uçak hat bakım, yakıt ve yağ,

• Uçuş operasyon,

• Hava tarafında ulaşım,

• İkram servis,

• Gözetim ve yönetim,

• Uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi hizmetleridir.

Ticari faaliyetler birinci planda yolcular olmak üzere havalimanı kullanıcılarının çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak üzere verilen hizmetlerdir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca yayınlanmış olan Sivil Hava Ulaşımına Açık Havaalanlarında Yer Alan Terminaller ile Sıhhi İşyerleri için İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik (SHY-33B) incelendiğinde başlıca ticari faaliyetler şunlardır:

• Gümrüksüz (duty-free) satış,

• Yiyecek-içecek hizmetleri: Kafeler, kafe-barlar, restoranlar, pastaneler,

• Dinlenme, eğlenme ve kültürel hizmetler: Otel, sinema, tiyatro, konferans ve toplantı salonları, oyun ve eğlence hizmetleri, internet salonları, özel yolcu salonları,

• Bankalar ve döviz büroları,

• Yolcuya yönelik kişisel hizmetler: Kuaför, güzellik salonları ve SPA hizmetleri, sauna, hamam, duş hizmetleri, kısa süreli yatak ve dinlenme hizmetleri, masaj salonları, spor salonları, kuru temizleme hizmetleri, bagaj taşıma hizmetleri, fotoğrafçı, bagaj/eşya emanet hizmetleri, ayakkabı boyama ve aksesuar satışı, kuyumculuk,

• Diğer alışveriş hizmetleri: Büfeler, süpermarketler, gazete bayileri, kitapçılar, çiçekçiler,

• Taşımacılık hizmetleri: Taksi, araç kiralama, terminal içi taşımacılık,

• Otopark: Araç park yeri hizmeti, valet hizmeti

Havalimanı Mülkiyet ve İşletme Yapısı

Havalimanı mülkiyet ve işletim yapısı ülkeden ülkeye hatta aynı ülke içinde havalimanından havalimanına farklılık gösterebilmektedir. Havalimanı mülkiyet ve işletim yapıları sınıflandırılmasında onlarca çeşit bulunmaktadır. Ancak, temelde 4 gurupta toplanabilir.

Mülkiyeti ve işletimi kamuya ait havalimanları: Kamu yararı gözetilerek geleneksel yapıda işletilen havalimanlarıdır. Dünyada birçok ülkede olduğu gibi havalimanlarının mülkiyeti ve işletimi konu ile ilgili bakanlığın (Örneğin, Ulaştırma Bakanlığı) sorumluluğundadır. Bazı ülkelerde sorumluluk yerel yönetimlere, belediyelere devredilmektedir. Bazı ülkeler mülkiyet ve işletimi doğrudan ilgili bakanlığa bağlamak yerine yarı-bağımsız bir hükümet kurumuna sorumluluğu vermektedir.

Mülkiyeti kamuya işletimi özel sektöre ait havalimanları: Değişen sektör ve müşteri yapısı, istek ve ihtiyaçları ile kamu mülkiyetindeki havalimanlarının bağımsız ve profesyonel bir yönetime devredildiği havalimanlarıdır.

Kamu/özel sektör ortaklığındaki havalimanları: Kamu mülkiyetindeki havalimanlarının belirli oranlarda özel sektöre devredilmesi ve işletiminde söz sahibi olması ile hükümetlerin ve siyasi yapının değişiminden daha az etkilenerek faaliyetlerinde ticarileşme verimliliği getirmektedir.

Özel havalimanları: Mülkiyet ve işletim haklarının tamamının özel sektöre ait olduğu havalimanlarıdır. Küçük ve genel havacılık faaliyetleri yürüten havalimanları dışında ilk ve başarılı örneği 1987 yılında İngiltere ve İrlanda’daki bazı havalimanlarına sahip olan British Airport Authority’dir.

Havalimanı İşletmelerinin Gelirleri

Havalimanı gelirleri havacılık gelirleri ve havacılık dışı gelirler olmak üzere iki ana gurupta toplanır.

Türkiye’de Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) aşağıdaki başlıca faaliyet ve hizmetlerden ücret almaktadır:

• Hava aracı konma ve konaklama,

• Havayolu şirketi talep etmişse, havaalanı çalışma saatinin uzatılması,

• Hava araçlarına itfaiye tarafından verilen emniyet tedbiri hizmetleri,

• Havalimanlarının PAT sahalarında verilen araçla, hava aracı ve kara taşıtlarının yönlendirilmesi hizmeti,

• Havalimanı işletmesi tarafından doğrudan verilen veya havalimanındaki diğer kuruluşlar tarafından verilen yolcu trafik, yük kontrolü ve haberleşme, ramp, uçak hat bakım, uçuş operasyon, ikram servis, temsil, gözetim ve yönetim gibi yer hizmetleri,

• Giden yolculara, havalimanlarında ve terminallerde sağlanan kolaylıklar ve verilen hizmetleri içeren yolcu servis (bunla ilgili ücret bilet ücreti içine dâhil edilir),

• Yolcu köprüsü, 400 Hz. elektrik ve su temini,

• Check-in kontuar, transit kontuar, check-in kiosk ve karşılama bankoları tahsisi.

