Ünite 5: Havayolu Ulaştırması

Havayolu Ulaştırması Kavramı ve Gelişimi

Havayolu ulaştırması ve havayolu taşımacılığı kimi zaman birbirinin yerine kullanılan iki kavramdır. Havayolu ulaştırması sektörünü, yolcu ve yük taşımaya yönelik faaliyetler ve birimler oluşturmaktadır. Havayolu ulaştırması sektörü: havaalanı yapımı, havaalanı işletmeciliği, havayolu işletmeciliği, hava seyrüsefer hizmetleri, yer hizmetleri, ikram hizmetleri, eğitim, bakım, ilgili alt ve üst yapılar ve diğer havacılık faaliyetleri ile bütün bu faaliyetlerin uluslararası kurallara göre koordinasyonunu ve denetimini içermektedir. Hava taşımacılığı ise havayolu taşımacılığı ve genel havacılık faaliyetlerini içermektedir. Hava araçlarıyla tarifeli veya tarifesiz olarak yolcu, yük ve postanın taşınması, havayolu taşımacılığının ticari bir amacıdır.

Havayolu taşımacılığı yapan havayolu işletmelerinin büyüklükleri; yüzlerce uçağa sahip filolarıyla günde binlerce sefer yapan çok büyük havayolu işletmelerinden, küçük tek bir uçakla yılın sadece belirli zamanlarında operasyon yapan havayolu işletmelerine kadar geniş bir yelpaze şeklindedir. Havayolu taşımacılığı sektörünün elindeki büyük uçuş ağı sayesinde şehirler, ülkeler ve kıtalar birbirine bağlanmaktadır. Havayolu taşımacılığı sektörü, kısa sürede çok hızlı teknolojik ve yapısal değişiklikler gösterebilmektedir. Sahip olduğu özellikleri sebebiyle bilhassa orta ve uzun mesafeli seyahatlerde havayolu taşımacılığı sektörü rakipsizdir. Sağladığı konforla ve verdiği hizmetlerle havayolu taşımacılığı, modern dünyanın vazgeçilmezleri arasında yerini almaktadır. Yıllar geçtikçe havayolu taşımacılığına olan ilgi de gitgide artmıştır.

Havayolu taşımacılığı uzak bölgelere ulaşımı kolaylaştırıp, o bölgelerde yaşanabilirliği arttırmaktadır. Ayrıca havayolu taşımacılığı doğal afet, açlık, savaş, sağlık hizmetleri gibi acil müdahale gerektiren durumlarda çok önemli bir görev üstlenmektedir. Hava ulaştırma sektörünün gelişimi gelişme, büyüme, olgunluk ve liberalleşme olmak üzere dört dönemde incelenebilir. Havacılık sektörü ilk başlarda sivil bir amaç taşısa de zamanla siyasi krizler ve savaşlar dolayısıyla askeri alanda da sanayileşen bir sektör halini almıştır. I. Dünya Savaşı sonrası askeri amaçlı uçakların sivil kullanıma geçmesiyle sivil havacılık büyük bir gelişme göstermiştir. 1930 yıllarındaki bu gelişme döneminde yeni tip uçakların tasarımı ve üretimi de gerçekleştirilmiştir. 1935’te de dünyanın ilk hava trafik kontrol merkezi ABD’de hizmet vermeye başlamıştır. Uçak üretimindeki artış ve uçakların teknolojilerindeki gelişme sivil havacılığın savaş sonrasında hızla bir şekilde büyümesine zemin hazırlamıştır. Bu gelişmelerle sektör, 1945 sonrası uzun mesafeli ve her hava şartında uçabilen, tarifeli hava taşımacılığına başlamıştır. İlk jet yolcu uçağı olan Comet’de ilk uçuşunu 1949 yılında yapmıştır. Bir süre sonra hava işletmeleri bu gelişmelere paralel olarak kısa ömürlü konvansiyonel pervaneli uçaklar yerine, uzun ömürlü teknoloji harikası jetleri filolarına dâhil etmiştir. 1978’de Amerikan hükümeti havacılık sistemini tam rekabete açarak tüm kısıtlamaları kaldırmıştır. Böylelikle bu dönemde havacılık büyük bir sisteme dönüşmüştür. İşletmeler arasında rekabetin olması, hava taşımacılığını herkesin yararlanabileceği bir taşımacılık sistemi haline dönüştürmüştür. Sistemin bu denli büyümüş olması ve hava trafiğinin çok yoğun hale gelmesi halinde tüm ülkeler seviyesinde çeşitli önlemler, çeşitli standartlar, çeşitli yaptırım uygulamak durumunda kalmış ve sistem bugünkü halini almıştır.

Liberalleşme sonrasında havayolu taşımacılığı sektöründe büyük değişiklikler meydana gelmiştir. Havayolu işletmeleri arasındaki birleşmeler, işbirlikleri artmış, yeni taşıyıcı türleri ortaya çıkmış, en büyük uçak üreticilerinden birisi olan McDonnell-Douglas Boeing ile birleşmek zorunda kalmıştır.

