Ünite 4: Hava Taşımacılığı

Hava Taşımacılığına İlişkin Temel Kavramlar

Hava taşımacılığı, insanların, kargonun ve postanın zaman faydası sağlayacak bir biçimde, bir havaaracı vasıtasıyla, havadan yer değiştirmesi olarak tanımlanabilir.

Hava taşımacılığı havacılık sisteminin merkezindedir. Tasarım, üretim, bakım, havalimanı, yer hizmetleri, seyrüsefer, haberleşme ve hava trafik gibi sivil havacılık faaliyetlerinin tamamı hava taşımacılığının emniyetli, güvenli ve etkin bir şekilde gerçekleşmesi için vardır. Hava taşımacılığının emniyetli ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesi sivil havacılık sisteminin ortak amacıdır.

Hava taşımacılığı, kapsamı açısından hava yolu taşımacılığı ve genel havacılık taşımacılığı olmak üzere ikiye ayrılır. Her iki taşımacılık türü, kar amacı, kullanılan hava araçları, işlev, sunulan hizmet alanı ve kamuya açıklık açısında farklılık göstermektedir.

Kâr Amacı: Hava yolu taşımacılığında mutlaka kâr amacı güdülür.

Kullanılan Hava Araçları: Hava yolu taşımacılığında; görece daha büyük, maksimum kalkış ağırlığı (taşıma kapasitesi), menzilleri ve hızları daha fazla olan sabit kanatlı hava araçları, başka bir deyişle uçaklar kullanılır.

İşlev: Hava yolu taşımacılığında taşımacılığın gerçekleştiği süreç sırasında hızlı bir biçimde yer değiştirme faydası sağlanır.

Ölçek: Hava yolu taşımacılığında kısa mesafeli uçuşlar söz konusu olsa da genellikle hizmet sunulan alan genel havacılık taşımacılığına göre daha büyük ve geniştir.

Kamuya Açıklık: Hava yolu taşımacılığında aynı anda görece daha fazla insan ve yük taşınır.

Hava Taşımacılığı Sektörünün Bileşenleri

Hava taşımacılığı sektörünün önemli bileşenleri, hava yolu işletmeleri, havaalanları ve yer hizmeti işletmeleridir.

Hava yolu işletmeleri : kar amacı güden, kamuya açık toplu taşımacılık hizmeti sunan ve bunun için uçakları kullanan işletmelerdir.

Rekabet stratejisi açısından:

Farklılaşma stratejisi izleyenler: Bu stratejiyi izleyen hava yolu işletmeleri rakiplerine karşı, sundukları hizmetleri farklılaştırarak üstünlük sağlamaya çalışırlar.

Maliyet liderliği stratejisini izleyenler: Düşük maliyetli taşıyıcı olarak adlandırılan bu tür hava yolu işletmeleri tüm süreçlerinde maliyetleri azaltıp bunu fiyatlarına yansıtarak üstünlük sağlamaya çalışırlar.

Odaklanma stratejisini izleyenler: Bu stratejiyi izleyen hava yolu işletmeleri ise bölgesel taşımacılık, kargo ya da paket taşımacılığı gibi belirli bir alana odaklanarak üstünlük sağlamaya çalışırlar.

Hava yolu işletmeleri, farklı kıstaslara göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir.

• Taşınanların özelliklerine göre: Yolcu ve kargo.
• Sahiplik yapılarına göre: Devlet sahipliğindeki (bayrak taşıyıcılar), özel ve ortak girişimci hava yolu işletmeleri.
• Faaliyetlerin ölçeğine göre: İç hat, dış hat, küresel (ağ taşıyıcılar), bölgesel, belirli bir pazar bölümüne hitap eden, günü birlik ve küresel olanların uçuş ağını besleyen besleyici hava yolu işletmeleri.
• Pazara giriş zamanına göre: Yeni kurulan ve yeni giren hava yolu işletmeleri

Hava yolu taşımacılığı hizmeti, bir süreç olarak sunulmaktadır. Satın alınan sadece fiziksel özellikleri olan koltuk değil, bir hizmet sürecidir. Bu nedenle, hizmet sunumunun süreci içindeki her aşama, hava yolu işletmesi ürünün bir parçasını oluşturmaktadır (s.85, Şekil 4.1). Buna karşın havaalanındaki süreç, hava yolu işletmesinin kontrolü dışındadır.

