Ünite 7: Ulaştırma Sistemleri ve Yasal Düzenlemeler

Giriş

Taşımacılık yönetimi içerisinde en önemli kavramlardan birisi yasal düzenlemelerdir. Taşımayı düzenleyen hukuki kurallar; yasal düzenlemeler, mevzuatlar, hukuki metinler şeklinde tanımlanabilmekte, her biri özünde aynı anlamı taşımaktadır. Yasal düzenlemeler taşıma operasyonları içerisinde uygulanacak kural ve kaidelerin yanı sıra taşımaya ilişkin kısıtları ve sınırlıkları ortaya koyan kanuni metinlerdir. Dolayısıyla yasal düzenlemeler bir tedarik zinciri ve lojistik yöneticisine hangi sınırlar içerisinde kalarak operasyonu yapabileceğini gösteren metinlerdir.

Yasal düzenlemeler farklı unsurlar çerçevesinde sınıflandırılabilmektedir. Bu sınıflamalar; taşıma operasyonu ile ilişkili olup olmadığına göre yasal düzenlemeler, uygulandığı coğrafi alana göre yasal düzenlemeler, taşıma türlerine göre yasal düzenlemeler biçiminde tanımlanabilir. Taşıma operasyonu ile ilişkili olup olmadığı açısından yasal düzenlemeler değerlendirildiğinde;

• Taşımacılık ile doğrudan ilişkili ve
• Taşımacılık ile dolaylı ilişkiye sahip mevzuatlar şeklinde iki gruba ayrıldığı söylenebilmektedir.

Taşımacılığa ilişkin yasal düzenlemelerin sınıflandırılmasına yönelik bir diğer yaklaşım taşıma türlerine göre yasal düzenlemelerdir. Buna göre her bir taşıma türüne uygulanan farklı düzeylerde yasal düzenlemeler söz konusu taşımacılığa ilişkin bağlayıcı hükümler getirmektedir. Bu düzenlemeler aksine bir hüküm olmadığı sürece sadece söz konusu taşıma türüne uygulanmakta, diğer taşımacılık türlerini ilgilendirmemektedir.

Karayolu Taşımacılığında Yasal Düzenlemeler

Karayolu taşımacılığı uluslararası ve ulusal birçok mevzuat ile düzenlenmektedir. Ulusal mevzuatlar arasında, karayolu taşıma kanunu, trafik kanunu vb. yasal metinler yer alırken, uluslararası mevzuatların içerisinde taşımacı ve diğer taraflar arasındaki ilişkileri düzenleyen CMR Konvansiyonu, gıda, bozulabilir ve çürüyebilir yüklerin taşınmasına ilişkin ATP Konvansiyonu, tehlikeli maddelerin karayolu ile taşınmasını düzenleyen ADR Mevzuatı, sürücülerin çalışma şekilleri ve denetleme kurallarına ilişkin hükümler getiren AETR mevzuatı gibi çok sayıda yasal düzenleme görülmektedir.

Ulusal Mevzuatlar

Karayolu taşımacılığı ile ilgili ulusal mevzuatların başında karayolu taşıma kanunu yer almaktadır. Bu mevzuat ilgili yönetmelik ile birlikte yurtiçinde yapılacak karayolu taşımacılığının genel çerçevesini belirlemektedir.

Karayolu taşımacılığı ile ilgili bir diğer yasal düzenleme trafik mevzuatıdır. Trafik mevzuatı trafikte seyreden tüm araçların yanı sıra karayolu taşıma araçlarının özellikleri, standartları, sürücü tutum ve davranışları, araçların özellikleri çerçevesinde sınıflandırılmaları ile uygulanacak ceza ve yaptırımlar bu hukuki metin içerisinde yer almaktadır.

Uluslararası Mevzuatlar

Karayolu taşımacılığı uluslararası düzeyde çok sayıda mevzuat ile düzenlenmektedir. Bunlar arasında en önemlileri;

• CMR Konvansiyonu,
• TIR Sözleşmesi,
• ATP Konvansiyonu,
• ADR Mevzuatı ve
• AETR mevzuatı olarak sayılabilmektedir.

CMR Mevzuatı

CMR Sözleşmesi, uluslararası taşımalarda gönderen, taşımacı ve alıcının sorumluluklarını ve yükümlülüklerini belirleyen uluslararası bir sözleşmedir. Sözleşmenin hükümleri, tarafların tutum ve davranışları sonucu ortaya çıkabilecek uzlaşmazlıklarda birincil hukuk kaynağı niteliğindedir.

Sözleşmenin taşımalara uygulanabilmesi için;

• Taşımanın en az iki ülke arasında yapılıyor olması,
• Söz konusu ülkelerden en az birisinin CMR Sözleşmesine taraf olması gerekmektedir.

