Ünite 3: Yazım Kuralları

Yazım Kuralları

Bir yazının amacına ulaşabilmesi için uyulması gereken kurallara yazım kuralları denir. Türkçenin yazım kurallarının oluşması süreci, Türk Yazı Devrimi ile başlamış, 1981 yılına değin Yeni Yazım Kılavuzu beş kez basılmış, Türkçenin yazımı büyük ölçüde geleneksel bir yapıya kavuşmuştur. Yazımla ilgili kurallar zaman içinde değişebilmektedir fakat temel konularda büyük ölçüde birlik sağlandığı görülmektedir.

Büyük Harf Kullanımı

Bütün özel isimler, kısaltmalar, iki nokta veya tırnak içi cümleler, unvan ve lakaplar büyük harfle başlar.

Özel İsimler Dışında Yabancı Sözcüklerin Yazımı

Türkçeye doğu dillerinden giren sözcükler okunduğu biçimde, batı dillerinden giren sözcükler sözcükler özgün yazımı ile yazılmaktadır.

Birleşik Sözcüklerin Yazımı

İki sözcük birlikte kullanıldığında ses düşmesi, türemesi, anlam değişmesi, birleşik yapıdaki kişi ve kurum adları, ara yönleri bildiren ve “alt, “üst”, ”üzeri” sözcükleriyle kurulan sözcükler, pekiştirme sıfatları birleşik yazılır.

Ayrı Yazılan Sözcükler

İsim+fiil tarzında kurulan sözcükler, hayvan, bitki, eşya, zaman, yol, renk vb. sözcüklerden biri ile oluşan ve bunlardan birisinin anlamını koruduğu bileşik sözcükler ve ikilemeler ayrı yazılır.

Karıştırılması Olası Eklerle Bağlaç ve Edatların Yazımı

Aitlik bildiren “ki” eki bitişik, iki cümleyi bağlayan “ki” ve pekiştirme görevindeki “ki” ayrı yazılır.

“Da” , cümleden çıkardığımızda anlam bozuluyorsa birleşik, bozulmuyorsa ayrı yazılır.

“İle” , bağımsız veya ekleştirilerek kullanılabilir.

Ekleştiğinde, ünsüzle biten sözcüklere gelince baştaki /i/ sesi düşer; sonu ünlüyle biten sözcüklerde ise /i/ > /y/ olur.

Soru Ekinin Yazımı

Soru eki, diğer eklerden farklı olarak daima ayrı yazılır ve sonuna “?” işareti konur.

Ancak soru eki “DI mI” zarf-fiil yapısında , “iyisi

mi” gibi kalıp ifadelerde , ikilemelerde pekiştirme amacıyla kullanıldığında soru

işareti kullanılmaz.

Kısaltmaların Yazımı

Tek sözcük kısalacaksa bu büyük ya da küçük harfle yazılabilir, bu kısaltmanın anlamını değiştirmez. Birden çok sözcükten oluşan kısaltmalar sözcüklerin ilk harfleri biraraya getirilerek oluşturulur ve tamamı büyük harflerden oluşur.

Ses Uyumları ve Yazım Kuralları

Türkçede asıl olan büyük ünlü uyumudur ve ekler de bu kurala uyar.

Küçük ünlü uyumu, büyük ünlü uyumu kadar yaygın değildir. Ancak bugün Türkçede eklerin ünlüsü küçük ünlü uyumuna göre getirilir.

Türkçedeki ünsüz uyumu ötümlü ve ötümsüz diye ikiye ayrılır. Sözcük ötümsüz ünsüzle bitiyorsa ötümsüz ünlü, ötümlü ünlüyle bitiyorsa ötümlü ünlü getirilir: (Türk+çe, yol+cu).

Dilimizde sonu /ç/, /t/, /p/ veya /k/ ile biten birtakım sözcükler, ünlüyle başlayan ek aldığında veya ünlüyle başlayan sözcüklerle kullanıldığında, bu seslerin geçici olarak, srasyla /c/, /d/, /b/ ve /g/ olduğu görülür.

Ünlü Daralması

Türkçede fiillere bir ek geldiği zaman temel olarak kök değişmez. Ancak birtakım eklerde geçici ünlü daralması görülür.

Tek Heceli Sözcüklere Ek Geldiğinde Ünsüz Türemesi

Türkçede ikiz ünsüz yoktur. Bu yüzden dilimize Arapçadan giren ve aslında sonunda ikiz ünsüz bulunan sözcükler tek ünsüzle yazılır. Ancak bu tip sözcükler ünlüyle başlayan ek veya fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir.

İkinci Hecelerdeki Ünlülerin Düşmesi

Türkçede kurallı olmamakla birlikte ünlüyle başlayan sözcüklere ek geldiğinde, ikinci hecedeki dar ünlüler düşer (gönül+ü+m > gönlüm, koyun+u+n+a > koynuna, burun+u > burnu vb.)