U¨nite 2: I·s¸ Degˆerlemesi

I·s¸ Degˆerlemesinin Tanımı ve O¨zellikleri

I·s¸ degˆerlemesi, bir o¨rgu¨tteki is¸lerin go¨reli degˆerlerini sistemli olarak belirleme su¨reci veya is¸yerindeki is¸ler arasındaki degˆer farklılıklarını ortaya c¸ıkarma amacına yo¨nelik bir yo¨ntem olarak tanımlanabilir. I·s¸ degˆerlendirmenin temel o¨zellikleri as¸agˆıdaki gibi sıralanabilir:

• I·s¸ degˆerlemede, personel degˆil is¸ler degˆerlendirilir.

• I·s¸ degˆerlemesi bir kars¸ılas¸tırma (mukayese) su¨recidir.

• I·s¸ degˆerlemesi bir yargılama su¨recidir.

• I·s¸ degˆerlemesi genellikle analitik bir su¨rec¸tir.

• I·s¸ degˆerlemesi sistemli ve yapılandırılmıs¸ bir su¨rec¸tir.

I·s¸ Degˆerlemesinin amac¸ları ve Kullanım Alanları

I·s¸ degˆerlemenin bas¸lıca amac¸ları as¸agˆıdaki gibi sıralanabilir:

• Sistemli, adil ve akılcı bir u¨cret yapısı ic¸in temel olus¸turmak

• Bo¨ylece, es¸it degˆerde is¸e es¸it u¨cret ilkesini hayata gec¸irmek

• Degˆis¸en veya yeni ortaya c¸ıkan is¸leri degˆerlemek ve sınıflamak ic¸in u¨zerinde anlas¸ılmıs¸ bir arac¸ olus¸turmak

• Digˆer o¨rgu¨tlerdeki is¸ler ve u¨cret hadleri ile is¸letmedeki u¨cretleri kars¸ılas¸tırmak ic¸in bir arac¸ sagˆlamak

• Bireysel performans o¨lc¸u¨mu¨ ic¸in bir temel sagˆlamak

• U¨cret anlas¸mazlıklarının c¸o¨zu¨mu¨nde bas¸vurulabilecek bir arac¸ sagˆlayarak bu anlas¸mazlıkları azaltmak

• U¨st du¨zey is¸lere dogˆru personeli motive etmek

• U¨cret adaleti yoluyla personelin tatmin ve bagˆlılıgˆını sagˆlamak

• Personel ve sendikalarla yapılan u¨cret pazarlıkları ic¸in is¸e dayalı ve nesnel bilgi ve temel sagˆlamak

• U¨cret maliyetlerinin kontrolu¨nu¨ kolaylas¸tırmak

• Digˆer insan kaynakları is¸levlerinde kullanılabilecek is¸lere dair bilgiler sagˆlamak (sec¸im, planlama, kariyer yo¨netimi vb.)

• I·s¸lerin ve organizasyonun go¨zden gec¸irilmesini, yeniden tasarlanmasını ve gu¨ncellenmesini sagˆlamak

I·s¸ Degˆerleme Su¨reci

I·s¸ degˆerleme su¨recinin ilk as¸aması hazırlık ve pla^nlamadır. Daha sonra is¸ler analiz edilir, is¸ tanımları ve is¸ gerekleri hazırlanır ve is¸ler degˆerlenir. Sonuc¸ta da degˆerlemeden elde edilen veriler is¸ yapısının ve u¨cret yapısının olus¸turulmasında kullanılır.

Hazırlık ve planlama as¸amasında, is¸ degˆerlemesinin amac¸ ve kapsamı, degˆerleme yo¨ntemi ve fakto¨rleri, proje organizasyonu ve go¨revlileri belirlenir ve digˆer hazırlık c¸alıs¸maları yapılır. Bu kapsamdaki c¸alıs¸malar, Amacın ve Kapsamın Belirlenmesi, Degˆerleme Yo¨nteminin ve Fakto¨rlerinin Belirlenmesi, Proje Ekibi ve Organizasyonu gibi c¸alıs¸malardır.

