Ünite 4: Taşıma Türleri ve Özellikleri

Giriş

Taşıma türleri taşıma operasyonunun gerçekleştirilmesi için tercih edilen, taşıma araçları, operasyonun yapılış şekilleri, taşımanın yapıldığı coğrafi alan vb. biçimlerde farklı özelliklere dayanan taşıma şekillerini tanımlamak için kullanılan bir ifadedir. Lojistik ve taşımacılık literatüründe taşıma türleri yerine taşıma modları ifadesinin de kullanıldığı görülebilmektedir.

Operasyonlarda kullanılacak olan taşıma türü taşıma operasyonunu yapısal olarak biçimlendirebilmektedir. Diğer alternatifler arasından seçilecek olan herhangi bir taşıma türü aynı zamanda taşıma güzergâhı, taşıma araç ve ekipmanları, sabit unsurlar, personel ve mürettebat, yasal ve operasyonel temelde taşımacılık proseslerini bütünüyle şekillendirebilmekte ve değiştirebilmektedir.

Taşıma türleri temel olarak;

• Taşımada kullanılan araçlar,
• Taşımaya konu olan yükler ve bunların özellikleri,
• Taşıma güzergâhı,
• Operasyonda kullanılan terminal, liman, raylı sistem vb. sabit unsurlar ile
• Yasal düzenlemeler ekseninde farklı gruplara ayrılabilmektedir.

Taşıma türleri;

• Çok türlü ve
• Tek türlü taşımacılık türleri olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.

Taşıma Türleri

Yukarıda bahsedildiği gibi taşıma türleri;

• Ünimodal taşımacılık ve
• Multimodal taşımacılık olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.

Unimodal taşımacılık, tek bir taşıma operasyonu ile başlayan ve aynı taşıma türü ile sona eren taşıma şekliyken; multimodal taşımacılık birden çok taşıma türünün aynı taşıma operasyonunda kullanılması şeklinde gerçeklesen taşıma operasyonları olarak tanımlanmaktadır.

Tek Modlu (Unimodal) Taşıma Türleri

Tek modlu (ünimodal) taşıma türleri aynı taşıma türü ile başlayan ve yine aynı taşıma türü ile sona eren taşıma türlerine verilen ortak bir tanımdır. Belirli bir taşıma operasyonu için kullanılacak;

• Karayolu,
• Demiryolu,
• Denizyolu ya da
• Havayolu taşımacılığı gibi taşıma türleri tercih edilebilmektedir.

Tek modlu taşımacılık süreçlerinde kullanılan taşıma türleri için farklı düzeylerde avantajlar ya da dezavantajlar söz konusu olabilmektedir. Taşıma operatörleri bu avantaj ve dezavantajları birlikte dikkate alarak taşıma türü seçimine ilişkin tercihlerini yapabilmektedirler.

Karayolu Taşımacılığı

Karayolu taşımacılığı, yük, eşya ve insanların karayolu taşıtları ile taşınması olarak tanımlanabilmektedir. Karayolu taşımacılığı;

• Karayolu altyapısı,
• Üstyapı elemanları,
• Yasal düzenlemeler,
• İşgücü ve
• Taşınan unsurlar (yükler) olmak üzere beş temel bileşene sahiptir.

Bu faktörler arasındaki etkileşim ve uyum taşıma operasyonunun verimliliğini, etkinliğini ve performansını büyük ölçüde etkilemektedir.

Uluslararası karayolu eşya taşınması ile diğer taşıma türlerine göre bir karşılaştırma yapıldığında kara yolu taşımacılığının üstün yönleri bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Ambalajlama ve sevkiyata hazırlamada zaman ve kaynaklardan tasarruf olanağı sağlanmaktadır.
• Karayolu taşımacılığı ülkemizde ve dünyada en yaygın kullanılan türdür.
• Karayolu ağları geniştir ve tüm dünyada transit yol sayısı artmaktadır.
• Karayolu taşımacılığında kolay şekilde yükleme ve boşaltma yapılabilmekte, tarifeli yükleme sıklığı sunmaktadır.
• Karayolu taşımacılığı kapıdan kapıya hizmet imkânına sahip olup, söz konusu taşıma türünde sevk süreleri kısadır.
• Kurulum maliyetleri diğer taşıma türlerine göre düşüktür.
• Kısa sürede teslim edilmesi gereken yükler için süratli sevkiyat yapabilmesine yönelik proje bazlı çözüm yolları ortaya çıkarılabilir.
• Gelişmiş karayolu ağlarının getirdiği hızlı ve güvenli hizmet alma imkânları yaratılabilir.

