Ünite 1: Ulaştırma Kavramı ve Önemi

Ulaşım Gereksinimi ve Ulaştırma Kavramı

Ulaşım Gereksinimi: Sürekli gelişen ulaştırma, insanların hayatında yüzyıllardır ekonomik ve sosyokültürel gelişim için yaşamsal bir faktör olmuştur. Uygun ulaştırma olanaklarının varlığı ya da yokluğu nedeniyle; uluslar, bölgeler, şehirler, endüstriler, kurumlar, işletmeler gelişmiş ya da geri kalmıştır. Ulaştırma, insanların medeni yaşam gereksinimini karşılayan temel araçlardan birisi durumundadır. Ulaştırma olmadan bir alışveriş merkezinin faaliyetlerinin yürütülmesi ya da bir savaşın kazanılması mümkün değildir.

Ulaştırma coğrafi noktalar arasında mekân ve zaman ilişkilerinin kurulmasını sağlar. Ulaştırmayı gerektiren faaliyetler; üretim, tüketim, ticaret, savunma, sosyal yaşam ve hizmetler (turizm, finansal, eğitsel, sportif, dini hizmetler, vb.) gibi yaşamın her noktasında, her anında karşımıza çıkmaktadır.

Ulaştırma Kavramı:

Ulaştırmanın Tanımı: Ulaştırma insanın, canlı ve cansız diğer varlıkların bir noktadan diğer bir noktaya belli bir amaçla yer değiştirmesini sağlayan bir hizmettir. Başka bir deyişle ulaştırma, bir yarar sağlamak üzere, kişilerin ve eşyanın uygun ve ekonomik biçimde yer değiştirmelerini sağlamaktır. Bu yer değişimi yeryüzünde (kara, hava ve su yüzeylerinde), yer altında (tünel, metro, iletim hatları) veya dünya sınırları dışında (uzay yolculuğu) olabilir. Söz konusu yer değişiminin belli araçlar kullanılarak belli amaçlar doğrultusunda yapılması, ulaştırmanın ekonomik bir kavram olarak ele alınmasını gerektirir.

Diğer yandan ulaştırmayı, insanın ve eşyanın basitçe yer değiştirmesi şeklinde görmemiz doğru olmaz. Ulaştırmanın zaman tasarrufu ve yer faydası sağlama özelliklerini dikkate almalıyız. Ulaştırma, zaman faydası yanında, elverişli ve ekonomik yer değişimine olanak verdiği ölçüde değer kazanır.

Ulaştırma Hizmetinin Özellikleri: Ulaştırma hizmetinin özellikleri, ulaşım aracı ve maliyet faktörleri çerçevesinde şöyledir:

• Ulaştırma hizmeti stoklanamaz
• Ulaştırma taşınabilir bir hizmettir
• Ulaştırma hizmetlerinde sabit maliyetler yüksektir
• Ulaştırma yatırımları jeopolitik ve coğrafik yapıya göre şekillenir
• Ulaştırma sistemlerinde genellikle tek yönlü taşıma yapılır
• Ulaştırma tarifesini etkileyen pek çok faktör vardır (güzergâh, zaman, sıklık ve fiyat gibi) • Ulaştırmanın yönlendirici etkisi önemlidir
• Ulaştırma yatırımlarının yönünü teknolojik gelişmeler belirler
• Ulaştırma hizmetinin sunumu meteorolojik koşullardan etkilenir.

Ulaştırma Sisteminin Temel Unsurları: Ulaştırmanın gerçekleşebilmesi için mutlaka bir ulaşım yolu, ulaşım aracı, taşıyan ve taşınan ve bunlar arasındaki taşıma sözleşmesi olmalıdır.

Ulaşım yolu (taşıma yolu), üzerinde veya içinde uygun ulaşım araçlarıyla yolcu ve yükün birlikte veya ayrı ayrı taşındığı hatlardır. Bunlar yer yüzeyinde, yeraltında, suda veya havada yapılandırılmış yollardır.

Ulaşım aracı/taşıt, yolcu ve yükü bir yerden başka bir yere taşımaya yarayan araçlardır.

Taşınan, her türlü yük ve yolculardır.

Yük, ulaşım araçlarıyla bir noktadan diğerine taşınan, insan dışındaki her türlü canlı ve cansız varlıklardır.