Amacın ve Kapsamın Belirlenmesi : I·s¸ degˆerlemesinin kapsamı, hangi is¸lerin degˆerlendirilecegˆini ifade eder. I·s¸ degˆerleme projesinde, duruma go¨re, bir is¸letme veya o¨rgu¨tteki is¸lerin tamamı veya bir kısmı degˆerlendirilebilir.I·s¸ sayısının az oldugˆu ku¨c¸u¨k is¸letmelerde ve sayısal olmayan is¸ degˆerleme yo¨ntemlerinin kullanılması durumunda bu¨tu¨n is¸lerin bir defada ve aynı yo¨ntemle degˆerlenmesi mu¨mku¨ndu¨r. I·s¸ sayısı c¸ok oldugˆunda ve sayısal degˆerleme yo¨ntemleri tercih edildigˆinde ise, ana is¸grupları ic¸in farklı is¸ degˆerleme c¸alıs¸malarının yapılması, daha uygundur. Genellikle bu¨yu¨k o¨rgu¨tlerde, “bu¨ro/profesyonel (beyaz yakalı), u¨retim/operasyon (mavi yakalı), yo¨netim gibi ana is¸ gruplarına dahil olan is¸ler, ayrı degˆerlendirme o¨lc¸ek veya planlarına go¨re degˆerlendirilir.

Degˆerleme Yo¨nteminin ve Fakto¨rlerinin Belirlenmesi : Amac¸ ve kapsam belirlendikten sonra, is¸ degˆerlemesinde kullanılacak yo¨ntem ve fakto¨rler belirlenmelidir. Yo¨ntem ve fakto¨rler konusunda karar verirken, is¸letmenin is¸ degˆerleme ile ulas¸mak istedigˆi amac¸lar, o¨rgu¨t ve is¸ o¨zellikleri, is¸letmenin finans, personel ve su¨re bakımından olanakları, is¸ degˆerleme yo¨ntemlerinin o¨zellikleri vb. dikkate alınmalıdır.

Proje Ekibi ve Organizasyonu : I·s¸ degˆerlemesi, ne kadar yetkin olursa olsun tek kis¸inin yapamayacagˆı ve c¸ok sayıda kis¸inin katkı ve katılımını gerektiren bir c¸alıs¸madır. Degˆerleyici olarak go¨revlendirilecek kis¸ilerde u¨c¸ temel nitelik aranmalıdır. Bunlar s¸u s¸ekildedir:

• Yeterli bilgi ve anlayıs¸
• Nesnel degˆerleme niteligˆi
• Temsil o¨zelligˆi

I·lk iki nitelik, degˆerlemelerin gec¸erlilik ve gu¨venilirligˆi, u¨c¸u¨ncu¨su¨ ise kabul edilirligˆi ac¸ısından o¨nemlidir.

I·s¸lerin analiz edilmesi as¸amasında, o¨ncelikle is¸ analizi kavramını tanımlamak gerekir. I·s¸ analizi, is¸ler hakkında sistemli bir bilgi toplama ve du¨zenleme su¨reci olarak tanımlanabilir. I·s¸ analizleri, iki temel faaliyeti ic¸erir. Bunlar s¸u s¸ekildedir:

• I·s¸lere ilis¸kin verilerin toplanması
• Bu verileri kullanarak is¸ tanımlarının ve is¸ gereklerinin hazırlanması

I·s¸ analizlerinde veriler, anket, go¨ru¨s¸me, go¨zlem, kayıtların incelenmesi veya bunların birden fazlasını ic¸eren karma yo¨ntemlerle toplanabilir.