Hava yolu hizmet sunumu sürecinin bileşenleri şu şekilde sıralanabilir: Fiyat, tarife, konfor, hizmet sunumunun uygunluğu ve hava yolu işletmesinin imajıyla ilgili bileşenler.

Havaalanı:

Hava taşımacılığı sektörünün diğer önemli bileşenlerinden biri olan havaalanları nın en temel işlevi, yolcu ve kargonun kara ya da deniz ile hava taşımacılığı arasındaki geçişini sağlamaktır. Bu işlev, havaalanlarını hava yolu taşımacılığının alt yapısı konumuna getirir.

Havaalanlarının temel müşterileri, hava yolu ve yer hizmeti işletmeleridir. Bununla birlikte, yolcular, terminal binasındaki yerleri kiralayan restoran, araba kiralama, banka, kafeterya gibi işletmeler de havaalanı müşterileri arasındadır.

Havaalanlarında gerçekleştirilen faaliyetler; temel havaalanı hizmetleri, yer hizmetleri ve ticari faaliyetler olmak üzere üç grupta incelenmektedir.

• Temel havaalanı hizmetleri: Uçakların emniyetli ve güvenli bir şekilde yaklaşması, inişi, havaalanı içinde hareketleri ve kalkışı için gerekli olan faaliyetleri kapsar.
• Yer hizmetleri: Havaaraçlarına ve yolculara havaalanında verilen hizmetleri kapsar.
• Ticari faaliyetler: Yolcuların ve havaalanını kullanan diğer kişilerin ihtiyaçlarını karşılayacak ticari mal ve hizmetlerin sunulmasından oluşmaktadır.

Havaalanında doğrudan havaaracı operasyonları ile ilişkili olan hizmetler, havacılık hizmetleri; olmayanlar ise havacılık dışı hizmetler olarak adlandırılmaktadır (s.87, Tablo 4.1)

Yer Hizmeti İşletmeleri:

Hava taşımacılığı sektörünün bir diğer önemli bileşeni olan yer hizmeti işletmeleri , havaalanlarında yer hizmetleri kapsamındaki faaliyetleri yürüten işletmelerdir. Yer hizmetleri, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

• Uçağa ilişkin hizmetler: Yakıt verilmesi, bazı hat bakım faaliyetlileri, uçağın temizliği.
• İkram hizmetleri: Uçuştan kalan ikramların alınması, yeni uçuş için yeni ikramın uçağa verilmesi.
• Ramp hizmetleri: Bagajların ve kargonun yüklenmesi-boşaltılması işlemleri, uçağın park pozisyonuna girişi-çıkışı için kılavuzluk, uçağın çekilmesi-itilmesi, tuvalet drenajı, temiz su yüklenmesi, yolcu indirme-bindirme işlemleri için uçağa merdiven verilmesi, uçağın buzdan arındırılması, uçak motor ve donanımlarının yer çalıştırmaları için güç kaynağının sağlanması.
• Yolcu hizmetleri: Terminal binasında yolcuların bilet kontrol ve kayıt işlemlerinin yapılması, bagajlarının teslim alınması, biniş kartlarının çıkartılması işlemleri, yolcuların terminaldeki gidiş salonundan uçağa, gelen uçaktaki yolcuları ise yolcu geliş salonuna götürülmesi, bagajların teslim edilmesi.
• Uçuş operasyon hizmetleri: Uçağın uçuş verilmesi ile ilgili işlemlerdir.
• Diğer hizmetler: Havaalanı işleticisi ve ülkenin sivil havacılık otoritesine karşı sorumlu olmak üzere yabancı hava yolu işletmelerinin temsilciliğinin yapılması, benzer kapsamda gözetim ve denetim faaliyetlini yerine getirilmesi.

