Ünite 7: Ulaştırma Türlerinin Entegrasyonu

Lojistikte Entegrasyonun Önemi

Ulaştırma lojistiğin temel bileşenlerindendir. Ulaşım ihtiyacının ortaya çakmadığı bir lojistikten söz edemeyiz. Lojistik kavramı başlı başına bir entegrasyon faaliyetidir. Lojistik tüm süreçlerin kesintisiz ve sorunsuz biçimde planlanmanı ve uygulanmanın gerektirir. Lojistikte entegrasyon gereksinimi aşağıda ele alınan bazı faktörler tarafından tetiklenmektedir.

Küreselleşen ekonomi ve rekabet: Günümüzde arz ve talebin küreselleşmesi, lojistik faaliyetleri de doğal olarak küresel boyuta taşımıştır. Bu durumda, sözünü ettiğimiz faaliyetleri birbirine sorunsuz bir biçimde bağlayacak lojistik zincirlerin oluşturulması önemli hale gelir. Bu da entegre taşımacılık ihtiyacını doğurur.

Küreselleşmenin entegre taşımacılığı etkileyen bir diğer boyutu da uluslararası işletmecilik anlayışının gelişimi ve işletmelerin birçok ülkede faaliyet göstermeye başlamalardır.

Ticaret ağlarının gelişimi: Uluslararası alanda büyüyen ticaret hacmi, bu kapsamda, entegre taşımacılığı gerekli kılmaktadır.

İşletmecilik anlayışındaki değişimler: günümüzde işletmelerin öz yeteneklerine odaklanmaları, dış kaynak kullanımını ve bunları sağlayacak lojistik faaliyetlerine gereksinimi artırmaktadır. Aynı zamanda elektronik işletmecilik uygulamaları ve sanal işletmeler, alışverişi ve dolaysıyla lojistik faaliyetlerine olan talebi küresel hale getirmektedir. Bir diğer faktör ise işletmelerin coğrafi açıdan dağınık üretim birimleri şeklinde yapılanmaları ya da tek bir ürün için farklı yerlerdeki işletmelerin ortaklaşa üretimde bulunmasıdır.

Maliyet baskıları: Özellikle hava yolu, karayolu ve deniz taşımacılığı maliyetleri akaryakıt fiyatlarından fazlasıyla etkilenmektedir. Artan maliyetler işletmeleri, yakıt maliyetlerini azaltacak entegre taşımacılık çözümlerine yöneltmektedir.

Çevresel politikalar: Taşıma araçlarından çıkan atıkların doğaya yayılmasıyla, çevre kirliliğinin önüne geçilmesine yönelik anlaşmaların çerçevesi genişletilmektedir. Entegre taşımacılık çözümleriyle bu kısıtlamaların etkisini en aza indirebilmek mümkün olabilir.

Teknolojik gelişmeler: Bilgi ve iletişim teknolojileri, araç ve yük takibinin ayrılmaz parçası haline gelmiştir. Küresel konum belirleme sistemleri (Global Positioning Systems - GPS), mobil iletişim, barkod, radyo frekanslı tanımlama (Radio Frequency Identification -RFID) gibi teknolojiler sayesinde tüm dünya ile eşzamanlı haberleşme ve takip sağlanmaktadır.

Ulaştırmada Entegrasyon

Ulaştırma işleminin, ulaştırma alternatişeri arasından, hangi ulaştırma türü ile yapılacağı bir ulaştırma planlayıcısının vermesi gereken temel kararlardan biridir.

Planlayıcının önünde, bu ulaştırma türlerinden birini seçmek yerine bunları birlikte kullanmak seçeneği de mevcuttur.

Lojistik faaliyetlerinin günümüz ekonomik sisteminin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, etkin ve verimli olarak gerçekleşebilmesi ulaştırmanın tam ihtiyaç duyulduğu zamanlarda, hızlı, kesintisiz ve kapıdan kapıya yapılmasına bağlıdır. Bu da ulaştırmada entegrasyonu gerektirir.

Ulaştırma Entegrasyonu Kavramı: Ulaştırmada entegrasyonla ilgili temel kavramlar ve terimler şu başlıklar altında toplanabilir.

Tek Türlü (Unimodal) Taşımacılık: Tek modlu taşımacılık adı da verilen bu sistem, karayolu, deniz yolu, demiryolu, hava yolu veya boruhattı taşımacılık türlerinden yalnızca biri kullanılarak bir ya da daha fazla taşıyıcı tarafından yapılan taşımacılık türüdür.

Çok Türlü (Multimodal) Taşımacılık: Çok modlu ya da çoklu taşımacılık olarak da adlandırılan bu taşıma biçimi, iki veya daha fazla ulaştırma türünün oluşturduğu taşıma zincirine verilen genel isimdir.

Türler Arası (intermodal) Taşımacılık: Modlar arası taşımacılık olarak da adlandırılan bu ulaştırma türü, dilimizde intermodal taşımacılık olarak da sıkça kullanılmaktadır.