Diğer taşıtlarla yapılan taşımalarda ortaya çıkan kayıp, hasar veya gecikmelerin, karayolu taşımacısının bir fiil veya ihmalinden doğmayıp yüklerin diğer taşıtlarda taşınması sırasında ve nedeniyle oluşabileceğinin ispatlanması durumunda karayolu taşıyıcısının sorumluluğu söz konusu olmamaktadır. Bu sözleşmeye göre söz konusu diğer taşıtlar ile yükün taşınması için yasal koşullara uygun olarak karayolu aracını taşıyan gemi veya demiryolu taşıtı ile gönderen arasında bir sözleşme yapılmış sayılmaktadır.

Söz konusu sözleşme konulması gelenekleşmiş hükümlere göre belirlenmektedir. Daha önceden saptanmış veya gelenekleşmiş hüküm koşulların bulunmaması hallerinde karayolu taşıyıcısının sorumluluğu bu sözleşmeye göre tayin edilmektedir.

Taşıma sözleşmesi bir sevk mektubunun düzenlenmesi ile gerçekleştirilmektedir. Bu mektubun olmaması usule aykırı olması veya kaybolması bu sözleşme hükümlerine tabi olacak olan taşıma sözleşmesinin varlığı ve geçerliliğini ortadan kaldırmamaktadır.

Tır Sözleşmesi

TIR Sistemi, uluslararası niteliğe sahip bir taşımanın uluslar üstü bir kuruluş olan Uluslararası Karayolu Taşımacılar Birliği (IRU-International Roadway Union) tarafından belirlenen kurallar ve kaideler çerçevesinde gerçekleştirilmesi için ortaya konmuş kurallar dizisi olarak adlandırılabilmektedir.

ATP Konvansiyonu

Bozulabilir Gıda Maddelerinin Uluslararası Taşımacılığı ve Taşımalarında Özel Araçların Kullanımı Antlaşması, orijinal adıyla “The Agreement on the International Carriage of Perishable Foodstuff and on the Special Equipment to be used for such Carriage” 1 Eylül 1970 tarihinde Cenevre’de imzalanmıştır. Bu antlaşma, birçok bölüm ve ekten oluşmaktadır.

ADR Konvansiyonu

Tehlikeli maddelerin taşınmasındaki risklerin en düşük seviyeye indirilmesi için bu maddelerin taşınma şartları çeşitli konvansiyonlar ve uluslararası anlaşmalarla bir düzene bağlanmıştır.

AETR Konvansiyonu

AETR sürücülerin çalışma ve dinlenme sürelerinin yanı sıra taşıma sırasında uyulacak kural ve kaideleri ek olarak denetleme ve kontrol uygulamalarını içermektedir.

Denizyolu Taşımacılığında Yasal Düzenlemeler

Ulusal Mevzuatlar

Denizyolu taşımacılığı ile ilgili ulusal mevzuatlar içerisinde doğrudan denizyolu taşımacılığı ile ilgili olan ve en temel hükümleri içerisinde barındıran yasal düzenleme Türk Ticaret Kanunu dur.

Uluslararası Mevzuatlar:

Denizyolu taşımacılığını doğrudan düzenleyen uluslararası yasal düzenlemeler arasında;

• La Haye Visby,
• Hamburg ve
• Rotterdam kuralları bulunmaktadır.

Bu yasal düzenlemelerden en kapsamlısı ve günümüz koşullarına en iyi uyarlanmış olanı Rotterdam Kuralları dır. Buna karşılık La Haye Visby ile Hamburg kuralları da halen yürürlükte olup özlerinde Rotterdam Kuralları ile çelişmemektedir.

Denizyolu taşımacılığında en güncel uluslararası yasal düzenleme Rotterdam Kurallarıdır. Rotterdam Kuralları günümüz denizyolu taşımacılığı gereksinimlerinin büyük kısmını içerisine alacak şekilde konteyner taşımacılığına ilişkin hükümler de ihtiva etmektedir.

Demiryolu Taşımacılığında Yasal Düzenlemeler

Ulusal Mevzuatlar

Demiryolu taşımacılığında ulusal mevzuatlar kanunlar ve yönetmelikler ile düzenlenmemekte, emirler şeklinde yayımlanmaktadır. Bunun en temel nedeni demiryolu taşımacılığının büyük oranda uluslararası taşımacılığa entegre olması ve uluslararası yasal düzenlemelerin geniş bir perspektifte yurtiçi taşımalara da uygulanmasıdır.

Uluslararası Mevzuatlar

Demiryolu ile uluslararası yasal düzenlemeler açısından çerçeve mevzuat COTIF düzenlemesidir. Bu düzenleme demiryolu taşımacılığına ilişkin tüm durumları hüküm altına almakta, diğer yasal metinler bu mevzuatın bir eki olarak yayınlanmaktadır.