I·s¸ tanımlarının ve is¸ gereklerinin hazırlanması as¸amasında, is¸ degˆerlemede kullanılacak is¸ tanımlarının is¸leri degˆerlemek ic¸in gerekli degˆerlendirme fakto¨rleriyle ilgili bilgileri ic¸ermesi gerekir. C¸u¨nku¨ is¸ler, gelis¸tirilen o¨lc¸ek veya planlara go¨re ve hazırlanan is¸ tanımlarındaki bilgilere dayalı olarak degˆerlendirilir. Bu amac¸la yapılacak is¸ analizlerinde toplanan veriler, bir tabloda gruplandırılabilir. Bu tabloda is¸in kimligˆi, is¸in ic¸erigˆi, personelin nitelikleri ve is¸ ilis¸kileri bulunur. Tablonun is¸in kimligˆi kısmında, is¸in u¨nvanı, bo¨lu¨mu¨ ve birimi gibi bilgiler, is¸in ic¸erigˆi kısmında go¨rev ve sorumluluklar, faaliyetler ve roller gibi bilgiler, personelin nitelikleri kısmında, mesleki ve teknik bilgi, el becerileri ve sayısal beceriler gibi bilgiler, is¸ ilis¸kileri kısmında ise, u¨stler, akranlar, mu¨s¸teriler ve tedarikc¸iler gibi bilgiler bulunur.I·s¸le ilgili go¨rev ve sorumluluklar sistematik bir bic¸imde yazılmalıdır. Hazırlanan is¸ tanımları dogˆru ve tam olup olmadıkları ac¸ısından is¸ tanımlarını hazırlayan kis¸iler, tanımlanan is¸leri yapan kis¸iler ve bo¨lu¨m sorumluları tarafından kontrol edilmelidir. I·s¸ analizi ve is¸ tanımı verilerinden yola c¸ıkılarak hazırlanan is¸ gerekleri, temel olarak iki bo¨lu¨mden olus¸ur. Birinci bo¨lu¨mde is¸in kimligˆi belirtilir. I·kinci bo¨lu¨mde ise, is¸ degˆerlemesinde kullanılacak ana ve alt fakto¨rler ile tanımları yer alır. I·s¸gereklerinin is¸ degˆerlemesi ac¸ısından o¨nemi, degˆerlemede esas alınacak fakto¨rlere yer vermesidir. Bu fakto¨rler is¸i yapan personelde bulunması gereken beceri, yetkinlik, fiziksel ve du¨s¸u¨nsel c¸aba, sorumluluk gerekleriyle c¸alıs¸ma kos¸ullarıdır.

I·s¸lerin Degˆerlenmesi

I·s¸lerin degˆerlenmesi, degˆerleyiciler tarafından, is¸ tanımları kullanılarak, belirlenen yo¨nteme go¨re yapılır. Degˆerlemelerin nasıl bir programla ve ne su¨rede yapılacagˆı, degˆerlenecek is¸ sayısına, yo¨nteme, degˆerleme ic¸in ayrılabilecek zamana go¨re degˆis¸ir. I·s¸ degˆerleme ekibi is¸leri degˆerlerken iki temel yaklas¸ımdan birini benimseyebilir. Bunlardan birincisi o¨nce her u¨ye bireysel olarak is¸leri degˆerlendirir, sonra bu degˆerlemeler belirli yo¨ntemlerle birles¸tirilerek kurulca ortak bir karara varılır, ikincisinde ise, o¨nceden bireysel degˆerleme yapılmaksızın is¸ler ekip tarafından beraberce degˆerlendirilir. Bazı sakıncaları olmakla beraber, degˆerlemeleri ekip u¨yelerinin birlikte ve es¸-zamanlı olarak yapmaları, is¸in daha hızlı yu¨ru¨tu¨lmesi ac¸ısından uygundur.

I·s¸ Degˆerleme Yo¨ntemleri

I·s¸ degˆerleme yo¨ntemleri, degˆerlemelerin hangi fakto¨rlere go¨re ve nasıl yapılacagˆını belirler. Geleneksel ve bic¸imsel temel is¸ degˆerlendirme yo¨ntemleri, sıralama, sınıflama, fakto¨r kars¸ılas¸tırma ve puan yo¨ntemidir. Sıralama ve sınıflama yo¨ntemleri sayısal olmayan, puan ve fakto¨r kars¸ılas¸tırma yo¨ntemleri ise sayısal yo¨ntemler olarak nitelendirilir.

Sıralama yo¨ntemi , is¸lerin bir bu¨tu¨n olarak veya is¸in o¨nemi-degˆeri gibi genel bir fakto¨re go¨re, birbirleriyle kıyaslanarak go¨reli degˆerlerinin belirlenmesini ic¸eren, sayısal olmayan bir yo¨ntemdir. I·s¸lerin sıralanmasında basit sıralama ve ikili kars¸ılas¸tırma yo¨ntemleri kullanılır. Basit sıralama dogˆrudan ya da kart yo¨ntemiyle yapılabilir.

Dogˆrudan sıralamada, is¸ler tanımlarına dayalı olarak en degˆerliden en az degˆerli olana dogˆru veya tersi yo¨nde bir sıraya konur. Kart yo¨nteminde ise, her is¸in u¨nvanı ve o¨zet tanımı kartlara yazılır ve is¸ler o¨nce kolay-zor is¸ler diye gruplanır.