Yolcular, hava yolu işletmelerinin; hava yolu işletmeleri, yer hizmeti işletmelerinin ve havaalanlarının; yer hizmeti işletmeleri ise hava alanlarının temel müşterileridir.

Diğer Bileşenler:

Hava aracı bakım ve hava trafik kontrol kuruluşları faaliyetlerini havaalanlarında yürütürler. Bakım kuruluşları, hava araçları ve sistemlerinin güvenirliklerini, emniyeti tehlikeye atmayacak seviyelerde tutmaya çalışırlar. Güvenirlik, bir sistemin ya da bir parçanın tasarım sırasında kendisine yüklenen işlevini belirli bir zaman dilimi içinde yerine getirebilme olasılığıdır. Güvenirliğin tersi, arızalanma olasılığıdır.

Hava Kargo Taşımacılığı ve Lojistik

Hava Kargo Taşımacılığının Ekonomik Faydaları ve Avantajları

Hava Kargo Taşımacılığının Ekonomik Faydaları

Hava kargo taşımacılığı küresel ekonominin en önemli girdisini oluşturmaktadır. Hava kargo taşımacılığı, dünyayı küçülterek; ülkeleri, iş gücünü, üretim ve satış yerlerini birbirine yakınlaştırmakta, ülkeler arasındaki etkileşimi ve uluslararası ticareti kolaylaştırarak dünya ekonomisini geliştirmektedir.

Hava kargo taşımacılığı, ülkelerin ve işletmelerin uluslararası pazarlara erişimini mümkün kılarak, küresel ekonomi içinde yer almalarını ve böylece üretimin küreselleşmesini sağlar. Ayrıca, diğer taşımacılık seçeneklerine karşı önemli avantajlar sağlar. Teslim sürelerini kısaltır, yedekte bulundurma ve stok maliyetini azaltır, üretim sürecinin aksamasını engeller. Sonuç olarak, dünya ticaretinin gelişmesinde rol oynar.

Hava Kargo Taşımacılığının Avantajları

Hızlı ulaşım sayesinde çabuk bozulabilir kargo (balık, çiçek, sebze ve diğer gıdalar) bozulmadan ve ekonomik değerini yitirmeden gideceği yere ulaştırılabilir. Ayrıca, uzun yolculuklardan olumsuz yönde etkilenebilecek yarış atlarının, hayvanat bahçesi ya da evcil hayvanların taşınması için en avantajlı ulaşım seçeneğidir.

Uçaklar ve helikopterler coğrafi sebeplerle diğer taşıma seçeneklerinin ulaşamadığı yerlere erişebilir. Uçuşlar, küresel pazarlar için sık ve düzenlidir.

Hava kargo taşımacılığının diğer avantajları şunlardır:

• Hava taşımacılığında emniyet ve güvenlik seviyesi yüksektir. Bu nedenle kargoların kazalar, sabotaj ya da hırsızlık gibi olaylar sonucunda zarar görme olasılığı azdır. Ekonomik değeri yüksek (Banknot, sanat eserleri, antikalar, altın ve değerli taşlar gibi) eşyaların taşınmasında tercih sebebidir.
• Süreçlerde, emniyet ve güvenliğin sağlanması amacıyla, son derece sıkı teknik düzenlemeler vardır. Bu düzenlemeler kargoların zarar görmeden taşınması için özen gösterildiği anlamına gelir.
• Uçaklar ve helikopterler coğrafi sebeplerle diğer taşıma seçeneklerinin ulaşamadığı yerlere (Yüksek yerler, adalar, sarp olan ya da zorlu kış koşullarındaki coğrafyalar, vb.) erişebilir.
• Uçuşlar küresel pazarlar için sık ve düzenli, uçuş ağı büyük ve geniştir. Bu sayede göndericiler kargolarını istedikleri yerden istedikleri yere, istedikleri mevsim, gün, saat ve sıklıkta gönderme olanağı bulurlar.