Kombine Taşımacılık: Kombine taşımacılık, türler arası taşımacılıktaki taşıma zincirinin büyük bölümünün demiryolu, deniz yolu veya iç suyolları ile gerçekleştirildiği, başlangıç ve bitiş bölümlerinde ise karayolunun olabildiğince kısa olarak yer aldığı bir taşıma sistemi olarak tanımlanmaktadır.

Ulaştırmada Entegrasyon Gereksinimi: Ulaştırma türleri olarak ele aldığımız karayolu, demiryolu, deniz yolu, hava yolu ve boruhattı taşımacılığının her birinin üstünlükleri ve zayıf yönleri olduğunu, buna bağlı olarak bir taşımacılık ihtiyacının gereklerine göre, bu taşıma türlerinden uygun olanı seçmemiz gerektiğini biliyoruz. Ancak bazen coğrafi, ekonomik, çevresel ya da yasal koşullar gereği bu taşımacılık türlerinden yalnızca birini seçmemiz uygun olmaz ve bu taşıma türlerinin birlikte kullanılması gerekli olabilir. Birden fazla ulaştırma türünün birlikte kullanılmasını gerektirebilecek bu durumlar şu başlıklar altında toplanabilir.

Coğrafi özellikler: Taşıma güzergâhının coğrafi özellikleri gereği, birden fazla taşımacılık türünün kullanımı doğal bir zorunluluk olabilir.

Ekonomik nedenler: Küresel hale gelen rekabette, taşıma işlemlerinin en hızlı ve en ekonomik şekilde yapılması zorunluluktur. Bu nedenle işletmeler, rekabet avantajlarını koruyabilmek amacıyla, müşterileri için kapıdan kapıya taşımacılık hizmeti sunmak ve bunu en etkin taşımacılık biçimiyle yapmak durumundadırlar.

Çevresel faktörler: Dünyada hızla artan çevresel duyarlılık, işletmeleri taşıma türlerini seçerken daha dikkatli olmaya yöneltmektedir. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınmaya olan talep lojistik sistemlerinin tasarım ve operasyonlarının temel belirleyicisi haline gelmiştir.

Yasal kısıtlamalar: Çevre koruma düzenlemelerinin yanında çeşitli operasyonel ve teknik düzenlemeler, belli taşımacılık türlerindeki yığılmaları önlemeye yönelik kısıtlamalar ve ülkelerin ve ülkeler arası birliklerin çeşitli uygulama farklılıkları taşımacılık sürecinde en az yasal kısıtlamayla karşılaşacak şekilde bir entegrasyonu zorunlu kılar.

Ulaştırma Entegrasyonunda Ulaşım Sistemlerinin Rolü: Ulaştırmanın entegre bir biçimde planlanması, tasarlanması ve gerçekleştirilmesi için çeşitli ögelere gereksinim duyulur. Bunlar;

• Yollar/hatlar
• Terminaller
• Taşıtlar
• İşletme kuralları
• Yönetim ve kontrol
• Mevzuat.

Ulaştırmada taşımacılık türlerini entegre ederek sağlanacak kapıdan-kapıya hizmetin gerçekleşebilmesinde ise altı temel öge vardır. Bunlar;

• Taşımaya konu olan yükün aktarılabilir olması,
• Kapıdan kapıya hareket,
• Kesintisiz hizmet,
• Farklı taşıma sistemlerinin kullanılması,
• Tek taşıyanla / taşımacıyla hizmet,
• Lojistik destektir.

Ulaştırmada Entegrasyonun Yararları: Ulaştırmada entegrasyon, en genel anlamıyla, küresel ekonomideki rekabetçiliği artırma ve çevresel etkileri en aza indirme faydalarına sahiptir. Ulaştırma entegrasyonunun faydaları aşağıda sıralanmıştır.

• Aktarma noktalarındaki zaman kaybının ve hasarın en aza indirilmesi,
• Malların daha hızlı transferinin sağlanması,
• Dokümantasyon ve formalitelerin azalması,
• Maliyet tasarrufu,
• Sorumluluğun yüklenmesinde karmaşanın ortadan kalkmasıdır.

Ulaştırmada Entegrasyon Önündeki Engeller: Ulaştırmada entegrasyonun sağlanması kolay değildir. Entegrasyonun gerçekleştirilebilmesi için bazı engellerin aşılması gerekir. Entegre taşımacılığın önündeki engelleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Fiziksel ve bilgi altyapı eksiklikleri: Terminallerin yokluğu, eksikliği ya da özelliklerinin hızlı ve sağlıklı aktarım işlemlerine uygun olmaması ulaştırma entegrasyonunu sınırlar.

Standardizasyon eksikliği: Son yıllardaki gelişmelere rağmen, yükleme birimleri, bilgi sistemleri, işletim prosedürleri ve konuya ilişkin düzenlemelerde halen standardizasyon eksiklikleri vardır.

Entegre hizmet bilgisinin eksikliği: Entegre taşımacılıkla ilgili bilgi altyapısı henüz oluşmamıştır.

Demiryolu taşımacılığındaki rekabet eksikliği: Birçok bölge ve ülkede, güvenilirlik de dahil olmak üzere, rekabetçilik ve hizmet kalitesinin artışına gereksinim vardır

Ekonomik düzenlemeler: Uluslararası konvansiyonlar ve yerel düzenlemeler ulaştırma sektörünün hukuki iş yapma çerçevesini ve ekonomik yükümlülüklerini belirler.