Hava Taşımacılığının Ekonomik Özellikleri

Hava taşımacılığının ekonomik özellikleri oligopolistik ve sektörel özellikler olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. Genellikle ekonomistler havayolu sektörünü oligopol pazar yapısına yakın bir şekilde tanımlamaktadırlar. Oligopol pazar yapısı, birbirlerine etki edebilecek kadar az sayıda satıcının sonsuz sayıda alıcı ile karşı karşıya geldiği bir piyasadır. Bu piyasa, gerçek ekonomik hayatta en fazla görülen piyasa türüdür. Oligopol piyasaların genel özelliklerinden birisi de pazara girişte büyük engellerle karşı karşıya kalınmasıdır. Hava taşımacılığı sektöründe başlangıç yatırımı için sermayenin çok yüksek olması bu alanda faaliyet göstermek isteyen yatırımcılar için sektöre girişte bir engel teşkil etmektedir.

Ölçek ekonomisi ise uzun dönemde işletmelerin maliyetlerinin düşürülebilmesi ve faaliyetlerin arttırılması ile sağlanabilir. Havayolu sektöründe de tıpkı oligopol yapının geçerli olduğu tüm sektörlerde olduğu gibi birim fiyatı düşürebilmek üretim miktarının arttırılabilmesi ile mümkün olmaktadır. Bunun sağlanabilmesi için uzman işgücünün kullanılması, ileri teknolojiden yararlanılması ve yan ürünlerin çok iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Havayolu sektörünün oligopolistik olan ve en yoğun gözlenen özelliklerinden birisi de işbirlikleri ya da birleşmeler yoluyla büyümelerdir. Havayolu işletmeleri birleşerek veya işbirliği yaparak pazar paylarını, dolayısıyla da satışlarını arttırabilmektedir. Havayolu sektörünün özelliklerinden birisi de işletmelerin birbirlerine olan bağımlılıklarıdır. Havayolu işletmeleri ürünleri olan koltuğu, ancak yolcusunun ihtiyaçlarını karşılayacak hizmet çeşitlemesine giderek pazarlayabilmektedir. Aynı pazarı paylaşan diğer havayolu işletmeleri ise rekabet edebilmek ve pazar paylarını koruyabilmek için her zaman bu değişimleri takip etmek ve uyum sağlamak durumundadır. Bu da havayollarını birbirine bağımlı hale getirmektedir. Havayolu sektörü diğer sektörlerden farklı olarak stratejik ve ulusal bazı misyonlar taşıdığı için, devlet desteği gören işletmelerin başında gelmektedir. Burada amaç, devletin uluslararası arenada tanıtım, turizm, itibar ve savunma gibi misyonlarına hizmet etmesidir. Hava taşımacılığı sektörü ulusal veya uluslararası boyuttaki devlet politika ve yaptırımlara karşı oldukça hassas bir konumdadır. Havayolu işletmeleri ancak bir tür politika ve yaptırımlara uygun çalışmalar yaptıkları sürece faaliyetlerine devam edebilmektedirler.

Havayolu hizmeti farklılaştırılamayan bir üründür. Pek çok yolcuya göre bir havayolunun sunduğu hizmet, diğer havayolu ile aynıdır. Günümüzde uçaklar, en azından bazıları, birbirine oldukça benzemektedir. Hız, konfor ve güvenlik neredeyse tüm uçaklarda aynıdır. Havayolları sık sık verdikleri reklamlarla iyi yemekler, dostça karşılama ve buna benzer özelliklerini belirterek ürünlerini farklılaştırmaya çalışmaktadır. Fakat yolcular uçuş için tercih yaparken bunlara değil, çoğunlukla kalkış ve iniş saatlerine dikkat etmektedir. Bu sebeple tarife planlamanın, ürün farklılaştırmanın en önemlisi unsuru olduğu söylenebilir.

Hava Taşımacılığı Sektörünün Faydaları

Hava taşımacılığı kültürleri, insanları, kıtaları ve ülkeleri birbirine bağlar ayrıca küresel pazarlara ulaşımı ve ticaret ve turizmin gelişmesini sağlar. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında bağlantı sağlayarak gelişmişlik farklarının azaltılmasında rol oynar.

Havayolu sektörü dönem dönem yüksek karlılıkların ve zararların yaşandığı bir sektördür. Ekonomik krizlerden ve terör saldırılarından etkilenmektedir.

Havayolu İşletmelerinin Sınıflandırılması

Havayolu işletmeleri, faaliyetleri ve şirket stratejilerine göre geleneksel havayolu işletmeleri, düşük maliyetli havayolu işletmeleri, charter havayolu işletmeleri ve bölgesel havayolu işletmeleri olarak dört başlıkta sınıflandırılmaktadır.