Taşıyan, yolcu ve/veya yükü belli bir yerden ulaşım aracı ile alıp belli bir yere emniyetli, sağlam, tam ve zamanlı olarak götürecek, taşımayı gerçekleştirecek işletmecidir.

Taşıma sözleşmesi, taşıyan ile taşınan ya da taşıtan arasında yolcu ve yükün taşıma kurallarına ve anlaşma koşullarına uygun şekilde taşınmasını sağlamayı amaçlayan yazılı belgedir.

Ulaştırmada Taraflar: Ulaştırmanın tarafları kullanıcılar, hizmeti sunanlar ve devlettir. Ulaştırma kullanıcıları genel olarak yolcular, hammadde-malzeme-mal tedarikçileri ve alıcılardır.

Hizmet sunucular , ulaştırma hizmetlerini bireysel olarak ya da bir işletme veya örgüt (dernek) çatısı altında sürdüren taşıyıcılardır.

Ulaştırma ile ilgili üçüncü taraf devlettir. Ulaştırma devlet tarafından en çok desteklenen sektörlerin başındadır. Ekonominin ve toplumsal gelişmenin ihtiyacını karşılayacak şekilde ulaşım kapasitesini yaratmak, günün koşullarına uyabilen, ülke çıkarlarına en uygun taşıma sistemlerini kurmak ve bunlar arasında gerekli koordinasyonu sağlamak devletin temel görevidir.

Ulaştırmanın Önemi ve Yararları

Ulaştırmanın Önemi: Ulaştırmanın önemi tarihsel gelişim, ekonomik, sosyal, çevresel ve politik etkiler çerçevesinde ele alınacaktır.

Ulaştırmanın Tarihsel Önemi: Yüzyıllar önce ulaştırma insan, hayvan ve doğal enerji (rüzgâr, akıntı, yer çekimi) yardımıyla araçsız ya da basit araçlar kullanılarak gerçekleştirilebilmiştir. Tekerleğin icadı, insan yaşantısını derinden etkileyen, insanlık tarihinin en önemli buluşlarındandır.

Zamanla suyun da bir ulaşım yüzeyi olarak kaldırma kuvvetinin keşfedilmesiyle, ulaşımı kolaylaştırıcı› özelliğinden yararlanılmıştır. Böylece adalar, yarımadalar, kıtalar arası seyahatler su üzerinde gerçekleştirilir olmuştur.

Roma İmparatorluğu döneminde ise hem turistik hem de ticari amaçlı seyahatin gelişmesi, nitelikli karayolu yapımına önem verilmesine neden olmuştur.

Türkler, yollara ihtiyaç duymadan ve arabalı taşıtlara göre çok daha esnek ve kıvrak yapıda ulaşım olanağı sunan at üstünde seyahat etmeyi ve savaşmayı tercih etmişlerdir.

Buhar gücünün gemilere uygulanmasıyla deniz taşımacılığında yeni bir çığır açılmış, bu sayede hız, emniyet ve kitle taşımacılığı sağlanmıştır.

Karayolu taşımacılığı kapıdan-kapıya ulaşım sağlamasıyla, en eski ulaşım türü özelliği taşır. Fakat endüstriyel taşımacılıkta demiryolları en önemli etkiyi gösteren ulaşım türü olmuştur.

Orta Çağ’da ana ulaşım türü suyolları olmuştur. Bu sayede limanlara ve demiryollarının ulaştığı noktalara yakın yerlerde büyük pazarlar açılmış, tarımsal ürünler, ipek, vb. bollaşmış ve malların fiyatları düşmüştür.

1885’te petrol türevi yakıtla çalışan ilk otomobil Alman mühendis Benz tarafından yapılmış olmasına rağmen, 1908’de ABD’li Ford’un T modeli adındaki ilk seri üretim otomobili yapmıştır.

Ulaştırmada asıl hızlı gelişim, 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde yaşanmıştır. Savaştan sonra askeri uçakların sivil amaçlarla kullanılmaya başlamasıyla, hava taşımacılığı da sahnedeki çok önemli rolünü üstlenmiştir. Bu dönemde, esnek yapısı ve her noktaya ulaşabilme özelliğiyle karayollarının önemi de dünya genelinde öne çıkmıştır.

Ulaştırmanın Ekonomik Önemi: Ekonomik faaliyetler; tarım, sanayi ve hizmetler şeklinde sınıflandırılır. Ulaştırma faaliyetleri hizmetler kapsamında ele alınır ve son yıllarda en hızlı gelişim gösteren sektörlerden birisidir.