I·kili kars¸ılas¸tırma uygulamasında, her is¸ digˆer is¸lerle tek tek kars¸ılas¸tırılır ve bu kars¸ılas¸tırma yapıldıktan sonra hangi is¸in daha degˆerli oldugˆuna karar verilir. I·kili kars¸ılas¸tırma, kart ve matris yo¨ntemi olarak adlandırılan iki s¸ekilde uygulanabilir. Kart yo¨nteminde, her bir is¸in unvanı ve o¨zet tanımı ayrı ayrı kartlara yazılır ve sonra her karttaki is¸, digˆer tu¨m kartlardaki is¸lerle tek tek kars¸ılas¸tırılarak degˆerlenir. Matris yo¨nteminde ise kars¸ılas¸tırılacak is¸ler satırlara ve su¨tunlara yazılır ve bo¨ylece olus¸turulan matristeki tu¨m is¸ler birbirleriyle kars¸ılas¸tırılır.

Sınıflama yo¨ntemi , is¸lerin o¨nem ve degˆer bakımından gruplandırılması veya sınıflandırılmasını ic¸eren nitel (sayısal olmayan) bir yo¨ntemdir. Sınıflama yo¨ntemi kullanılarak is¸ler degˆerlenirken o¨z olarak s¸u as¸amalar izlenir:

• Digˆer yo¨ntemlerde oldugˆu gibi, o¨nce is¸ler analiz edilir ve tanımlanır.
• Sınıf veya is¸ grubu sayısı belirlenir.
• Sınıfların tanımı yapılır.
• I·s¸ler degˆerlenir.

Bu yo¨ntemde is¸lerin sınıflanmasında yaygın s¸ekilde kullanılan u¨c¸ o¨lc¸u¨t veya fakto¨r; go¨revlerin zorluk veya karmas¸ıklıgˆı, sorumluluk ve is¸in gerektirdigˆi nitelikler olarak sıralanabilir. Sınıflama yo¨nteminin uygulanması, anlas¸ılması ve anlatılması kolaydır. I·s¸lerin degˆerlenmesi, kısa su¨rede ve du¨s¸u¨k maliyetle gerc¸ekles¸tirilebilir.

Fakto¨r kars¸ılas¸tırma yo¨ntemi , sayısal bir is¸degˆerlendirme yo¨ntemi olup anahtar is¸lere ve fakto¨rlere go¨re olus¸turulan bir “fakto¨r kars¸ılas¸tırma o¨lc¸egˆi” esas alınarak is¸lerin bir ekip tarafından degˆerlendirilmesini ic¸eren bir yo¨ntemdir. Bu yo¨ntemin as¸amaları s¸u s¸ekildedir:

• I·s¸lerin incelenmesi ve fakto¨rlerinin sec¸ilmesi
• Anahtar is¸lerin sec¸ilmesi ve tanımlanması
• Anahtar is¸lerin fakto¨rlere go¨re sıralanması
• Anahtar is¸lerin ortalama u¨cretlerinin fakto¨rlere dagˆıtılması ve u¨cret sırasının olus¸turulması
• Fakto¨r kars¸ılas¸tırma o¨lc¸egˆinin olus¸turulması

I·s¸lerin incelenmesi ve fakto¨rlerinin sec¸ilmesi : Digˆer yo¨ntemlerde oldugˆu gibi, bu yo¨ntemde de o¨ncelikle is¸ler analiz edilir ve degˆerlemede kullanılacak fakto¨rler belirlenir ve tanımlanır. O¨nerilen fakto¨rler beceri, bedensel c¸aba, zihinsel c¸aba, sorumluluk ve c¸alıs¸ma kos¸ulları gibi fakto¨rlerdir.

Anahtar is¸lerin sec¸ilmesi ve tanımlanması : Degˆerleme komitesi, 15-20 anahtar is¸ sec¸er. Anahtar is¸ler, is¸letmede ve is¸ kolunda bilinen, farklı yerlerdeki tanım ve ic¸erikleri aynı veya c¸ok yakın olan, bir grup is¸i temsil eden, genellikle o¨nemleriyle orantılı u¨cret o¨denen is¸lerdir. Anahtar is¸ler belirlendikten sonra bu is¸lerin tanımları, degˆerlendirme fakto¨rleri ile ilgili bilgileri ic¸erir s¸ekilde yapılmalıdır.

