Ünite 7: Uçuş Planlama ve İzleme

Uçuş Planlama

Uçuşun uluslararası kurallara, emniyet ve şirket kurallarına ve ekonomiklik ilkesine göre planlanması önemlidir. Bir uçuş planlanması aşağıdaki hususları kapsamalıdır:

• Minimum uçuş seviyesi, rota bilgileri, yol boyu, varış ve yedek meydanların hava durumu, yakıt planlaması gibi bilgileri içeren bir uçuş harekat programının (OPF: Operational Flight Program) hazırlanması
• Üst geçiş (over flight) müsaadeleri ve ticari anlaşmaların (Havaalanı, yer hizmetleri, ikram, yakıt gibi) yapıldığının kontrolü
• Hava trafik kontrol (ATC) uçuş planının hazırlanması
• Meydanların kullanılabilirliğinin belirlenmesi ve performans limitlerinin değerlendirilmesi
• AIS (Aeronautical Information Service) dokümanlarının kontrolü
• Meteoroloji dokümanlarının kontrolü
• Varsa özel yük (tehlikeli maddeler, ağır kargolar gibi) bilgilerinin kontrolü
• Yapılacak uçuş için, haritalar, aletli yaklaşma, iniş ve kalkış dokümanlarının kontrolü yapılmalıdır

Uçuş planlamanın en önemli aşaması uçuş planının hazırlanmasıdır. Uçuş planı, bir hava aracının planlanan uçuşuna dair özel bilgileri sunma işlemidir. Bir hava sahası içinde herhangi bir uçuşa başlamadan önce ilgili ATS (Air Traffic Services) birimi olan AIS ofise bir uçuş planı ICAO dokümanı Annex-2 uyarınca sunulmalıdır.

IFR veya VFR olmasına bakılmaksızın, bir hava sahası sınırları içerisinde yapılacak olan her uçuş için kalkış zamanından önce otoritenin belirlemiş olduğu süre sınırları içinde (İlgili ülkenin AIP’sine bakılır) ilgili AIS ofisi bir uçuş planı sunulmalıdır. Bir uçuş için, farklı uçak tanıtmaları veya yolları kullanılarak, yedek birkaç uçuş planı doldurulmasına müsaade edilmez. Bir veya daha fazla ara duraklı bir uçuş için, uçuşun her safhası için uçuş planı istenir. Bir uçağın tüm uçuş bacakları için istenen uçuş planları ilk kalkış havaalanındaki AIS biriminde doldurulabilir ya da uçağın uçuş harekat uzmanının bulunduğu havaalanındaki AIS biriminde doldurulabilir.

Hava trafik kontrol izninin çıkarılmasını hızlandırmak için uçuş planları, kalkıştan en az 30 dakika öncesi ve en fazla 5 gün (120 saat) öncesi sunulmuş olmalıdır. Hava Trafik Akış Yönetim (ATFM: Air Traffic Flow Management) tedbirlerine konu olan uçuşlara dair uçuş planları, sürekli uçuş planı (RPL) olmadıkça, Tahmini Takoz Çekme Zamanından (EOBT: Estimated Off-Block Time) en az 3 saat öncesine kadar doldurulmuş olmalıdır.

IFPS’e doğrudan gönderilen uçuş planlarının, IFPS tarafından söz dizimi, format ve yol yapısı bakımından kontrolü yapılır. IFPS sahası dışındaki yol yapısının araştırılması yapılmaz. Uçuş plan formu okunabilir ve tamamen doldurulmuş olmalıdır. Uçuştan sorumlu pilotun ismi uçuş plan formunda bulunan bölümde bu amaç için gösterilir. AIS ofisi, uçuş planının doğru bir şekilde aktarılmasını sağlar.

Eğer IFR uçuşlarla ilgili uçuş planlarında bir değişiklik yapılması istenirse, değişiklik talebi tercihen doğrudan IFP’e veya AIS ofise yapılacak veya bu ünitelere rapor edilecektir. VFR uçuş planında yapılacak önemli değişiklikler, ilgili AIS ofise en kısa zamanda bildirilecektir. Uçuş planı bilgileri değiştirdiğinde, uçuş planı bir iptal mesajı (CNL) ile iptal edilmeli ve yeni bir uçuş planı doldurulmalıdır.