Bir ülkede ulaştırma altyapısı oluşturulmadan ekonomik sistemin geliştirilmesi olanaksızdır. Çünkü ulaştırma hizmeti ekonomik faaliyetin her aşamasına katkıda bulunur.

İktisat teorisi bakış açısıyla ulaştırma, malların üretici ve dağıtıcılardan tüketicilere ulaştırılmasını sağlayarak yer ve zaman faydası yaratan önemli bir katalizördür.

Ulaştırma sayesinde üretim faktörlerinin üretim merkezlerine ulaştırılması, ekonomik gelişmenin temel dinamiği olmaktadır.

Ulaştırmanın Sosyal Önemi: Medeniyetin gelişimi, ulaştırma sistemlerinin gelişmesiyle doğrudan ilişkilidir. Ulaştırma sistemi yeni bir sosyal yapının oluşturulmasına yardım eder. İyi ulaştırma sistemleri insanların refahını ve ömrünü arttıran etki yapar.

Ulaştırma, sosyal yaşama ticaret kolaylığı ve hareketlilik getirerek katalizör etkisinde bulunur.

Şehir içi ulaşım planlaması, bir bütün olarak şehir yerleşiminin ve şehrin yaşanılabilir kılınmasının en önemli yapı taşlarındandır.

Ulaştırmanın Çevresel Önemi: Ulaştırma bazen çevreyi ve doğal kaynakları kirletmektedir. Örneğin; çirkin görünüm, gürültü, hava, su ve toprak kirliliği, doğal (vahşi) yaşam dokusuna zarar verme, fiziksel tesislerin yararını harap etme, vb. Ancak ulaştırma sistemlerinin vazgeçilemez olumlu etkileri ve yararları bu tür projelerin gerçekleştirilmesinde çevresel zararlarından daha baskın gelmektedir.

Ulaştırmanın Politik Önemi: Ulaştırmanın önemli rol oynadığı alanlardan birisi de savunma olmuştur. Milli savunma açısından doğru ulaştırma sistemlerinin seçimi ve desteklenmesi devletin önemli bir görevi olagelmiştir.

Aynı şekilde ülke içindeki toplumsal birliğin ve iç güvenliğin sağlanması, faaliyetlerin ulusal, bölgesel, yerel düzeyde paylaşımı, kırsal-kentsel nüfus etkileşimi, eğitim, sağlık, güvenlik, vb. hizmetlerin yaygınlaştırılması ve dengeli dağıtımı ulaştırma sistemleri sayesinde olabilmektedir.

Ulaştırmanın Yararları: Tek bir başlık altında ve özet olarak ulaştırmanın yararlarını ele alacak olursak;

• Her düzeyde insan gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olan ulaştırma, yaşamı kolaylaştırır
• Ulaştırma, üretim faktörlerinin, kaynakların, girdilerin, üretim ortamına akışını sağlayarak üretim yapmayı olanaklı kılar.
• Ulaştırma, ticareti en yakından en uzak mesafeye kadar olanaklı kılar
• Ulaştırmanın değer artırıcı etkisi vardır.
• Ulaştırmanın, maliyetleri düşürücü etkisi vardır
• Ulaştırmanın gelir arttırıcı etkisi vardır
• Ulaştırma, küresel ekonomiyi ve çağdaş yönetim yaklaşımlarını uygulama olanağı sağlar
• Ulaştırma sosyal ve siyasal bütünleşmeyi sağlar
• Ulaştırma olağanüstü durumlarda kurtarıcı rol oynar.

Ulaştırma Türleri

İnsanların ve yüklerin hızlı, emniyetli, rahat ve ekonomik bir şekilde yer değişimi önemli bir ihtiyaçtır. Günümüzde bu temel ulaştırma gereksinimini karşılayacak uygun ulaştırma türleri geliştirilmiş durumdadır.

Ulaştırma türlerini; karayolu, demiryolu, deniz ve iç su yolu, hava yolu ve boru hattı ulaştırması› olarak sıralıyor, fakat ulaştırma süreçlerinde son yıllarda önemi giderek artan bilgi ve iletişim hatlarını da bu kapsamda kısaca değerlendiriyoruz.