Anahtar is¸lerin fakto¨rlere go¨re sıralanması : Anahtar is¸ler, her bir fakto¨re go¨re sıralanır ve bu sıralama sonuc¸ları, is¸ (o¨nem/gu¨c¸lu¨k) sırası olarak adlandırılabilecek bir tablo halinde du¨zenlenir.

Anahtar is¸lerin ortalama u¨cretlerinin fakto¨rlere dagˆıtılması ve u¨cret sırasının olus¸turulması : Anahtar is¸lerin ortalama u¨cretleri belirlenir ve her bir is¸in ortalama u¨creti, fakto¨rlere paylas¸tırılır. Bu dagˆıtım is¸lemi bittikten sonra, her bir fakto¨r ac¸ısından u¨cret payı bu¨yu¨klu¨gˆu¨ne go¨re is¸ler sıralanır, bu sıralama da u¨cret sırası tablosu s¸eklinde du¨zenlenir.

Fakto¨r kars¸ılas¸tırma o¨lc¸egˆinin olus¸turulması : Anahtar is¸lerin fakto¨rlere ve her bir fakto¨rden aldıkları puan paylarına go¨re olus¸turulan sıraları kars¸ılas¸tırılır. Bu kars¸ılas¸tırmada, her bir fakto¨rden is¸ ve u¨cret sırasının aynı olması sagˆlanmaya c¸alıs¸ılır. Bunun ic¸in, iki sıralama arasındaki ku¨c¸u¨k ve sınırlı sayıdaki uyumsuzluklar, u¨cret paylarında ayarlamalarla uyumlas¸tırılmaya c¸alıs¸ılır. Ufak ayarlamalarla uyumlas¸tırılamayan is¸ler, anahtar is¸ler listesinden c¸ıkarılır. Fakto¨r kars¸ılas¸tırma o¨lc¸egˆi tamamlandıgˆında, anahtar is¸ler dıs¸ında kalan digˆer is¸ler, her bir fakto¨r ac¸ısından ilgili anahtar is¸lerle kars¸ılas¸tırılarak o¨lc¸egˆe yerles¸tirilir. Tu¨m is¸ler ic¸in bu yerles¸tirme bittigˆinde is¸lerin degˆeri belirlenebilir hale gelmis¸ demektir. Fakto¨r kars¸ılas¸tırma o¨lc¸egˆinde, her is¸in her bir fakto¨rden aldıgˆı para tutarları toplanarak is¸lerin degˆerini go¨steren toplam u¨cret veya puanlar elde edilir.

Puan yo¨ntemi , I·ngiltere’de Puan yo¨ntemi olarak adlandırılırken ABD’de “fakto¨r puan yo¨ntemi” diye bilinir. Bu yo¨ntem, daha ayrıntılı ve sayısal degˆerlendirmeye imka^n vermesi ve yalınlıgˆı nedeniyle Du¨nya’da ve Tu¨rkiye’de en fazla kullanılan is¸ degˆerlemesi yo¨ntemi oldugˆu so¨ylenebilir. Puan yo¨nteminde is¸ler, ana fakto¨rlere ve bunların altında toplanan (alt) fakto¨rlere go¨re degˆerlenir. Ana fakto¨rler genellikle degˆis¸mez. Ancak, kullanılan alt fakto¨rler, duruma go¨re 3 ile 25 arasında degˆis¸mekle birlikte, c¸ogˆu pla^nda fakto¨r sayısının 10 civarında oldugˆu so¨ylenebilir. Puan yo¨nteminin as¸amalarıs¸u s¸ekildedir:

• I·s¸ analizlerinın yapılması; is¸ tanımlarının ve gereklerinin hazırlanması
• Fakto¨rlerinin sec¸ilmesi ve tanımlanması
• Fakto¨r derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması
• Fakto¨r ve derecelerin agˆırlıklandırılması
• I·s¸lerin degˆerlenmesi

