Ünite 3: Hava Trafik Yönetimi

Hava Trafik Hizmetleri

Hava trafik hizmetleri, uçuş ve yer emniyetini artırmak ve uçuşların akıcı gerçekleşmesine yardımcı olmak için çeşitli havacılık birimleri tarafından, gerçek zamanlı olarak sağlanan hizmettir. İkaz hizmeti, uçuş enformasyon hizmeti, hava trafik kontrol hizmeti, hava tavsiye hizmeti, saha kontrol hizmeti, yaklaşma kontrol hizmeti veya meydan kontrol hizmeti kapsamında değişik anlamlarda kullanılan genel bir terimdir. Hava trafik kontrol hizmeti uçaklar arasında ve manevra sahası üzerindeki uçaklar ile manialar arasında çarpışmaları önlemek, hava trafiğinin hızlı, düzenli akışını ve devamını sağlamak için verilen hizmettir. Söz konusu hizmetler, ulusal ve uluslararası operasyonlar için ICAO standartları, tavsiyeleri, uygulamaları ve kurallarını kapsar. Hava trafik hizmetleri temelde üç kategori hizmetten oluşmaktadır. Bunlar;

• Hava trafik kontrol hizmetleri
• Uçuş bilgi hizmetleri
• Alarm ve ikaz hizmetleri

Hava trafik kontrol faaliyetleri aşağıdaki sektörler esas alınarak yapılmaktadır.

Saha Kontrol: Saha kontrol (Area Control: ACC / CTR), uçuş bilgi bölgesinde (Fır: Flight Information Region) veya kontrol sahasında (CTA) düz uçuş seviyesinde olan (en-route), bir meydandan tırmanan veya bir meydana alçalan trafiklerin bir başka hava trafik kontrol birimine devredilinceye kadar olan hareketlerinden ve kontrolünden sorumludur.

Yaklaşma Kontrol: Yaklaşma kontrol (Approach control: APP) terminal kontrol sahasındaki meydanlardan kalkış yapan veya iniş yapacak trafiklerin ve kontrol sahasını kateden görerek uçuş yapan (VFR) trafiklerin bir başka hava trafik kontrol birimine devredilinceye kadar olan hareketlerinden ve kontrolünden sorumludur.

Meydan Kontrol: Meydan kontrol (Tower Control: TWR), meydan manevra sahasında ve meydan civarında uçan bütün hava araçları için verilen hava trafik kontrol hizmetidir. Meydan trafiğine hava trafik kontrol hizmeti vermek için oluşturulan üniteye denir. Meydan kontrol kulesinin meydan hareket sahasında, manevra sahasına hakim olması meydan kontrol hizmeti açısından önem arz etmektedir. Meydan kontrol kuleleri hava trafik kontrolleri altında bulunan uçaklara bilgi ve müsaadeler vererek meydanın üzerindeki ve civarındaki trafiğin emniyetini temin eder ve bu trafiğin devamlı akışını hızlandırmak görevini yürütür.

Yer Kontrol: Yer kontrol (Ground Control: GND) bir havalimanındaki pistler hariç tüm taksi yolları ve apronlardaki trafiklerin hareketi ve kontrolünden sorumludur. Meydan kontrolün alt birimidir. Yol müsaadesi almış trafiğin geri itme, motor çalıştırma, taksi müsaadelerini verir, yerdeki trafiği koordine eder. Görev sorumluluğu pist bekleme noktasında kadardır, inen trafikler ise pisti terk ettiklerinde yer kontrol sahasına girerler.

Uçuş plan bilgisi teslimi (Dellivery / Clearance Delivery: DEL) meydan kontrolün alt birimidir. Trafiği yoğun olan büyük havalimanlarında mevcuttur. Hizmet verdiği meydanki kalkış yapacak IFR trafiklerin uçuş planlarını kontrol eder, yoğunluğa göre sıralama yapar ve yol müsaadelerini temin eder. Görevi sadece yerdeki trafiğin yol iznini düzenlemek ve onaylamaktır. Bu işlemi kontrol ve saha kontrol ile temas halinde yürütür. Müsadelerini yaklaşma kontrol ile görüşerek düzenler ve pilota iletir. Hava trafik kontrol müsaadeleri, hava trafiğinin emniyetini sağlamak, akışını hızlandırmak ve hava araçlarını birbirinden ayırmak amaçlı olarak verilen izinlerdir. Bu müsaadeler uçuş koşullarına uygun değilse veya uygulanamayacak ise uçuş ekibi müsaadenin düzeltilmesini ya da değiştirilmesini talep edebilir. Hava trafik tarafından verilen müsaadeler, ilgili trafiğin yönlendirilmesi amacıyla bir hava aracına verilen uçuş yetkisidir. Hava trafik müsaadeleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Motor çalıştırma müsaadesi
• Taksi müsaadesi
• Kalkış müsaadesi
• Yol müsaadesi
• Yaklaşma müsaadesi
• İniş müsaadesi

Hava trafik kontrol üniteleri tarafından yayınlanan müsaade ve talimatlar (clearance) mevcut hava trafiği göz önüne alınarak yayınlanır. Bu talimatlar ayırma sağlamaya, hava trafiğini düzenleyip hızlandırmaya yönelik olmalı ve hiçbir zaman standart ayırma minimumlarının altına inilmesine neden olmamalıdır.

