Ünite 6: Havayoluyla Tehlikeli Madde Taşımacılığı

Tehlikeli Madde Taşımacılığı ve Sorumluluklar

Tehlikeli maddelerin havayoluyla taşınmasına izin verilmediği dönemlerde kısıtlanmış maddeler olarak çok geniş kapsamdaki maddeler söz konusuydu. Ancak ticari faaliyetler nedeniyle az miktarda bazı tehlikeli maddelerin taşınmasına izin verilmekteydi. Bu ortamda IATA, ICAO’nun bilgisinde bir çalışma grubu vasıtasıyla Amerika Birleşik Devletleri Taşımacılık Dairesi’nin (U.S. Department of Trasportation) kurallarını göz önüne alarak 1 Ocak 1956’da kendi kurallarını oluşturmuştur. Havayoluyla Tehlikeli Madde Taşımacılığı’nda (Annex 18) tehlikeli maddeler sınıflandırmasında tanımlanmış, sağlığa, emniyete, diğer varlıklara ve çevreye zarar verme riski taşıyan madde veya nesneler tehlikeli maddelerdir. Bu maddelerin havayoluyla taşınmasında Annex 18 gereklilikleri temel alınır. ICAO’nun Tehlikeli Maddelerin Güvenli Taşınması için Teknik Talimatlar (Technical Instructions for the Safe Trasnport of Dangerous Goods) adlı dokümanda yer alan yasal gereklilikler, uluslararası ve ulusal yasaların temelini oluşturmaktadır. IATA’nın Tehlikeli Maddeler Düzenlemeleri de (IATA DGR: Dangerous Goods Regulations) tehlikeli maddeler için havayollarının referans aldığı bir dokümandır. IATA DGR kitabı ICAO dokümanıyla uyumluluk göstermekle birlikte, sektörel uygulamalar ve operasyonel faktörler göz önüne alındığında daha kısıtlayıcı olabilmektedir. Bazı tehlikeli maddelerin havayoluyla taşınması her şart altında kesinlikle yasaklanmıştır. Bazı tehlikeli maddelerin normal şartlar altında taşınması yasaktır; taşınmaları ancak ilgili devletlerin onayıyla mümkündür. Bazı tehlikeli maddeler ise kargo uçağında sınırlandırılmış miktarlarda taşınabilmekte, hatta yolcu uçağı için belirlenmiş kurallar uygulandığında bazı tehlikeli maddelerin yolcu uçağıyla da taşımaları yapılabilmektedir. Taşıması yapılacak olan maddenin tehlikeli olup olmadığı, tehlikeliyse sınıfının doğru olarak belirlenmesi göndericinin sorumluluğundadır. Havayolu personeli, taşınacak olan kargonun kabulünde eğer tehlikeli maddeyse Annex 18’e uygunluğundan, tehlikeli madde değilse tehlikeli madde içermediğinden emin olmalıdır. Havayolunun kabul aşamasında belirtilmiş sorumlulukları aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Personel eğitimi
• Yolcuların bilgilendirilmesi
• Kabul prosedürleri, depolama ve yükleme
• Acil durumlarda yapılması gereken işlemler de dahil olmak üzere çalışanları bilgilendirme
• Tehlikeli madde olay ve kazalarının raporlanması

İlgili kayıtların tutulması ve evrakların saklanması Kaptan pilot uçağa yüklenen tehlikeli maddeler hakkında uçuş harekat uzmanı tarafından bilgilendirilmelidir. Böylece acil durumlarda yapılması gerekenler kaptan tarafından önceden bilinebilmektedir. Pilotun, olay veya kaza anında eğer mümkünse bu bilgileri hava trafik servisine bildirmesi gerekmektedir. Yolcu üzerinde, bagajında veya kargo olarak taşınması yasaklanan ve tehlikeli olduğu bilinmeyen gizli tehlikeli maddeler hakkındaki bilgilendirmenin yolcu ve göndericiye havayolu tarafından yapılması gerekmektedir. Tehlikeli madde kaza veya olaylarının, inceleme ve düzeltici faaliyetlerin başlatılabilmesi amacıyla havayolu işletmesi tarafından ilgili otoritelere raporlanması gerekmektedir. İncelemeler sonucunda tehlikeli madde düzenlemelerinde değişiklik yapılması gerekiyorsa, ilgili otoriteler tarafından acil kural düzenlemelerinin yapılması gerekmektedir. Göndericinin temel sorumluluğu, tehlikeli maddenin uluslararası ve ulusal dokümanlara uygunluğunu sağlamaktır. Ayrıca gönderici aşağıdakileri sağlamaktan sorumludur:

• Çalışanların sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için eğitimler vermek
• Madde veya nesnenin havayoluyla taşınmasının yasak olup olmadığını belirlemek
• Tehlikeli maddelerin tanımlanması, sınıflandırılması, paketlenmesi, işaretlenmesi, etiketlenmesi ve dokümantasyonunu düzenlemelere uygun bir şekilde yapmak
• Taşımaya kabul sırasında “sınırlandırılmamış” (not restricted) veya “tehlikeli madde değil” (Non-Dangerous Goods) olarak beyan edilen kargonun tehlikeli madde sınıfına girmediğini göstermek
• Tüm gönderileri ve paket dış yüzeylerini gizli tehlikeli madde olasılığına karşı kontrol etmek

Tehlikeli maddelerin güvenli bir şekilde taşınmasındaki gönderici sorumluluklarında biri paketlemedir. IATA DGR taşınabilir tüm tehlikeleri maddeler için iç paket, dış paket ve tek paketleme hakkında çok sayıda paketleme talimatı seçenekleri sunmaktadır. Paketleme talimatı seçeneklerinde, Birleşmiş Milletler (UN) performans testlerinden geçmiş paketlerin kullanımı gerekmektedir. UN tipi paketler, normal taşıma şartları altında içeriğine zarar gelmeyeceğinden emin olmak amacıyla performans testlerine tabi tutulurlar. İçereceği maddenin tehlike derecesine göre bu paketler farklı dayanıklılık düzeylerinde üretilmektedir. UN tipi paketler devlet otoritesi ve yetkili enstitüler tarafından test edilmektedir. Taşımada paket veya bütünleşik paket (overpack) kullanılabilir. Bütünleşik paket, paketlerin kolay taşınması amacıyla yapılan bir bütünlemedir. Değişik tehlikeli maddelerin bir dış pakette toplanması bütünleşik bir paket değildir. Bütünleşik paket tarzı paketlenmede dış paketin UN özelliği aranmaz. Kullanılan dış paketler sağlam, kaliteli, ISO onaylı paketler olmak zorundadır. Gönderici, taşıması yapılacak paketin doğru olarak işaretlenmesi ve etiketlenmesinden sorumludur. Paketler üzerinde, acil durumlarda içermiş oldukları tehlikelerin anlaşılabilmesi için gerekli işaretleme ve etiketlemeler yer almalıdır.

Kargo acentesi ve havayolu tehlikeli madde kabul personeli, kargonun kabul edilmesinden önce tüm paketlerin üzerinde gerekli işaretleme ve etiketlemenin yapıldığından emin olmalıdır. Tehlikeli maddelerin depolanması ve yüklenmesi havayolu sorumluluğundadır. Havayolu, tehlikeli madde paketlerini olası hasarlardan korumalıdır. Paketler taşımaya hazırlanırken dikkatli olunması gerekmektedir. Yüklemenin yapılacağı uçak tipi, uçağa yükleme metoduna (yığma yükleme, paket veya konteyner içinde yükleme) göre paketlerin hazırlanması yükleme esnasında oluşabilecek kazaları en aza indirecektir. Yükleme öncesi paket veya bütünleşik paketlerin kontrol edilmesi, herhangi bir akma veya hasarın olmadığından emin olunması gerekmektedir. Bu şartlar sağlanmadan tehlikeli madde paketlerinin yükleme ünitesi veya uçağa yüklenmesinin kesinlikle yapılmaması gerekmektedir. Tehlikeli madde içeren ve birbiriyle tehlikeli reaksiyona girebilecek paketler, depo ve uçakta yan yana veya akma sonrası etkileşime girebilecekleri yakınlıkta bulundurulmamalıdır. Uçak işleticisi havayolu, uçağın uçuşundan önce (mümkün olduğunca erken) kaptan pilota, taşınan tehlikeli maddeler hakkında bilgi vermelidir. Taşınan tehlikeli maddelerin bilgisi, doğru olmalı ve okunaklı yazı veya bilgisayar çıktısı olarak sunulmalıdır. Pilota verilen bilgi, belirli bir form üzerinde sunulmaktadır ve NOTOC olarak adlandırılmaktadır. NOTOC kısaltması NOPIC veya NOTAC olarak da anılmaktadır. Uçuşta acil bir durum olursa kaptan pilotun, koşulların elverdiği en kısa sürede hava trafik servisine bilgi vermesi gerekmektedir. Bu durumda hava trafik servisi havaalanı otoritelerine uçakta taşınan tehlikeli maddeler hakkında bilgi iletebilecektir. Verilecek bilginin içermesi gerekenler;