Uçuş planlarında değişiklik olduğunda, işletici tam ve doğru veri sağlamaktan ve tam adresleme ve gönderme yapmaktan sorumludur. Eğer, uçuş planının değişikliğinden dolayı, yeni uçuş öncesi bilgi ve/veya yeni bir müsaade alınacaksa bundan da uçak işleticisi sorumludur. Sunulmuş olan bir uçuş planı iptal olduğunda, uygun AIS ofisi hemen haberdar edilmelidir.

Eğer, IFR uçuşlara dair uçuş planlarından birinin iptali isteniyorsa iptal işlemleri tercihen doğrudan IFPS’ye veya AIS ofise yapılmalıdır. Uçuş planı IFPS’e gönderilmemiş olan uçuşlara dair uçuş planlarının iptali ise AIS ofisinde yapılmalıdır.

Bir uçuş planı, inişten sonra kısa bir zaman içinde iniş havaalanındaki AIS ofisine gidilerek veya uygun bir haberleşme vasıtasıyla varış raporu aktarılarak kapatılmalıdır. Sunulmuş olan bir uçuş planının, sadece tamamlanan ilk kısmı, ilgili AIS ofisine verilecek rapor ile kapatılmalıdır.

Uçuş Planın Doldurulması

Plan doldurmada genel olarak bilgiyi yerleştirmeye ilk boşluktan itibaren başlanır. Fazla boşluk varsa doldurmadan bırakılır. Tüm zamanları 4 rakamlı UTC (Düzenlenmiş uluslararası zaman) sistemine göre doldurulur. Tüm tahmini toplam zamanları 4 rakamlı (saat ve dakika) olarak doldurulur. Uçuş plan formu bir AFTN (Aeronatical Fixed Telecomunications Network) mesajı olarak iletilir. AFTN mesaj formatı adres bölümünde ilk iki harf grubu öncelik kodunu oluşturur. AFTN mesajlarında mesajın aciliyetine göre aşağıdaki gibi öncelik kodları kullanılır:

• FF: Uçuş planları
• DD: İdari mesajlar
• KK: En düşük öncelikli mesajlar
• GG: Uçuş Kaideleri ile ilgili mesajlar
• SS: Çok önemli mesajlar (Emergency durumlarda kullanılır)
• JJ: Normal notamlarla ilgili mesajlar

Yakıt Planlama

Uçuş harekat uzmanı her bir uçak için planlanan operasyonu gerçekleştirmek ve planlanan operasyondan yapılacak sapmaları karşılamak amacıyla yakıt planlama yapmalıdır. Meteorolojik koşullar ve uçuşta beklenen tüm gecikmeler dikkate alınarak uçuşun emniyetle tamamlanmasını sağlayacak yeterli yakıt uçakta bulunmadıkça hiçbir uçuş başlatılamaz. Ayrıca uçuşta beklenilmeyen olayları karşılamak amacıyla da yakıt planlanmalıdır. Yakıt planlama aşağıdaki iki temel plandan oluşur:

Uçuş öncesi planlama (Pre-flight dispatch): Varsayılan harekat koşullarında (tahmin edilen meteorolojik koşullar, ağırlıklar, gecikme tahminleri, hava trafik yolları ve usulleri gibi tüm etkenlerin göz önüne alındığı koşullar) tüm etkenlerin yansıtılarak uçuş öncesi yapılan planlamadır.

Uçuş esnasında planlama (In-flight dispatch): Uçuş esnasında varsayılan koşulların ve varış meydanının değişmesi nedeniyle yeniden yapılan planlamadır. Uçuştaki yakıt kullanma prosedürleri planlamanın dışındadır.

İşletmeci uçuş için taşınacak yakıt miktarını kapsayan aşağıdaki yakıt planlama kıstaslarına göre şirket yakıt politikasını oluşturmalıdır:

• Taksi Yakıtı (Taxi Fuel)
• Seyahat Yakıtı (Trip Fuel)
• Beklenmeyen Durum Yakıtı (Contengency Fuel)
• Yedek Meydan Yakıtı (Alternate Fuel)
• Bekleme Yakıtı (Final Reserve Fuel)
• İlave Yakıt (Additional Fuel)

Havaalanı Seçimi ve Kullanılması Uçak tiplerine bağlı olarak kullanılmasına izin verilen havaalanları manuellerde uçuş işletme birimi tarafından belirtilmelidir. Bu havaalanlarından başka bir havaalanına acil durumlar dışında iniş yapılmamalıdır. Uçuş harekat amacıyla kullanılmak üzere seçilmiş havaalanları seçilebilir:

Devamlı Harekat Havaalanı (Regular Airport): Uçuş harekatının bütün gerekliliklerini karşılayan, devamlı olarak uçuş harekatında kullanılmak üzere seçilmiş havaalanlarıdır.