Hava kargo taşımacılığının avantajlarına karşılık, birim maliyet ve ücretlerin diğer taşımacılık seçeneklerine göre yüksek olması önemli bir dezavantajdır. Hava kargonun tek başına kapıdan-kapıya taşımacılığı sağlayamaması ve kısa mesafeli hatlarda diğer ulaştırma seçenekleri ile yoğun bir rekabet içinde olması diğer zayıflıklarıdır.

Hava Kargo Taşımacılığının Lojistik Faaliyetler İçindeki Rolü

2003 yılında Uluslararası Lojistik Kalite Enstitüsü tarafından 800 işletme arasında yapılan bir araştırmaya göre, teslimatın bir ya da iki gün gecikmesi halinde bile işletmelerin %70’inin ciddi tedarik zinciri sorunları yaşayacakları ifade edilmiştir.

Hava kargo ile taşınan yükler, ulaşım hizmetine ilişkin istek-ihtiyaca ve taşınacak kargonun özelliklerine göre iki sınıfta incelenmektedir.

Hava Kargo ile Taşınan Yükler

Göndericinin ulaşım hizmetine ilişkin istek ve ihtiyacına göre kargolar: acil kargolar, rutin bozulabilir kargolar ve rutin bozulmaz kargolar olarak incelenmektedir.

Acil kargolar, taşıma talebi aniden ortaya çıktığı için talebin önceden tahmin edilemediği kargolardır.

Rutin bozulabilir kargolar, talebin mevsimsel olduğu, taşıdıkları bazı özellikler nedeniyle fiziksel olarak bozulabilen ya da geçerli olduğu zaman dilimi içinde değerli olan, daha sonra değerlerini kaybeden yüklerdir.

Rutin bozulmaz kargolar, fiziksel ya da zamana bağlı olarak bozulmayan, genellikle ekonomik değeri yüksek olan yüklerdir. Taşıma maliyetinin yüksek olmasına karşın, artan maliyet, stoklama ve dağıtım maliyet kalemlerinden elde edilecek kazançlarla dengelenmektedir.

Taşınan kargonun sahip olduğu özelliklere ve operasyon sırasında alınan önlemlere göre kargolar 3 grupta incelenmektedir:

1. Genel Kargolar.
2. Özel Kargolar.
3. Tehlikeli Maddeler.

Genel kargolar, depolama, yükleme, boşaltma ve taşıma süreçlerine yönelik özel önlemler alınmasını gerektirmeyen özellikteki yüklerdir. Bunlar uçağa, konteyner içinde ya da yığma kargo şeklinde de yüklenebilir.

Özel kargoların taşınmasında, özel önlemlerin alınmasını ve bazı özel araç ve donanımlar kullanılması gerekebilir. Örneğin, canlı hayvanların taşınmasında, özel kabul ve yükleme-boşaltma prosedürleri ve özel taşınma konteynerleri bulunur.

Tehlikeli maddeler, depolanması, yüklenmesi, boşaltması ve taşınması sırasında çevreye, çalışanlara, yolculara ve havacılık emniyetine zarar verecek özelliklere sahip maddelerdir. Bunlar zehirli, patlayıcı ve alev alabilen maddelerdir. Ayrıca, bu maddeleri içeren bazı cihazların içinde de bulunabilen zehirli, çözücü veya yoğunlaştırıcı madde içeren makine kısımları, civa doldurulmuş bölümleri bulunan ölçüm cihazları gibi maddelerdir.

Hava kargo taşımacılığının tercih edilmesindeki belirleyici faktörlerin en önemlisi, gönderilen kargo değerinin ağırlığına olan oranıdır. Fiyat, gönderilen kargonun ağırlığına göre belirlendiği için bu oran ne kadar yüksek olursa, hava kargo taşımacılığı fiyat açısından o kadar çok tercih edilir.

Hava Kargo Taşımacılığının Bileşenleri

Taşıma İşleri Komisyoncuları

Karmaşık süreçlerden oluşan hava kargo taşımacılığında gönderici adına bu karmaşık süreci yöneten kuruluşlara, taşıma işleri komisyoncusu ya da kargo acentesi denir. Taşıma işleri komisyoncusu, hava yolu işletmeleri ile anlaşmalar yaparak, sunulan uçuşlardan boş taşıma alanı satın alırlar ve bunun kendi müşterilerine satarlar.