Karayollarının Önemi: Karayolu ulaşım sistemleri; taşıtlar, teknoloji, insan, ağlar, terminaller, düzenlemeler, bilgi-iletişim ve lojistik hizmet uygulamalarından oluşmaktadır. Yolcu taşımacılığı için son derece esnek kullanım olanakları sunan karayolu, yük taşımacılığında da hem kendi başına bir ulaşım türü olma hem diğer ulaşım türlerini birbirine bağlayan bir ağ yapısı oluşturma hem de kapıdan kapıya en uç noktaya taşıma yapabilme özellikleriyle vazgeçilmezdir.

Karayolu her türlü arazi koşullarında ağ oluşturmaya uygundur. İnşaat maliyetleri demiryoluna göre düşük ve oldukça esnektir. Kademeli yol yapımı olanaklıdır.

En az ambalajlama gerektirmesi, yolcu ve yükün birlikte veya ayrı ayrı hemen hemen aynı hızda taşınabilmesi, çift yönlü ulaşıma olanak sağlaması gibi özellikleriyle karayolu yaşamın her anında farklı bir ulaşım aracıyla karşımıza çıkabilmektedir.

Demiryollarının Önemi: Demiryolu, büyük hacimli ve uzak mesafeli taşımalarda en uygun sistemlerden biridir. Yolcu taşımacılığında hem uzun hem de kısa mesafede, emniyetli ve dakik toplu taşıma olanağı sunar.

Deniz ve İç Su Yollarının Önemi: Deniz taşımacılığı ağır ve hacimli yüklerin uzak mesafelere taşınmasında etkilidir.

İç suyolları adı verilen nehirler, göller ve kanallar deniz kadar etkili olmasa da ekonomik taşıma türü olarak yararlanılan bir seçenektir.

Hava Yollarının Önemi: Hava taşımacılığı hız avantajı yanında sürekli artan kapasite, uzun menzil ve emniyet özellikleriyle çağdaş ulaşım türüdür.

Boru Hatlarının Önemi: Boru hatları ile taşımacılık mülkiyet, taşınan yük ve fiziki görünüm itibariyle özel bir ulaştırma türüdür. Yalnızca akışkanlığı olan veya başka bir yardımcı madde kullanılarak uygulanan, basınçla akıtılan yüklerin tek yönlü olarak taşınabildiği bir ulaşım alt sektörüdür.

Bilgi ve İletişim Ağlarının Önemi: Çağımızın en önemli ekonomik unsuru haline gelen bilginin taşınması da önemli bir sorundur. Bunun için bilgi ve iletişim teknolojileri ve bu amaçla oluşturulan internet vb. ağlar çağımızın en önemli soyut ulaşım kanalları durumundadır.

Ulaştırma ve Lojistik İlişkisi

Yaygın ifadesiyle lojistik; doğru malzemenin, doğru yere, doğru zamanda getirilmesi ve bunun en uygun maliyetle, en uygun tatmini sağlayacak şekilde yapılmasıdır.

Malların müşteriye ulaştırılmasında ve katlanılan maliyetin büyüklüğünün belirlenmesinde lojistik faaliyetler önemli rol oynar. İşletmenin üretim, kullanım ya da satış amaçlı her türlü malzeme, ara mamul, mal, enerji, vb. girdileri işletmeye getirirken lojistik zincirinin en kuvvetli halkalarından biri olan ulaştırma işlevinden yararlanmak zorunluluğu vardır.

Üretimi tamamlanmış mamullerin veya müşteriye doğrudan satılan malların işletme dışına dağıtım kanalıyla taşınması ve ilgiliye teslimine kadar devam eden ulaştırma sistemi yine lojistik faaliyetlerin bir parçası olarak gerçekleşir.

Ulaştırma maliyeti, birim taşıma fiyatlarıyla taşınan miktar ilişkilendirilerek oluşan taşıma bedelidir. Bütün işletmelerin satın alma ve satış işlemlerinde, taşıma mesafesi ve sayısı, aynı zamanda kullanılan taşıma sisteminin etkisi olmakla birlikte, toplam maliyetin belli bir yüzdesi ve değer olarak da ifade edilebilecek bir ulaştırma maliyetine katlanmaları söz konusudur.

Lojistik ve tedarik zinciri faaliyetlerine duyulan gereksinim günden güne artmaktadır. Küresel ekonomik sistem içinde pazarlara, üretim faktörlerine ulaşabilmek, üretici-tedarikçi-tüketici zincirini çok miktarda, çok sık ve çok hızlı taşıma yaparak gerçekleştirmek gerekmektedir.