• Uygun gönderi adları ve UN/ID numaraları
• Sınıf / Kısım (ve Sınıf 1 için uygunluk grupları)
• Tanımlanmış yan riskler
• Tehlikeli maddelerin uçakta bulundukları pozisyonlar

Tehlikeli Maddelerin Güvenliği ve Sınırlamaları

Tehlikeli maddelerin taşınmasında görev alan tüm personel, tehlikeli maddelerin güvenliği ve emniyeti hususunda dikkatli olmak zorundadır. Çalışanlar, tehlikeli maddeler güvenlik planları konusunda bilgi sahibi olmalı ve bu planlara göre sahip oldukları bireysel sorumlulukları bilmelidirler. Havayolu kargo kabul noktalarında, gönderici firmalar tehlikeli madde gönderileri hakkında görsel uyarılar ile bilgilendirilmelidir. Bu uyarılara ek olarak halihazırda konşimento üzerinde tehlikeli maddeler hakkında uyarılar yer almaktadır. Yolcu kabul personeli, yolcu tarafından taşınan tehlikeli maddeleri tespit edebilecek ve bulabilecek yeterlilikte eğitim almış olmalıdır. Her bir yolcuya düzenlemeler hakkında eğitim vermek mümkün değildir. Buna karşın yolcuların kontrol edilmiş bagaj ve el bagajı olarak uçakta neleri taşıyamayacaklarına dair bilgilendirme yapılabilir. Bazı tehlikeli maddeler kolayca teşhis edilmeyebilir. Genel anlamda tanımlanmış kargolar görünmeyen tehlikeli maddeler ihtiva edebilirler. Bu tip malzemeler bagajlarda da bulunabilir. Kargo kabul ve yer hizmetleri aşamasında, her zaman bilgilendirme ve dikkatli takip gereklidir. Taşınması çok tehlikeli olan maddelerin uçağa yüklenmediğinden emin olunması gerekmektedir. Taşıyıcının genel kargo kabul personeli, genel kargo olarak tanıtılan ancak içinde tehlikeli maddeler bulunan gönderilerin tespiti ve tanımlanması konusunda bilgi sahibi olması gerekir.

Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması

Tehlikeli maddelerin sınıflandırılması, Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Birleşmiş Milletler Uzmanlar Alt Komitesi (United Nations Subcommitee of Experts on the Transport of Dangerous Goods) tarafından belirlenen kıstaslara göre yapılmıştır. Bu sınıflandırma, maddelerin ve eşyaların havayoluyla taşımaya kabul edilip edilmeyeceğini belirlemektedir. Tehlikeli maddeler taşıdıkları risklere göre dokuz sınıfa ayrılmıştır. Her sınıf ve kısım, madde veya nesnenin ilgili sınıf yahut kısma ait olup olmadığını belirleyen kıstaslara sahiptir. Sınıf ve kısım rakamları tehlikeli maddelerin anlaşılması ve düzenlemelerinin daha rahat uygulanması amacıyla kullanılmaktadır. Kullanılan rakamlar maddenin daha riskli veya daha az riskli olmasıyla ilgili değildir. Tehlikeli maddeler kurallarına göre tehlikeli madde sınıfları aşağıdakilerden oluşmaktadır:

• Patlayıcılar
• Gazlar
• Yanıcı Sıvılar (RFL)
• Yanıcı Katılar
• Oksitleyici maddeler ve organik peroksitler
• Zehirli ve bulaşıcı maddeler
• Radyoaktif maddeler
• Aşındırıcılar
• Çeşitli tehlikeli maddeler

Tehlikeli Maddeleri Tanımlama ve IATA DGR Listesinin Kullanımı

Tehlikeli maddeler, “Uygun Gönderi Adı” ve “Un numarası” (UN: United Nation) ile tanımlanmaktadır. Bu isim ve numaralar belirli bir madde için birleşmiş Milletler sınıflandırma sistemi kullanılarak belirlenmiştir. UN numarası henüz belirlenmemiş ise ID numarası kullanılmaktadır ve gösterimi ID 8XXX (sekiz binli rakamlar) şeklinde yapılmaktadır. IATA DGR dokümanı Kısım 4.2’de, taşınması yapılan tehlikeli maddeler alfabetik sırayla yer almaktadır. Kısım 4.2’de, UN/ID numarası, tehlikeli madde sınıfı, etiketleri, paketleme metodu, yolcu ve kargo uçağı için paket başına izin verilen maksimum ağırlıklar ve maddeye uygulanan özel şartlar yer almaktadır.