I·s¸ analizlerinın yapılması; is¸ tanımlarının ve gereklerinin hazırlanması : Bu yo¨nteme go¨re is¸ degˆerlemesi ic¸in hazırlanacak is¸ tanımlarında, is¸i tanıtıcı bilgiler ve is¸in ic¸erdigˆi go¨rev ve sorumluluklar bulunmalıdır. Ayrıca beceri, c¸aba, sorumluluk ve c¸alıs¸ma kos¸ulları bas¸lıkları altında yer alan fakto¨rlerle ilgili bilgilerin yer aldıgˆı is¸gerekleri hazırlanmalıdır. I·lk as¸amada, sec¸ilecek belirli anahtar is¸lerin analiz edilerek tanımlanması ve bu analiz bilgilerinden, fakto¨rlerin belirlenmesi, derecelendirilmesi ve agˆırlıklandırılması as¸amalarında yararlanılması yoluna gidilmelidir. Kullanılacak fakto¨rler kesin olarak belirlendikten sonra, anahtar is¸ler dıs¸ında kalan is¸lerin analizinin yapılması ve tu¨m is¸lere dair nihai tanımların olus¸turulması uygun olacaktır. Kısacası, is¸ analizleri ve is¸tanımları, bu¨tu¨nu¨yle ilk as¸amada tamamlanan bir c¸alıs¸ma degˆil, izleyen as¸amalardan sonrasına da sarkan ama degˆerleme as¸amasından o¨nce bitirilmesi gereken bir su¨rec¸tir.

Fakto¨rlerinin sec¸ilmesi ve tanımlanması : Puan yo¨nteminde bu as¸ama hayati o¨neme sahiptir. Bir o¨rgu¨tte yer alan is¸lerin birbirlerinden farklı gruplar olus¸turmaları nedeniyle bunların aynı fakto¨rler kullanılarak degˆerlenmesi dogˆru olmaz. O¨rnegˆin, u¨retim is¸leri ve bu¨ro is¸leri yapısal olarak farklılıklar ic¸erir ve degˆerlerini olus¸turan fakto¨rler de farklılık go¨sterir; dolayısıyla farklı pla^n ve fakto¨rlere go¨re degˆerlenmeleri daha uygundur. Puan yo¨nteminde fakto¨rler, genellikle ana ve alt fakto¨rlers¸eklinde iki kademeli bir yapı arz eder. Ana fakto¨rler konusunda genelde bir go¨ru¨s¸ birligˆi vardır; degˆis¸ik plan ve uygulamalarda go¨zlemlenen farklılıklar alt fakto¨rler konusunda ortaya c¸ıkmaktadır. Puan (ve fakto¨r kars¸ılas¸tırma) yo¨nteminde kullanılan tipik ana fakto¨rler s¸u s¸ekildedir:

• Bilgi-Beceri
• Sorumluluk
• C¸aba
• C¸alıs¸ma kos¸ulları

Ana ve alt fakto¨rlerin sec¸iminde ise s¸unlara dikkat edilmelidir:

• Fakto¨rlerin degˆerlenecek bu¨tu¨n is¸ler ic¸in gec¸erli olmasına
• I·s¸lerin degˆerini etkilemesine
• O¨rgu¨tu¨n stratejilerine ve degˆerlerine dayalı ve uygun olmasına
• Optimum sayıda olmasına
• Derecelere ayrılabilmesine
• Ac¸ık olarak tanımlanabilmesine
• Her birinin is¸in belirli bir o¨zelligˆini ya da yo¨nu¨nu¨ o¨lc¸mesine, birbirine gec¸is¸im yapmamasına
• I·lgili taraflarca (yo¨netim, personel, sendika gibi) kabul edilmesine dikkat edilmesi gerekir.

Bu hususlar arasında, o¨zellikle kullanılacak fakto¨r sayısının optimum olması, degˆerlendirme planının gec¸erliligˆi ac¸ısından bu¨yu¨k o¨nem tas¸ır. Yapılan c¸alıs¸malara ve deneyimlere go¨re optimum fakto¨r sayısının 10 civarında oldugˆu so¨ylenebilir.

Fakto¨r derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması : Fakto¨r derecesi, her hangi bir alt fakto¨ru¨n degˆerlenecek is¸ grubu ac¸ısından gec¸erlilik ve gereklilik du¨zelerini ifade eder. O¨rnegˆin, deneyim fakto¨ru¨nu¨n dereceleri, is¸lerin gerektirdigˆi deneyim su¨relerine go¨re belirlenip, tablo haline getirilir. Fakto¨r derece sayısının tu¨m fakto¨rler ic¸in es¸it olması gerekli degˆildir. I·s¸lerin ve ilgili fakto¨ru¨n o¨zelligˆine go¨re, degˆis¸ik fakto¨rler ic¸in farklı sayıda derece olus¸turulması yoluna gidilebilir. O¨rnegˆin, c¸alıs¸ma ortamı/kos¸ulları fakto¨ru¨ ic¸in c¸ok farklı kos¸ulların so¨z konusu oldugˆu u¨retim is¸leri ic¸in 5 derece, kos¸ulların c¸ok farklılık go¨zetmedigˆi bu¨ro is¸leri ic¸inse 3 derece belirlenmesi yoluna gidilebilir. Sekto¨rdeki c¸ogˆu degˆerleme planında, derece sayısının 3 ila 8 arasında degˆis¸tigˆi, bu¨tu¨n veya c¸ogˆu fakto¨rlerin bes¸ dereceli olarak tanımlandıgˆı planların ise yaygın oldugˆu so¨ylenebilir.