Ulaştırmada Entegrasyon İçin Gereklilikler: Sağlanması son derece yararlı ve gerekli olduğu açıklanan entegrasyon için engellerin ortadan kaldırılması ve birtakım koşulların yerine getirilmesi gerekir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.

• Fiziksel altyapının ve bilgi altyapısının geliştirilmesi gereksinimi,
• Kesintisiz hizmet sağlanması için standardizasyon gereksinimi,
• Taraşarın hukuki sorumluluğunun ortaya konması,
• Sistemin bütünleştirilmesi,
• Entegrasyona yönelik politika oluşturma gereksinimi.

Ulaştırmada Entegrasyona İlişkin Düzenlemeler: Entegre taşımacılık düzenlemelerinden en önemlisi, kombine taşımacılığı düzenleyen Birleşmiş Milletlerin 1980 tarihli “Eşyanın Uluslararası Kombine Taşınmasına İlişkin Konvansiyonu” dur. Bu anlaşmanın, Türkiye tarafından henüz imzalanmamış olmasından kaynaklanan mevzuat boşluğu uygulamada uluslararası genel kabul görmüş FIATA (International Federation of Freight Forwarders Associations) kuralları ile doldurulmaktadır.

FIATA kısaltması aslında, Fransızca olan, Fédération Internationale des Associations de Transitaires et Assimilés kelimelerinden gelmektedir. Dilimize Uluslararası Taşımacılık İşleri Organizatör Dernekleri Federasyonu olarak çevrilebileceği gibi, sektörde kısaca Uluslararası Nakliyeciler Federasyonu olarak da bilinmektedir.

Ulaştırma Türlerinin Entegrasyonuna Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

Modern çok türlü ulaştırma sistemi demiryolu taşımacılığı ile başlamıştır. Günümüzde ise teknolojinin yardımıyla, taşımacılık türlerinin kombinasyonu yaratıcılık ölçüsünde çeşitlenmektedir.

Boş bir konteyner, organizatörün Singapur’daki konteyner deposundan alınarak göndericinin Malezya’daki fabrikasına tır üzerinde taşınır ve burada doldurulur. Konteyner dolu olarak, yine tır üzerinde, Singapur Limanı’na sevk edilir. Buradan deniz yolu ile New York’a gönderilir. New York’ta istasyona kadar karayoluyla taşınarak, demiryolu ile Chicago’ya gitmek üzere raylara yüklenir. Chicago’da istasyondan kamyonla alınarak alıcının deposuna götürülür. Burada konteyner sayesinde birim yük haline getirilen farklı yükler ayrıştırılarak, şehir içi kamyon taşımacılığı sayesinde, alıcının istediği yere ulaştırılır. Sonuçta, kapıdan kapıya taşımacılık sağlanmış olur. Bu örnekte gördüğümüz üzere, farklı ulaşım türleri aynı anda ve entegre biçimde kullanılmamış olsaydı kapıdan kapıya taşımacılık da mümkün olamayacaktı.

Entegrasyonda yaratıcı çözümlerin bir yenisi, Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulamaya konulan demiryolu ve deniz taşımacılığını bütünleştiren deniz treni uygulamasıdır. Aslında temel işletim prensibi RO-RO benzeri bir sistem olmasına rağmen burada otomobil ya da kamyonlar değil demiryolu araçları gemilere yüklenmektedir. Böylece demiryolunun en önemli dezavantajlarından olan kesintili ulaşım ortadan kalkmaktadır. Benzer uygulamalar ülkemizde de görülmektedir.

Diğer bir kombine taşımacılık türü LASH (Lighter Abroad Ship) adı verilen derin deniz ve iç suyolları kombinasyonudur. Bunun örneği ise, Almanya ile Amerika Birleşik Devletleri’nin Mississippi Limanı arasında gerçekleştirilir.

Türkçe karşılığı yürüyen yol anlamına gelen ve gelişmiş ülke demiryollarında oldukça yaygın olan RO-LA taşımacılığı geleceğin taşıma türü olarak görülmektedir. Bu sistemde kamyonlar doğrudan özel vagonlara yüklenmekte, varış yerinde ise sevkiyat doğrudan karayolunda devam etmektedir.

Türkiye’nin ihraç mallarını Avrupa’ya RO-RO veya karayolu ile sevk eden bir sistem mevcuttur. Diğer yandan özel demiryolu vagonları üzerinde, otomobil taşımacılığı için bir pazar da mevcuttur.

Bu ünitede ulaştırma entegrasyonunun öneminden bahsedilmiştir. Ancak entegrasyona dayalı çözümlerin her zaman en iyi çözümler olmayabileceğini de unutmayalım. Bazen karayoluyla tek modlu taşıma yapmak, her türlü dezavantajına rağmen, en etkin çözüm olabilir. Bundan dolayı, ulaştırma kararlarında ulaştırma türlerini birbirlerinin hem rakibi hem de tamamlayıcısı olarak görmek önemlidir.