Uluslararası karayolu eşya taşınması ile diğer taşıma türlerine göre bir karşılaştırma yapıldığında kara yolu taşımacılığının bir takım dezavantajlı yönleri bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Kitle halinde taşımacılığa uygun olmaması karayolu taşımacılığının dezavantajları arasında sayılabilmektedir.
• Taşıma maliyetleri çerçevesinde karayolu taşımacılığının sağladığı birim maliyet demiryolu ve denizyolu taşımacılığının sağladığı birim maliyetin üzerinde kalabilmektedir.
• Sınır geçişlerinin fazla olması, bunun sonucunda zaman kaybı ve sınır geçişlerinde söz konusu olan prosedürlerin neticesinde ek maliyetler yaratmaktadır.
• İşletim maliyetleri yüksektir.

Suyolu Taşımacılığı

Suyolu taşımacılığı, açık deniz, iç denizler ve akarsular vb. alanlarda deniz araçları kullanılarak yapılan taşımacılık türü olarak tanımlanabilmektedir. Dolayısıyla bir taşımanın suyolu taşımacılığı olarak tanımlanabilmesi için temelde iki kriterin sağlanması gerekmektedir:

• Bu ölçütlerden birincisi taşımanın bir suyolunda yapılıyor olması,
• Diğeri ise taşımanın deniz araçları ile gerçekleştirilmesidir.

Suyolu taşımacılığı kendi içerisinde;

• Denizyolu taşımacılığı ve
• İç suyolu taşımacılığı olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır

Denizyolu Taşımacılığı

Denizyolu taşımacılığı, açık denizlerde gerçekleştirilen ve bunun için tasarlanmış uygun deniz araçlarının kullanıldığı bir taşıma türüdür. Denizyolu taşımacılığı diğer taşıma türlerine oranla en düşük birim taşıma maliyetine sahip olan taşıma şeklidir. Buna karşılık denizyolu taşımacılığının operasyonel hızı diğer taşıma türleri ile karşılaştırıldığında son derece düşüktür. Aynı zamanda birim operasyonda çok yüksek hacme sahip yükler denizyolu ile taşınabilmektedir.

Denizyolu taşımacılığı diğer taşıma türleri ile karşılaştırıldığında bir takım avantajlara sahiptir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Denizyolu taşımacılığı birim seferde en yüksek miktarda yükün taşınabildiği dolayısıyla birim taşıma maliyetinin en düşük olduğu taşıma türüdür.
• Uluslararası taşımacılıkta düşük maliyeti nedeniyle en yaygın kullanılan taşıma şeklidir.
• Taşımanın çok büyük bir bölümü uluslararası sularda gerçekleştirildiğinden karayolu ve demiryolu taşımacılığında oldukça sık bir biçimde görülen sınır geçiş prosedürleri söz konusu olmamaktadır.
• Taşıma deniz üzerinde yapıldığından kara üzerinde söz konusu olan riskler görülmemektedir. Korsanlık vb. durumlar dikkate alınmaz ise denizyolu taşımacılığında güvenlik ve emniyet diğer taşıma türlerine oranla oldukça yüksek seviyededir.
• Denizyolu taşımacılığı yüksek düzeyde kalifikasyon gerektirdiğinden liman faaliyetleri ve elleçleme türü uygulamalar denizyolu taşımacılığında profesyonelleşmiş, aynı zamanda uluslararası rekabetin de baskısıyla bu tür uygulamalarında teknolojinin en yüksek düzeyde kullanıldığı bir taşıma şekli olmuştur.
• İşletim ve operasyonel maliyetler diğer taşıma türlerine göre düşüktür.

Denizyolu taşımacılığı sahip olduğu avantajlarının yanı sıra diğer taşıma türleri ile kıyasla bir takım dezavantajlara sahiptir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Diğer taşıma türleri ile kıyasla denizyolu taşımacılığı en yavaş taşıma türüdür. Dolayısıyla tedarik zincirinin aktörlerinin zaman maliyetlerinin yükselmesine yol açabilmektedir.
• Esneklik düzeyi oldukça düşüktür. Yapılan bir hatanın operasyon başladıktan sonra düzeltilmesi neredeyse imkânsızdır.
• Kapıdan kapıya taşıma olanağı mevcut değildir. Bu nedenle liman ve yükleme –boşaltma yerleri arasında karayolu veya demiryolu ile gerçekleştirilecek ara taşımalara gereksinim duymaktadır.
• Kurulum maliyetleri dikkate alındığında oldukça yüksek bir kurulum maliyetine sahiptir. Bu nedenle pazar giriş koşulları son derece katıdır. Belirli bir finansman yapısının altındaki şirketlerin pazara girişi son derece zordur.
• Karmaşık yapısından dolayı planlama oldukça zor ve zahmetlidir.
• Deniz, iklim ve hava koşulları kaynaklı belirsizlikler yüksektir.