Fakto¨r ve Derecelerin Agˆırlıklandırılması : Agˆırlıklandırma, fakto¨rlerin ve derecelerin puan degˆerlerinin belirlenmesini ifade eder. Fakto¨r ve derece puanlarının belirlenmesi, yetkin bir ekip tarafından yapılmalıdır. Agˆırlıklandırma su¨reci, dikey olarak ana ve alt fakto¨rlerin go¨receli puan degˆerlerinin ve yatay olarak da alt fakto¨r derecelerinin puanlarının belirlenmesini ic¸erir. Burada, o¨nce ana fakto¨rlerin puanları belirlenir, sonra ana fakto¨rlere ait puan payları alt fakto¨rlere, yine go¨reli agˆırlıklarına uygun olarak paylas¸tırılır. Derecelerin puanlanmasında ana ilke, alt derecelerden u¨st derecelere gidildikc¸e puan degˆerinin artmasıdır. O¨rnegˆin, deneyim fakto¨ru¨nu¨n ilk derecesinin puan agˆırlıgˆı 10 ise, 2. derece 20, 3. derece 30 vb. s¸eklinde olmalıdır. Fakto¨rlerin ve alt fakto¨rlerin puanlanmasında, ilk dereceye go¨re agˆırlıklandırma, son dereceye go¨re agˆırlıklandırma ve dengeli agˆırlıklandırma yo¨ntemleri kullanılır. I·lk dereceye go¨re agˆırlıklamada , o¨nce ilk derecelerin puanının belirlenmesi ve bu puanlardan hareketle digˆer derecelerin puanlarının belirli bir du¨zene go¨re artırılmasıyla saptanması so¨z konusudur. Son dereceye go¨re agˆırlıklamada , belirlenen son derece puanlarından hareketle digˆer derece puanlarının saptanması so¨z konusudur. Dengeli agˆırlıklamada ise, o¨nce ilk ve son derece puanlarının ve sonra digˆer ara derecelerin puanlarının bu iki sınır arasında olacak s¸ekilde belirlenmesi so¨z konusudur. Ara derecelerin puanlarının belirlenmesinde ise, aritmetik, geometrik ya da du¨zensiz artıs¸ yaklas¸ımları benimsenebilir. Aritmetik diziye go¨re artıs¸ veya azalıs¸la agˆırlıklandırmada , dereceler arası puan farkı es¸ittir. Geometrik diziyle agˆırlıklandırmada , dereceler arası puan farkı katlanarak artar. Du¨zensiz agˆırlıklamada ise, dereceler arası puan farkları degˆis¸kenlik go¨sterir. Uygulamada genellikle dereceler arası es¸it puan farkı ic¸eren aritmetik diziyle artıs¸ yo¨nteminin benimsendigˆi so¨ylenebilir. Fakto¨r ve derecelerin puanlarının belirlenmesiyle, is¸lerin degˆerlenmesinde kullanılacak fakto¨r-puan o¨lc¸egˆi tamamlanmıs¸ olur. Bundan sonra, her bir is¸ bu o¨lc¸egˆe ve is¸ tanımlarına dayalı olarak degˆerleyiciler tarafından bir tabloda ayrı ayrı degˆerlendirilir.