Uçuş Kuralları

Uluslararası hava taşımacılığı havacılık kurallarına göre yapılmakta olup uluslararası sivil havacılık antlaşmalarına imza atan tüm üye ülkeler tarafından bu kuralların uygulanması mecburidir. Bu kuralların temelinde ortak standartların geliştirilmiş olması yatmaktadır. Uluslararası taşımacılıktaki operasyonel standardizasyon, yanlış anlama ve deneyimsizlikten kaynaklanan hataların maddi ve zaman yönünden külfet getirmesine engel olmaktadır. Havacılık kuralları, anlaşmaya taraf devletlerden birinin tabiiyet ve tescil işaretlerini taşıyan her uçak tarafından nerede olursa olsun üzerinde uçulan devletin yayınlanmış kuralları ile aykırılık teşkil etmeyecek şekilde uygulanır. Bir uçağın havadaki veya bir meydanın manevra sahası üzerindeki harekâtı, daima genel kurallara uygun olmalı ve buna ilaveten, uçuş anında görerek uçuş kurallarına, aletle uçuş kurallarına uygun olmalıdır.

Uçuş Bilgi Hizmetleri

Uçuş bilgi hizmetleri (FIS: Flight Information Services) herhangi bir uçuş bilgi bölgesi (FIR: Flight Information Region) içerisinden uçuşların emniyetli ve verimli gerçekleşmesi için sağlanan bilgi ve tavsiye hizmetleridir. Kapsamı; havacılık meteorolojisi, tesis kolaylıkları, meydan bilgileri, emniyeti etkileyecek diğer bilgilerdir. Meydan uçuş bilgi hizmeti (AFIS: Aerodrome Flight Information Service), bazı ülkelerde hava trafik kontrol ünitesi olmayan meydanlarda uçuşun verimli ve güvenli gerçekleşmesi için verilen bir hava trafik hizmetidir. AFIS’in ana görevi ATC ünitesi olmayan nispeten işlek meydan sahalarında uçuş emniyetinin sağlanması için uçuculara yardımcı olmaktır. Uçuş esnasında uçaklar tarafından verilen raporlara uçak raporları denir. Bu raporlar pozisyon ve meteorolojik raporlar olarak ikiye ayrılırlar.

Pozisyon Raporları: Mecburi bir rapordur ve uçakları ayırım için kullanılır. Uçak sefer adı, pozisyonu, zamanı, uçuş seviye veya irtifası, bir sonraki pozisyon ve bu pozisyona veriş tahmini bu raporlarda belirtilir. Radar kapsama alanlarının sınırlı olduğu bölgelerde uçakların nerede olduklarının bilinmesi ATC için daha da önem arz etmektedir.

Meteorolojik Raporları: Meteorolojik türbülans, buzlanma, rüzgar, hava sıcaklığı gibi durumları bildirmek için verilen raporlardır. Bu raporlar uçuş esnasında uçak tarafından karşılaşılan gerçek hava şartlarını içermektedir. Raporların iki türü vardır. AIREP (Aircraft Report) rüzgar durumu ve ısı derecesi gibi uçuşta karşılaşılan rutin hava şartlarının raporlanmasıdır. PIREP (Pilot Report) ise uçuş esnasında karşılaşılan buzlanma ve türbülans gibi tehlikeli hava olaylarının pilot tarafından raporlanmasıdır.

Havadaki uçaklara meteorolojik bilgiler takip eden sistemler aracılığıyla sağlanır: ATIS (Automatic Terminal Information Service), VOLMET (Vol Meteorologique) ve AWOS (Automated Weather Observing Service).

Havacılık İkaz ve Arama Kurtarma Hizmetleri

Havacılık ikaz ve arama-kurtarma hizmetleri (ALRS: Alerting Service and Search and Rescue) hava trafik kontrol hizmeti alan tüm uçaklara, uçuş planı doldurulmuş veya hava trafik hizmet ünitelerince bilinen tüm uçaklara, yasa dışı eylemlere uğramış olduğu bilinen veya inanılan her uçağa sağlanır. FIC (Flight Information Center) ve ACC (Area Control Center) FIR içinde uçuş yapan bir uçağın acil durumuyla ilgili tüm bilgileri toplayan ve ilgili arama-kurtarma koordinasyon merkezine aktaran ünite olarak görev yapmaktadır. APP veya TWR kontrolündeki bir uçak acil bir durumla karşılaştığında bunlar hemen ilgili ACC veya FIC’yi ikaz edeceklerdir. İlgili FIC veya ACC’de ilgili arama-kurtarma koordinasyon merkezine haber verecektir. Havacılık ikaz ve arama-kurtarma hizmetlerinde safhalar aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır.