Hava yolu işletmeleri

Hava kargo taşımacılığı yapan işletmeler; hava yolu yolcu işletmeleri, kombine hava yolu yolcu-kargo işletmeleri, tam kargo hava yolu işletmeleri ve bütünleşik hava yolu kargo işletmeleri olarak sınıflandırılmaktadır.

Hava yolu yolcu işletmeleri: Temel faaliyet alanları yolcu taşımacılığı olan bu işletmeler uçakların yolcu bagajlarından arta kalan bölümlerinde kargo taşımaktadır.

Kombine hava yolu yolcu-kargo işletmeleri, kargo taşımak için hem yolcu uçaklarını hem de kargo taşımak için tasarlanmış uçakları kullanmaktadırlar.

Tam kargo hava yolu işletmeleri, tarifeli ya da tarifesiz olarak sadece kargo taşımacılığı yapmaktadırlar. Bazı hava yolu işletmeleri kargo taşımacılığı faaliyetlerini tamamen ayırarak, kendi sahipliklerinde ayrı hava yolu kargo işletmeleri kurabilmektedir.

Bütünleşik hava yolu kargo işletmeleri, ekspres ya da paket taşıyıcı hava yolu işletmeleri olarak da adlandırılan bu işletmeler kapıdan-kapıya ve kesin teslimat zamanı sözü vererek taşımacılık yaparlar. Bu hizmeti verebilmek için hava ve diğer taşımacılık türlerini birlikte ve bütünleşik olarak kullanırlar.

Havaalanları ve Kargo Terminalleri

Havaalanlarının kargo taşımacılığına hizmet edebilmesi için öncelikle PAT sahasının kargo taşıyan uçaklara uygun olması gerekir. PAT sahasının kargo taşımacılığı için uygunluğunu; pistin uzunluğu, genişliği ve mukavemeti, uçakların büyüklüğü, ağırlıkları, taşıma kapasiteleri ve menzilleri etkilemektedir. Apron alanının büyüklüğü ve mukavemeti apronu kullanacak uçakların sayısını, büyüklüğünü ve ağırlıklarını etkiler. Taksi yollarının genişliği ve mukavemeti, uçakların büyüklüğünü ve ağılıklarını etkiler.

Yer Hizmeti İşletmeleri

Hava kargo taşımacılığı kapsamında yer hizmeti işletmelerinin bazı işlevleri şu şekilde sıralanabilir.

• Hava yolu işletmesi adına dokümantasyonunun kontrol edilmesi,
• Gümrük işlemlerinin yapılması,
• Yığma yük ya da birim yükleme araçlarının hazırlanması,
• Yükün kargo terminalinden uçağa taşınması ve uçağa yüklenmesi,
• Gelen yüklerin boşaltılması, kontrol edilmesi, uçaktan kargo terminaline taşınması, gümrük işlemlerinin yapılması, yükün alıcıya teslim edilmesi,
• Transit yüklerde benzer işlevlerin yerine getirilmesi,
• Gümrüklü depo ve antrepo hizmetlerinin verilmesi.

Hava kargo taşımacılığı süreci

Hava kargo taşımacılığı sürecindeki aşamalar; ihtiyacın ortaya çıkması, yüklerin toplanması, hava yolu konşimentosunun düzenlenmesi, havaalanına geliş, güvenlik kontrolleri, gümrük kontrol ve işlemleri, kargo terminalindeki işlemler ve karonun uçağa yüklenmesi aşamalarında oluşmaktadır (s.97, Şekil 4.3)

Taşıma İhtiyacının Ortaya Çıkması

Hava kargo taşımacılığında süreç göndericiyle başlar. Göndericinin kendisi doğrudan hava yolu işletmelerinden hizmet talep edebilir ya da taşıma işleri komisyoncularına başvurur. Gönderici yükün taşınmasına ilişkin tüm süreçlerdeki ulusal ve uluslararası mevzuat gereklerine uymak zorundadır.