İç Suyolu Taşımacılığı

İç suyolu taşımacılığı da suyolu taşımacılığının türlerinden birisidir. Özellikle göller, akarsular vb. su alanlarında gerçekleştirilen taşımacılık türüdür. Genellikle bu tür taşımalarda düşük ebatlara sahip, aynı zamanda düşük su çekimine sahip gemiler kullanılmaktadır. Tuna nehri üzerinde yapılan taşımacılık bu taşımacılık türüne örnek olarak gösterilebilir.

Demiryolu Taşımacılığı

Demiryolu taşımacılığı, raylı sistemler çerçevesinde demiryolu taşıma araçları kullanılarak gerçekleştirilen bir taşıma türüdür. Demiryolu taşımacılığı da diğer taşıma türlerinde olduğu gibi farklı bileşenlere sahiptir. Bunlar arasında;

• Demiryolu alt yapı elemanları (ray, travers, tünel vb.),
• Çeken ve çekilen araçlar olarak tanımlanan üst yapı elemanları,
• İşgücü ve
• Yasal düzenlemeler sayılabilmektedir.

Demiryolu üst yapı elemanları değerlendirildiğinde, bunlar;

• Çeken ve
• Çekilen araçlar olarak ikiye ayrılmaktadır.

Çeken araçlar, lokomotif olarak tanımlanabilirken; Çekilen araçlar ise;

• Vagonlar ve
• Konteynerler olarak iki grupta değerlendirilmektedir.

Demiryolu taşımacılığı diğer taşıma türleri ile karşılaştırıldığında bir takım avantajlara sahiptir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Demiryolu taşımacılığı denizyolu taşımacılığı dışında kalan diğer taşıma türlerine kıyasla birim taşıma maliyeti açısından önemli ölçüde avantaj sağlamaktadır.
• Karbon esaslı yakıtların son derece sınırlı şekilde kullanılması çevre açısından da olumlu etkiler yaratabilmektedir.
• İşletim maliyetleri düşük olan bir taşıma şeklidir.

Demiryolu taşımacılığı sahip olduğu avantajlarının yanı sıra diğer taşıma türleri ile kıyasla bir takım dezavantajlara sahiptir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Demiryolu taşımacılığında vibrasyon yüksek olduğundan hassas ve kırılabilir eşyaların taşınması mümkün olmamaktadır.
• Kapıdan kapıya taşıma olanağı söz konusu olmamakta, istasyonlara kadar ara taşıma yapılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
• Bu durum ek taşıma maliyetlerinin yanı sıra elleçleme zorunluluğu getirmekte, dolayısıyla taşınan yüklerin elleçleme sırasında zarar görme riski artmaktadır.
• İşletme maliyetleri düşük olmasına karşılık yatırım maliyetleri diğer taşıma türlerine göre yüksek olan bir taşıma türüdür.

Havayolu Taşımacılığı

Havayolu taşımacılığı, havayolu araçları kullanılarak gerçekleştirilen bir taşıma türüdür. Taşımalarda farklı tür ve özellikte uçaklar kullanılmakta, bu nedenle diğer taşıma türlerine kıyasla yüksek düzeyde taşıma hızına ulaşılabilmektedir. Havayolu taşımacılığı büyük oranda tarifeli hizmet veren bir taşımacılık türüdür. Diğer yandan taşıma hızının yüksek olması havayolu taşımacılığının diğer taşımacılık türlerine kıyasla daha yüksek operasyon maliyetine sahip bir taşıma türü olmasını da beraberinde getirmektedir. Bunun yanı sıra havayolu taşımacılığı değerli ve hassas yüklerin taşınmasında öncelikli bir taşıma türüdür.

Havayolu taşımacılığı sağladığı tarifeli hizmet nedeniyle esneklik düzeyi son derece sınırlı aynı zamanda kapıdan kapıya taşıma olanağı bulunmayan bir taşımacılıktır. Havayolu taşımacılığı diğer taşıma türleri ile karşılaştırıldığında bir takım avantajlara sahiptir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Diğer taşıma türlerine oranla en yüksek taşıma hızına sahip olan taşıma türüdür.
• Taşınan yüklerin hassasiyet düzeyi ve değeri daha yüksek olduğundan elleçleme işlemleri daha özenle ve yüksek hassasiyet ile gerçekleştirilir.
• Bozulabilir ve çürüyebilir ürünlerin hızlı bir biçimde sevk edilmesi mümkündür.
• Daha özenli ve teknoloji yoğun taşıma operasyonları ile riskin azaltılması ve böylece ambalajlama vb. maliyetlerin azaltılmasına olanak vermektedir.