Koşula Bağlı Harekat Havaalanı (Provisional Airport): Çeşitli nedenlerle devamlı harekat meydanının hizmet dışı kalması durumunda uçuş yapılabilmesi amacıyla ve o bölgeye hizmet götürebilmek için seçilmiş havaalanlarıdır.

Yakıt İkmal Havaalanı (Refueling Airport): Yalnızca yakıt ikmali için kullanılmasına izin verilmiş havaalanlarıdır.

Yeterli Havaalanı (Adequate Airport): Aralarında ETOPS’un (Exchange Range Operations by Aeroplanes with Two Turbine power Units: İki motorlu uçaklarla yapılan uzun menzilli harekat) icra edildiği yeterli derecede geniş ve donatılmış bir havaalanıdır.

Uygun havaalanı (Suitable Airport): ETOPS uçuşlarını destekleyecek türden kolaylıklara sahip bir yeterli (Adequate) havaalanıdır.

Yedek Varış Meydanı (Alternate Arrival Airport): Varış havaalanının uçuş harekatında öngörülen niteliklerini kaybetmesi durumunda uçuşun son bulması veya bekletilmesi amacıyla planlanmış devamlı harekat havaalanı, koşula bağlı harekat havaalanı veya yakıt ikmal havaalanlarından biridir.

Yedek Kalkış Meydanı (Alternate Deperture Airport): Uçak, meteorolojik ya da uçak performansı nedenleriyle kalkış meydanına geri dönemiyorsa, işletici operasyonel uçuş planında bir kalkış yedek meydanı seçmeli ve belirlenmelidir.

Uçuş İzleme

Uçuş harekat uzmanı zamanının ve enerjisinin çoğunu emniyetli, uluslararası kurallara uygun ve ekonomik bir uçuş planı yapmak için harcarken en önemli görevlerinden birisi de uçuşun izlenmesidir. Uçuş harekat uzmanı uçuşun emniyetli bir şekilde tamamlanabilmesi için kaptan pilota gerekli bilgileri sağlayan yerdeki tek görevlidir. Hava trafik hizmetleri trafik düzenlemelerini yaparken, operasyonel şartların değişimini değerlendirmek ve değişen şartlara göre bilgi sağlamak görevini yapmazlar. Operasyonel şartlar aşağıda verilmiştir:

• Yol boyu ve havaalanı durumları
• Türbülans gelişimi
• Hava sahası kapasitesi ve müsaitliği
• Uçaktaki temel teçhizatlar
• Uçak ağırlık denge ve performansına bağlı yakıt durumu
• Yol boyunca uçak teçhizat arızaları
• Motor arızaları nedeniyle operasyonel kısıtlar
• Yol boyu yedek meydanların durumu

Uçuş Harekat Uzmanının Sorumlulukları

Bütün uçakların emniyetli, etkin, düzenli ve ekonomik olarak uçuş harekatına katılmalarını sağlama amacına yönelik tüm çalışmalar uçuş harekat kontrol birimde en önemli konudur. Bir uçuşun başlatılması, devam ettirilmesi, bitirilmesi veya iptal edilmesiyle tarifeden sapma sonucunu doğuran işletme aksaklıklarının giderilebilmesi için uçuş harekat işletme planlarının uygulama aşamasıdır. Uçuş harekat yetkisinin kullanıldığı bütün durumlarda alınacak kararlarda uçuş emniyeti daima ilk sırada olmalıdır. Uçuş harekat müsaadesi (Flight Release) Amerika Birleşik Devletleri sivil havacılık otoritesi olan FAA’in (Federal Aviation Authority) FAR 121’e göre (Federal Aviation Rules) düzenlenmiş bir formdur. Şirket özel isteklerine göre herhangi bir form da kullanılabilir. Gidiş havaalanı, ara meydanlar ve yedek meydanların hava durum raporları forma ek olarak sağlanmalıdır.