Yüklerin Toplanması

Taşıma işleri komisyoncuları devredeyse genellikle acenteler göndericilerden yükleri kendileri toplarlar, kendi tesislerine taşırlar ve yükleri gidecekleri yerlere göre bir araya getirip tek bir kargo haline dönüştürürler. Bütünleşik hava yolu işletmeleri ise kendi yüklerini her zaman kendileri toplar ve merkez olarak kullandıkları havaalanlarına getirirler.

Hava yolu Konşimentosunun Düzenlenmesi

Yolcu taşımacılığında kullanılan uçak biletinin hava yolu kargo taşımacılığındaki karşılığı hava yolu konşimentosudur.

AWB’nin içerdiği bilgileri aşağıda sıralayalım:

• AWB’nin numarası, düzenlendiği tarih ve yer
• Gönderici ve alıcının (kişi ya da işletmenin ticari bilgileri) kimlik bilgileri
• Kargonun içeriği, miktarı, boyutları, ağırlığı, beyan edilecekse değeri ve sigortalanmışsa sigorta bedeli
• Talep edilen elleçleme şekli bilgisi
• Kargonun yola çıktığı, varsa aktarma yapacağı ve varacağı havaalanları
• Taşımayı yapacak hava yolu işletmesi bilgisi
• Taşıma ücreti ve ödeme şartları

Havaalanına Geliş ve Güvenlik Kontrolleri

Sürecin üçüncü aşamasında, yük havaalanına gelir. Havaalanına girişte hava yolu taşımacılığında güvenliğin sağlanabilmesi amacıyla yüklerin güvenlik kontrollerinden geçirilmesi gerekir.

Gümrük Kontrolü ve İşlemleri

Güvenlik kontrollerinden sonra taşınacak kargo artık havaalanı sınırları içine girmiştir.

Kargo Terminalindeki İşlemler

Havaalanına getirilip güvenlik ve gümrük kontrollerinden geçirilen yük kargo terminaline alınır.

Kargonun Uçağa Yüklenmesi

Kargo terminalinde gruplandırılmış olan yükler, yer hizmeti işletmeleri tarafından alınarak uçağın yanına taşınır. Çok sayıda, farklı büyüklük, şekil ve ağırlıktaki münferit kargoların kendi başına taşınması elleçlemeyi ve uçaktaki kargo alanının verimli olarak kullanılmasını güçleştirir.

Hava Kargo Hizmetinin Pazarlanması

Hava kargo taşımacılığında sunulan temel ürün kargonun iki nokta arasında taşınmasıdır. Kargo ile yolcu taşımacılığı arasında önemli bir fark vardır. Yolcular, çoğunlukla çift yönlü, gidiş-hizmeti talep ederler. Buna karşın, kargo taşımacılığı tek yönlüdür. Varılan yerde dönüş için taşınacak kargo olmayabilir. Bu nedenle, arz edilen kargo ile talebin örtüşmesi güçtür. Bu durum hava yolu kargo işletmelerinin birim maliyetlerin arttırabilir.

Temel kargo taşımacılığı standart hava kargo hizmeti, ekspres hava kargo hizmeti ve lojistik destekli hava kargo hizmeti olarak üçe ayrılmaktadır.

Standart hava kargo hizmeti: Kargo iki havaalanı arasında taşınır ve hava yolu işletmelerinin, teslimat zamanına ilişkin yükümlülükleri sınırlıdır.

Ekspres hava kargo hizmeti: Teslimat zamanı, son derece kısadır. Önceden bellidir ve güvence altındadır. Hava yolu işletmesinin, söz verilen teslimat zamanına ilişkin yükümlülükleri ağırdır.

Lojistik destekli hava kargo hizmeti: Lojistik destekli hava kargo hizmetinde taşımacılığın yanı sıra genellikle, siparişin stok ve depolama süreçlerinin yönetilmesi söz konusudur. Böylece kapıdan-kapıya taşımacılık ve süreç optimizasyonu sağlanır.