Havayolu taşımacılığının diğer taşıma türleri ile kıyaslandığında bir takım dezavantajları gözlemlenebilmektedir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Havayolu taşımacılığı diğer taşımalara kıyasla en pahalı taşıma türüdür.
• Kurulum maliyetlerinin yanı sıra işletim ve operasyonel maliyetlerde diğer taşımacılık türlerinden fazladır.
• Birim yük olarak yüksek hacim ve ölçülerde yüklerin taşınmasına uygun bir taşıma türü değildir.
• Pahalı bir taşıma türü olduğundan demiryolu ya da denizyolunda olduğu gibi yüksek miktarda yüklerin taşınmasına uygun değildir.

Çok Modlu (Multimodal) Taşıma Türleri

Çok türlü taşıma türleri bir taşıma operasyonunda birden fazla taşıma türünün birlikte ya da ardışık olarak kullanılmasını tanımlayan taşıma şeklidir. Taşınan yük bir taşıma türünden bir başka taşıma türüne araçtan araca aktarma yapılarak taşınması mümkün olabileceği gibi, aktarma ya da elleçleme olmaksızın bir taşıma aracını yükü ile birlikte bir başka taşıma aracına yüklenmesi şeklinde de söz konusu olabilmektedir.

Çok türlü taşımacılık kendi içerisinde;

• İntermodal,
• Kombine ve
• Co-modality şeklinde üç gruba ayrılmaktadır.

İntermodal Taşımacılık

İntermodal taşımacılık, sözlük anlamı ile türler arası taşımacılık anlamına gelmektedir. Sözlük anlamından yola çıkarak birden fazla taşıma türünün aynı taşıma operasyonunda kullanılması ile gerçekleştirilen ve taşıma türleri arasında geçişin elleçleme ile söz konusu olduğu bir taşıma şekli olarak tanımlanabilmektedir

Kombine Taşımacılık

Kombine taşımacılık, intermodal taşımacılık örneğinde olduğu gibi iki taşıma türünün birlikte kullanılması ile gerçekleştirilen taşıma operasyonu olarak tanımlanabilmektedir.

Kombine taşımacılığın intermodal taşımacılıktan temel farkı taşıma türleri arasında geçişin söz konusu olmaması, dolayısıyla elleçleme yapılmaksızın taşımaya başlanılan taşıma türü ile taşıma sürecinin tamamlanmasıdır. Daha açık bir ifade ile intermodal taşımacılıkta taşınan yükler konteyner içerisinde bir taşıma türünden diğerine elleçlenerek aktarılırken, kombine taşımacılıkta ilk taşıma kabı olan karayolu aracı başka bir taşıma türünde yük ile birlikte taşınmaktadır.

Co-Modality Taşımacılık

Co-modality taşımacılık, çok türlü taşımacılık operasyonlarının seçiminde sadece taşıma maliyetini değil aynı zamanda çevre ve insan faktörünü dikkate alarak tercihin yapılmasına odaklanan bir taşımacılık türüdür. Bu nedenle taşıma operasyonun;

• Maliyet,
• Çevre,
• Kaynak kullanımı,
• Enerji verimliliği vb.

alanlarda da optimize edilmesini öneren bir taşıma türü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Co-modality;

• Yeşil lojistik ve taşımacılık kavramlarının ortaya atılması ve
• Dışsal maliyetler adı verilen çevrenin ve havanın kirlenmesi,
• İnsan sağlığına olumsuz etkiler yaratan emisyon, gürültü, trafik sıkışıklığı, kazalar vb. faktörlerin

taşıma türü seçiminde dikkate alınması gerekliliğine odaklanmıştır.

Sonuç

Taşıma türleri taşıma operasyonlarının yapısal özelliklerini tümüyle belirleyen ve bu kapsamda taşıma süreçlerinin farklı biçim ve özelliklerde organize edilmesine neden olan taşımacılık unsurlarıdır. Her bir taşıma türü kendi yapısal özellikleri çerçevesinde farklı taşıma operasyonlarının gerçekleştirilmesine neden olmaktadır.

Taşıma operatörleri belirli bir taşıma türünü tercih ettiklerinde kullanılacak taşıma araçlarını, ekipman ve taşıma kaplarını, kat edilecek güzergah ve prosesleri de aynı zamanda belirlemektedir. Taşımacılar ve operatörler farklı gerekçeler ile taşıma türlerini seçebilmektedirler.