Havacılık dışı gelirler yan ticari hizmetler, tesisler ve kolaylıklardan alınan ücretlerden oluşan gelirlerdir. Bu anlamda ücretlendirilen bazı faaliyetler ve hizmetler aşağıdaki gibidir:

• Yakıt ve yağ satışı imtiyazları,

• Terminal veya havalimanı arazisindeki ticari yerlerin kiraları,

• Ticari işletmelerin satışlarından alınan imtiyazlar,

• Elektrik, su, doğalgaz, ısıtma ve havalandırma kullanımı,

• Reklam panoları,

• Kablosuz internet ve haberleşme hizmetleri,

• Otopark hizmetleri,

• Toplantı veya konferans salonu hizmetleri,

• Yolcular ve uçuş mürettebatları için kısa veya uzun süreli konaklama tesisleri,

• Havalimanında sinema veya televizyon filmi veya dizisi çekimleri,

• Havalimanı içi veya havalimanına ulaştırma hizmetleri,

• Danışmanlık ve proje hizmetleri

Havalimanlarının Turizmdeki Yeri ve Önemi

Askeri ve genel havacılık havaalanları da dâhil dünya üzerinde 43.892 havaalanı bulunmaktadır, bunların 3.846’sı tarifeli ticari uçuşlara hizmet vermektedir. Dünya hava taşımacılığı sektöründeki 8,4 Milyon doğrudan çalışanın, 0,5 milyonu havalimanı işletmesi, bakımı ve güvenliği gibi faaliyet alanlarında, 4,9 Milyonu da havaalanlarındaki satış mağazalarında, restoranlarda, otellerde ve gümrük bürolarında çalışmaktadır.

Havayolunun, dolayısıyla havalimanlarının, turizm sektöründeki öneminin en belirgin şekilde görüldüğü ülkelerden biri Türkiye’dir.(s:176, Şekil 7.6)’da ki grafikte Türkiye’ye giriş yapan yabancıların ulaşım modlarının yıllara göre değişimi verilmektedir.

Bir bölgede havalimanı inşası her zaman turizm bakımından olumlu gelişmelere yol açmayabilir. Planlanmasında turizm, sanayi ve ticaret faaliyetlerinin iyi analiz edilmemesi veya havalimanı yapılsa da yeterli turizm tesislerinin yapılamaması halinde havalimanı atıl kalır. Türkiye’de Isparta Süleyman Demirel ve Nevşehir Kapadokya Havalimanları bunun örnekleri arasındadır. Sırasıyla 1997 ve 1998 yıllarında hizmete giren bu havalimanlarında, özellikle de Isparta Süleyman Demirel havalimanında, beklenen yolcu trafiği gerçekleşmemiştir. Nevşehir Kapadokya Havalimanında ise Ekim 2003’teki serbestleşme kararlarının etkisiyle son yıllarda iç hat trafiğinde bir hareketlilik başlamış olmakla beraber dış hat trafiği kapasiteye göre çok düşüktür.

Havalimanlarının turizme katkıları yanında olumsuz etkileri de olabilir. Bir destinasyona çok yakın bir havalimanı aşırı gürültü nedeniyle bölgedeki otellerin ve sahillerin cazibesinin azalmasına yol açabileceği gibi eko turizme hiçbir fayda sağlamaz.

Havalimanlarının Ekonomik Etkileri

Havalimanlarının yarattığı ve “ekonomik değer” olarak tanımlanabilecek katkı genel olarak istihdam, gelir artışı ve vergi getirisi şeklinde gerçekleşmektedir. Bu katkının tanımlanabilmesi için ölçülebilmesi gerekmektedir. Bu açıdan havalimanlarının ekonomiye en ölçülebilir katkısı yarattıkları istihdam ile olmaktadır. Bu istihdamın en belirgin ve ölçülebilir biçimi doğrudan havalimanı faaliyet sahası içinde yaratılan iş olanaklarıdır.

Havalimanlarının Sosyal Etkileri

Bir bölgede havalimanının bulunması o bölgeye ulaşılabilirliği artırırken bölgenin refah seviyesinin artmasına da yardımcı olmaktadır. Hava taşımacılığını kullanan bireyler ve işletmeler havalimanı çevresinde bilinçli olarak yeni yerleşim yerleri yaratılmasını sağlamaktadırlar. Bölge ekonomisi, arazi planlaması ve doğal çevrenin korunmasına ilişkin havalimanı planlaması ile bölgesel planlama arasında bir uyum sağlanarak bölgesel planlama ve gelişime katkı yaratılmaktadır.

Türkiye’de Havalimanları

1933 yılında kurulan Havayolları Devlet İşletme İdaresi’nin King-Bird tipi uçağı, 3 Şubat 1933’te Eskişehir–Ankara arasındaki ilk yolcu taşımacılığı seferini yaptığında, Eskişehir Havaalanı ve Ankara Güvercinlik Havaalanı Türkiye’nin ilk havayolu ulaştırmasına açık havaalanları oldu.