• Şüphe Hali (Uncertainty Phase)
• Alarm Hali (Alert Phase)
• Tehlike Hali (Distress Phase)

Havacılık Bilgi Yayını

Havacılık bilgi yayını (AIP: Aeronautical Information Publication), esas itibariyle uluslararası hava seyrüseferine temel teşkil eden kalıcı nitelikteki havacılık bilgileri ile uzun süreli geçici değişikliklerin, uluslararası alanda karşılıklı değişiminin amaçlandığı temel havacılık dokümanıdır. AIP, ülkenin hava sahası ve havaalanlarına ilişkin, hava seyrüseferine temel teşkil eden ve işletme açısından önem arz eden tüm havacılık bilgilerini içermektedir. Kağıda basılı, CD veya internet ortamında yayınlanabilmektedir. AIP’ler ciltler halinde yayınlanmakta olup, Genel Bilgiler (GEN), Yol Bilgileri (ENR) ve Havalimanları (AD) bölümlerinden oluşmaktadır. AIP dışında ticari kuruluşlar tarafından da havacılık yayınları yapılmaktadır. Örnek olarak Jeppesen, Navtech / EAF, Lido vb. gibi firmalar AIP ve benzeri dokümanları havayolu şirketlerinin taleplerine göre kullanım kolaylığı sağlayacak şekilde derleyip yayın yapmaktadır. Gerek görüldüğü durumlarda, kalıcı AIP bilgilerine ek özelliği taşıyan, üç ay veya daha uzun süreli geçici değişiklikler ile uzun metin ve/veya grafiklerden oluşan kısa süreli bilgiler AIP SUP eki olarak yayınlanır. AIP ekleri konularına göre ilgili AIP bölümlerinin (GEN, ENR, AD) baş tarafına yerleştirilir. Ekler AIP sayfalarından kolay ayırt edilebilmeleri ve göze çarpmaları için sarı renkli kağıda basılır. AIP eklerine (AIP SUP 01/16 gibi) takvim yılını esas alan ve birbirini izleyen bir seri numarası verilir. AIP düzeltmesi ile yenilenen AIP sayfalarına alınan yeni bilgiler; sayfa üzerine uygun bir alan not yazılarak veya yapılan değişiklik/ilavenin hemen soluna ya da sayfanın sol kenarına çizilecek dikey bir çizgi ile belirgin bir hale getirilir. Havacılık Bilgi Genelgeleri (AIC: Aeronautical Information Circular) herhangi bir yasa, düzenleme, mevzuat veya kolaylıkla ilgili önemli değişikliklerin uzun süreli tahminlerini, uçuş güvenliğini etkileyecek karakterde tümüyle idari konularla ilgili, açıklayıcı veya tavsiye niteliğinde olan duyuru veya bilgileri içerir. Notam (Notification to Airman) uçuş ile ilgili herhangi bir havacılık hizmeti, yöntemi ya da bir tehlike durumu ve koşullarına ilişkin bilgileri, havacılık çalışanlarına duyurmak amacıyla yapılan bir uyarı yayınıdır. Notam metni, ICAO Annex-15 ve Doc. 8126’da belirtilen formattaki sıraya uygun tüm bilgileri içerecek şekilde hazırlanır ve kısaltmalar, göstergeler, tanıtmalar, belirleyiciler, çağrı adları, frekanslar, sayılar ve açık lisansla verilen bilgilerle tanımlanır.

Snowtam, harekat sahasındaki (pist, apron, taxi yolları) kar, buz, kardan kaynaklanan su birikintisi veya sulu kar ve buz gibi koşullardan kaynaklanan tehlikeli durumların varlığını veya ortadan kaldırıldığını bildiren özel formatlı bir Notam serisidir. Meydan yüzeyinden kar, buz veya bundan kaynaklanan su birikintisi bulunması hallerinde duruma ilişkin bilgi doğrudan etkilenebilecek çevrelere yayınlanacaktır. Volkanik kül notamı (Ashtam) uçuş güvenliği açısından büyük önem taşıyan volkanik faaliyetlerdeki bir değişimi, bir volkanik püskürmeyi ve/veya volkanik bulutu bildiren özel formatlı bir Notam serisidir. Uçuş öncesi bilgi bülteni (PIB: pre-flight information bulletin) uçuş öncesinde hazırlanan operasyonel önemi mevcut Notam, Snowtam, Ashtam ve Birdtam bilgilerinin sunumudur.