COTIF Mevzuatı;

• Demiryolu ile eşya taşımacılığı (CIM),
• Demiryolu ile yolcu taşımacılığı (CIV),
• Demiryolu ile tehlikeli maddelerin taşınması (RID),
• Demiryolu ile taşımalarda kullanılan vagon ve ekipmanların standardı (CUV) ile
• Eşya taşımacılığında yükleme kuralları (RIV) gibi uluslararası düzenleyici metinleri içermektedir.

CIM Sözleşmesi

Bu mevzuatlar içerisinde demiryolu eşya taşımacılığını doğrudan ilgilendiren yasal düzenleme, eşyaların demiryolu ile uluslararası taşınmasına ilişkin sözleşmedir (CIM). Demiryolu ile uluslararası eşya taşımacılığında uygulanacak kurallar CIM mevzuatında bahsedilmektedir.

CIM mevzuatı, uluslararası demiryolu yük taşımacılığının genel çerçevesini gönderen, alıcı ve taşımacı arasındaki ilişkiler ile taşımaya taraf olanların sorumluluklarını belirtmektedir.

RID Sözleşmesi

RID Mevzuatı, tehlikeli maddelerin demiryolu taşınmasını düzenleyen uluslararası bir yasal düzenlemedir. ADR Mevzuatında olduğu gibi tehlikeli maddelerin sınıflandırılması, taşımada alınacak önlemler, kullanılacak vagon ve ekipmanlar ile diğer prosedürleri tanımlamaktadır

Havayolu Taşımacılığında Yasal Düzenlemeler

Ulusal Mevzuatlar

Havayolu taşımacılığında en temel ulusal mevzuat Türk Sivil Havacılık Kanunu dur. Sivil Havacılık Kanunu; havayolu ile yük taşınabilmesi için Ulaştırma Bakanlığından izin alınmasını gereklilik olarak tanımlamıştır. Aynı şekilde kanuna göre havayolu ile yük taşıyacak işletmelerin iznin yanı sıra işletme ruhsatı almaları da zorunludur.

Uluslararası Mevzuatlar

Havayolu taşımacılığında uluslararası yasal düzenlemeler;

• IATA Sözleşmesi,
• Varşova Anlaşması,
• Montreal Sözleşmesi ile
• DGR Kuralları gibi mevzuatlardan oluşmaktadır

Bu düzenlemeler birbirlerine aykırı olmamakla birlikte tamamlayıcı niteliğe sahiptir.

IATA Sözleşmesi

IATA Sözleşmesi, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü tarafından yürütülen uluslararası bir yasal düzenlemedir. Bu sözleşme havayolu ile yük taşımacılığının yanı sıra yolcu taşımacılığını da düzenlemektedir.

Varşova Konvansiyonu

Varşova Sözleşmesi, havayolu ile yapılacak ticari nitelikte tüm taşımalara uygulanan uluslararası yasal düzenlemedir.

Montreal Konvansiyonu

Montreal Konvansiyonu, havayolu taşımacılığını düzenleyen Varşova Sözleşmesine aykırı olamayacağı gibi onun günümüze uyarlanması ve eksiliklerinin giderilmesi için yürürlüğe alınan tamamlayıcı nitelikte bir uluslararası yasal düzenlemedir. Bu konvansiyon ticari nitelikte tüm havayolu taşımalarına uygulanmaktadır.

DGR Kurallar

Tehlikeli madde kuralları İngilizce adıyla Dangerous Goods Regulations ya da DGR , uçakla taşınması muhtemel her türlü tehlikeli maddenin miktar, paketlenme ve taşınma şartlarının belirtildiği uluslararası kurallardır.

Mutimodal Taşımacılıkta Yasal Düzenlemeler

Çok türlü (multimodal) taşımacılıkta her bir taşıma etabında kullanılan taşıma türü için geçerli olan yasal düzenlemeler taşımanın yapıldığı söz konusu süreç için aynı şekilde uygulanmaktadır.

Bununla birlikte çok türlü taşımacılık için Uluslararası Freight Forwarder Örgütü (FIATA) adı verilen kuruluş tarafından 1992 yılında yayınlanmış FBL adı verilen uluslararası bir düzenleme geçerli olmaktadır.

FBL başlangıç kısmında taşımaya taraf olanların yanı sıra, freight forwarder kavramına da tam olarak bir tanım getirmektedir.

Freight forwarder’lar; FIATA ya göre (1992) “ Bu FBL’i düzenleyen ve üzerinde ismi olan, taşıyıcı olarak kombine taşımacılık sözleşmesin yerine getirilmesi için sorumluluk alan kombine taşımacılık operatörüdür ” şeklinde tanımlanmaktadır.

Sonuç

Taşımacılık yönetimi içerisinde en önemli kavramlardan birisi yasal düzenlemelerdir. Taşımayı düzenleyen hukuki kurallar;

• Yasal düzenlemeler,
• Mevzuatlar,
• Hukuki metinler şeklinde tanımlanabilmekte,

her biri özünde aynı anlamı taşımaktadır.