(s:183, Tablo 7.2)’de Türkiye’de Ağustos 2012 itibariyle yolcu taşımacılığı yapılan havalimanları ile ilgili özet bilgiler verilmektedir. Havayolu yolcu taşımacılığı yapılan 48 havalimanına ek olarak 20 tane daha sivil havaalanı bulunmaktadır. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı istatistiklerine göre sivil hava trafiğine açık 68 havaalanının 27’si sivil-askeri, 29’u sivil (2012’de açılan Iğdır Havalimanının da dâhil edilmesiyle), 12’si özel statüdedir. 27 sivil-askeri havalimanından 18’ine yolcu taşımacılığı seferleri düzenlenmektedir.

Türkiye’de Havalimanı İşletmeleri

Türkiye’nin en büyük havalimanı işletmecisi Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ)’dir. DHMİ, 20 Mayıs 1933 tarihinde 2186 sayılı kanunla Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı olarak “Havayolları Devlet İşletme İdaresi” adıyla kuruldu.

Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü; tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk, sorumluluğu sermayesi ile sınırlı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile ilgili ve en hizmetleri imtiyaz sayılan bir Kamu İktisadi Kuruluşudur.

Türkiye’de 1990’lı yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlanan Yap-İşlet-Devret finansman modeli özel sektörün havalimanı işletmeciliği faaliyetlerine girişine yol açmıştır. Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılan havalimanı veya havalimanı terminallerinin işletme sürelerinin bitiminden sonraki işletme hakları kiraya verilmektedir. Böylece havalimanlarında özel işletmecilik sürdürülmektedir.

DHMİ haricinde bir kurum tarafından işletilen, tarifeli ve tarifesiz iç hat, dış hat trafiğe hizmet veren diğer bir havalimanı da, Eskişehir’deki Anadolu Üniversitesi havalimanıdır.

Türkiye’de havayolu yolcu taşımacılığına hizmet veren havalimanlarının ve/veya terminallerinin işletilmesinde faaliyet gösteren DHMİ haricindeki işletmeler aşağıdaki gibidir:

• Anadolu Üniversitesi,

• ATM Havalimanı Yapım ve İşletme A.Ş.,

• Fraport IC İçtaş Antalya Havalimanı Terminal Yatırım ve İşletmeciliği A.Ş.,

• Havaalanı İşletme ve Havacılık Endüstrileri A.Ş.,

• IC İçtaş İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.,

• İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş.,

• Mondial Milas-Bodrum Havalimanı Uluslararası Terminal İşletmeciliği ve Yatırım A.Ş.,

• Sky Line ve Zonguldak Özel Sivil Havacılık Ortak Girişim Gurubu,

• TAV Esenboğa Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş.,

• TAV Gazipaşa Yatırım Yapım İşletme A.Ş.,

• TAV İstanbul Terminal İşletmeciliği A.Ş.,

• TAV İzmir Terminal İşletmeciliği A.Ş.,

• Zonguldak Özel Havacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Türk Hava Kurumu kurulduğundan bu yana özellikle kendi eğitim ve sportif havacılık amaçlarına hizmet veren özel statülü havaalanları işletmektedir. Eskişehir İnönü, İzmir Selçuk Efes, Antalya Karain bu havaalanlarından bazılarıdır. Orman Genel Müdürlüğü ‘de, özellikle orman yangınlarıyla mücadelede kullanmak üzere bazı küçük havaalanları işletmektedir.

Türkiye Havalimanlarında Yolcu Trafiği

Türkiye havalimanlarında yolcu trafiğinin yıllara göre değişimi (s:186, Şekil 7.11) ’de sunulan grafikte gösterilmektedir.

Türkiye havalimanlarındaki yolcu trafiğinin yıllara bağlı değişiminin irdelenmesinden şu sonuçlara varmak mümkündür.

Dünyadaki ve ülkedeki politik ve ekonomik istikrar turizm hareketliliğini artırmaktadır. Artan turizm hareketliliği, havayolu ulaşımına olan talebi de artırmaktadır. Artan talebin karşılanması için mevcut havalimanlarının geliştirilmesi ve yeni havalimanlarının inşası gereklidir, bu yatırımlar ise havayolu işletmelerinin daha ekonomik ve verimli çalışmalarını sağlayacak politikaların uygulanmasıyla desteklenmelidir. 1998 yılında başlamış olan Yap-İşlet-Devret yöntemiyle yeni terminallerin inşası, talep olan yerlerde yeni havalimanlarının inşası, gereken yerlerde mevcut terminallerin kapasitesinin artırılması veya yeni terminallerin inşası ile 2003’te başlatılmış olan serbestleşme politikaları uygulanmamış olsaydı, tek başına politik ve ekonomik istikrar havayolu taşımacılığında, dolayısıyla havalimanlarında yolcu trafiği artışı için yeterli olmazdı. Bu durumda turizm hareketliliği havayolu ulaştırma sektörü ve bunun en önemli ayağı olan havalimanları tarafından kısıtlanmış olurdu.