Geleneksel havayolu işletmeleri; Geleneksel havayolu işletmeleri en çok sayıda ve havayolu ulaşımında en büyük paya sahip havayolu sınıfıdır. Amaçları yolcuyu bulunduğu yerden alıp istediği herhangi bir yere götürmektir. Bunun için her türlü uçak tipini ve havaalanını kullanmaktadır.

Düşük maliyetli havayolu işletmeleri; Düşük maliyetli havayolu işletmelerinin geleneksel havayolu işletmelerinden başlıca farkları şu şekildedir; Tek tip filo yapısı; İnternet üzerinden doğrudan satış; sık uçan yolcu programları kullanmama; Uçak içinde ücretli ikram; Uçuşlarında ikincil havaalanlarını kullanma; Kısa ve orta mesafeli uçuşlar; Hızlı turn around (bir uçuştan diğer uçuşa kadar geçen süre) zamanı; Direkt, aktarmasız uçuşlar; katı bagaj kısıtlamaları.

Charter havayolu işletmeleri; Özellikleri şu şekilde sıralanabilir; Geleneksel havayolu işletmelerine göre uçak kullanım oranı çok daha yüksektir; Genellikle çok kısa hatlarda uçuş düzenlemezler, buda yerde daha az zaman geçirme anlamına gelir; Genellikle uçuşlarını geceleri yaparlar; Yer hizmeti maliyetleri, geleneksel havayolu işletmelerine kıyasla daha azdır; Sezonluk personel çalıştırırlar; Yolcu hizmeti harcamaları kabin ekibi sayısını minimumda olması ve gidilen istasyonda yatı olmadığı için daha azdır; Biletleme, satış ve promosyon gibi harcamaları yoktur. Ayrıca gelir yönetimi gibi alanlarda çalıştırmak için yüksek maliyetli işgücüne ihtiyacı yoktur; Oturma düzeni sık olduğu için, koltuk başına düşen maliyetler daha azdır; Doluluk oranları %100’e yakındır.

Bölgesel havayolu işletmeleri; Yolcu taleplerinde meydana gelen değişiklikler, insanların gelirlerinin artması, büyük havayolu işletmelerinin desteği, bölgesel uçakların bazı hatlar için ekonomik olması, yeni hatların açılması, büyük havayolu işletmelerinin rekabet stratejileri, bölgesel uçakların kullanım kolaylıkları, düşük havaalanı ücretleri, yerel ve merkezi yönetimler tarafından desteklenmesi ve teknolojideki gelişmelerin bölgesel uçaklara uygulanması gibi sebeplerden dolayı bölgesel havayolu işletmeleri gelişmiştir.

Havayolu Taşımacılığının Mevcut Durumu

Ücretli yolcu kilometresi, havacılık sektöründe bir havayolu işletmesinin büyüklüğünü gösteren en önemli göstergelerden biridir. Ücretli yolcu kilometre, İngilizce’deki “Revenue Passenger Kilometer” teriminin baş harfleri kullanılarak, genellikle RPK kısaltmasıyla ifade edilmektedir. RPK karayolu taşımacılığı ünitesinde anlatılan “alınan işin” aynısıdır. Ücretli yolcu sayısı ile kilometre cinsinden uçulan mesafenin çarpımıyla bulunur. Havayolu taşımacılığının mevcut durumu havayolu işletmelerinin ücretli yolcu kilometre, gelir ve yolcu sayılarına bakınca daha sağlıklı anlaşılmaktadır.

Havayolu Ulaştırması ve Turizm

Turizm ve havayolu ulaştırması sektörleri, Uluslararası havayolu taşımacılığındaki liberalleşmeler, havayolu bilet fiyatlarının düşmesi, uluslararası ticaretin büyümesi, seyahat kısıtlamalarının kalkması, insanların gelir ve boş zamanlarının artması, vb. nedenlerden dolayı birbirine bağımlı bir şekilde hareket etmek durumundadırlar. Bunlardan başka düşük maliyetli ve charter havayolu işletmelerinin gelişimleri de turizm sektörünü geliştiren başlıca etmenlerdir. Ayrıca havayolu ulaştırması, turizmin gelişmesine katkıda bulunarak yoksulluğun önlenmesini ve yaşam standartlarının geliştirilmesini sağlamaktadır.

Havayolu ulaştırması ve turizm birbirine bağlıdırlar. Havayolu ulaştırmasının turizme etkileri şu şekildedir; Havayolu ulaştırması birçok turizm merkezi için ana ulaşım modudur. Bu oran bazı turizm merkezlerinde %100’e yaklaşır; Uluslararası turizmin büyümesinin nedenlerinden birisi de ucuz havayolu ulaştırmasının olmasıdır; Havayolu yolcu sayısı ve uluslararası turist sayısında çok yakın bir ilişki vardır; Dört geceden fazla süre kalmalı uluslararası gelişmiş turizm pazarlarında ana ulaşım modu havayoludur.