I·s¸lerin Degˆerlenmesi : Puan yo¨nteminde is¸ler, fakto¨r ve derece tanımları ile bunlara ait puanları ic¸eren fakto¨r puan o¨lc¸egˆi ile is¸ tanımları kullanılarak degˆerlenir. Degˆerlemeler, her is¸in tanımıyla o¨lc¸ekte yer alan fakto¨r ve derece tanımları kars¸ılas¸tırılarak gerc¸ekles¸tirilir. Bu kars¸ılas¸tırmada, her hangi bir is¸ ic¸in, her bir fakto¨re ait en uygun derece (ve o dereceye ait puan) belirlenir. Tu¨m is¸ler, puan o¨lc¸egˆine go¨re degˆerlenip toplam puanları bulunduktan sonra, is¸lerin degˆerlenmesi tamamlanmıs¸olur. Degˆerleme sonunda bir is¸in puanı yu¨ksek oldugˆu o¨lc¸u¨de, o is¸in degˆerli ve o¨nemli oldugˆu kabul edilir.

Puan yo¨ntemi, ayrıntılı analiz ve degˆerlemelere dayalı olması, nesnel ve hata payı du¨s¸u¨k degˆerlemelere olanak vermesi, anlas¸ılması ve anlatılmasının kolay olması, degˆis¸ikliklerin yapıya yansıtılmasına elveris¸li olması vb. avantajlarının yanında, degˆerleme planının gelis¸tirilmesinin uzmanlık, zaman ve karmas¸ık is¸lemler gerektirmesi, uygulanmasının daha uzun su¨re alması gibi sakıncaları da olan bir yo¨ntemdir. Ancak yararlarının baskın olması nedeniyle uygulamada en yaygın is¸ degˆerleme yo¨ntemi olarak kars¸ımıza c¸ıkmaktadır.

I·s¸ Degˆerlemesinin Sonucu: İs¸ Yapısı

I·s¸ degˆerlendirmesi sonucunda, is¸lerin go¨receli degˆerlerine veya o¨nem du¨zeylerine go¨re tek tek veya gruplandırılarak hiyerars¸ik bir sırası elde edilir. I·s¸lerin bu s¸ekilde sıralanması is¸ yapısı olarak da adlandırılır. I·s¸ sırası veya yapısı, kullanılan yo¨nteme go¨re degˆis¸ik s¸ekillerde ortaya c¸ıkar. Sıralama yo¨nteminde is¸ sayısı kadar is¸ sırası elde edilir. Puan ve fakto¨r kars¸ılas¸tırma yo¨ntemlerinde is¸ler, her is¸e ait puan veya para degˆerinin bu¨yu¨klu¨gˆu¨ne go¨re sıralanır. Sınıflama yo¨nteminde ise, o¨nem sırasına go¨re du¨zenlenmis¸ is¸ sınıfları veya gruplarına hangi is¸lerin girdigˆi belirtilir. Sıralama, fakto¨r kars¸ılas¸tırma ve puan yo¨ntemine go¨re is¸ degˆerlemesiyle, tek tek her is¸in sıra, u¨cret ve puan olarak go¨reli o¨nem du¨zeyi ve sırası elde edilir. Bu yo¨ntemlerin uygulanması durumunda farklı degˆerdeki her is¸ ic¸in farklı u¨cret du¨zeyi belirlenebilecegˆi gibi, is¸ gruplarına go¨re u¨cret farklılas¸tırılması yoluna da gidilebilir. Sınıflama yo¨nteminde ise is¸ler o¨nceden tanımlanan is¸ sınıflarına veya gruplarına go¨re sıralanır. Sınıflama yo¨nteminde tek tek her bir is¸in degˆeri belirlenmedigˆi ic¸in, her bir is¸e degˆerine go¨re ayrı u¨cret vermeyi o¨ngo¨ren tek u¨cretleme mu¨mku¨n degˆildir. Bununla birlikte, her bir is¸ sınıfı ic¸indeki is¸ler, kendi aralarında ayrıca bir sıralamaya tabi tutulabilir. Bu durumda, her is¸in ayrı ayrı degˆeri belirlenmis¸ olacagˆından tek u¨cretleme de mu¨mku¨n hale gelir. I·s¸ degˆerleme sonucunda elde edilen is¸yapısı ic¸indeki is¸ler ve is¸ grupları ic¸in uygun u¨cret kars¸ılıklarının belirlenmesi ile is¸e dayalı u¨cret yapısı ortaya c¸ıkacaktır. I·s¸ degˆerlemeye dayalı bo¨yle bir u¨cret yapısı, es¸it degˆerde is¸e es¸it u¨cret ilkesini hayata gec¸irmek ve buna bagˆlı yararları elde etmek ic¸in son derece o¨nemlidir.