Ünite 6: Lojistik Bilişim Sistemleri

Giriş

Veri toplama, işleme, depolama ve bu verileri bilgisayar ağları aracılığıyla kullanıcılara ulaştırmaya yarayan sistemlere bilişim sistemleri adı verilir. Bu sistemler bilginin kullanıldığı, işlendiği ve paylaşıldığı tüm alanlarda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Lojistik Bilgi Teknolojileri

Bilgisayar sistem ve ağlarını, bulut sistemlerini, otomatik tanıma ve veri toplama sistemlerini kapsar.

Bilgisayar Sistemleri

İstemci (Client)

İşlemlerin yapılmasını sağlayan birimlerdir. Tek başına ya da ağa bağlanarak çalışabilirler. Kişisel bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve tablet bilgisayarlar bu gruba örnek olarak verilebilir. Verilen işlemleri yaparlar, kurulan yazılımları çalıştırırlar ve verileri depolarlar. Bilgisayarların bu görevleri yapabilmeleri ancak üzerlerine işletim sistemleri kurulmasıyla mümkün olabilir. Windows, MAC OS ve Linux günümüzde yaygın bir şekilde kullanılan işletim sistemlerindendir. İngilizce karşılığı Operating System’dır. İşletim sistemine uygun uygulama yazılımları bu sistemleri zengin istemci haline getirir. Zengin istemci kavramının İngilizce karşılığı Rich Client’dır. Microsoft Outlook yazılımının epostaları posta sunucusundan kopyalayıp sunucuya göndermesi bu duruma örnek olarak verilebilir. Sistemin bu şekilde çalışarak oluşturduğu mimariye istemci-sunucu mimarisi adı verilir. İngilizce çevirisi ise Client-server Architecture’dır.

Sunucu (Server)

Yazılım kodları ve veri tabanı gibi istemcilerin kullanımına ve paylaşımına açık kaynakları barındıran bilgisayar birimidir. Sunucular üzerine işletim ve yazılım sistemleri ile veri tabanları kurulur. Sunuculara sanallaştırma (virtualization) yazılımı kurularak sunucular sanal olarak artırılabilir. Bu işleme sunucu sanallaştırma adı verilir. İngilizce çevirisi ise Server Virtulalization’dır. VMware ve Microsoft Hyper-V sanallaştırma programlarına örnek olarak verilebilir.

Veri Depolama Sistemleri (Data Storage Units)

Bilgisayar ve sunucular üzerinde bulunan diskler veri depolama sistemleri olarak adlandırılır. Bu sistemlerin büyüklüğü saklanacak veriye bağlı olarak değişir. Günümüzde depolanmak istenen veriler arttığı için Tümleşik Veri Depolama Birimleri adı verilen donanımlar geliştirilmiştir. Bu birimlerin İngilizce çevirisi Integrated Data Warehousing Systems’dır. Veri depolama birimleri daha verimli şekilde veri depolamayı sağlar. Ayrıca, verilerin yedeklenmesi ve sistemlerin kurtarılmasında kullanılan bilgileri de saklar.

Bilgisayar Ağları (Computer Networks)

Bir alandaki bilgisayarların aynı alan içindeki diğer bilgisayarlarla iletişimini sağlayabileceği gibi; bir alandaki bilgisayarın başka bir alandaki bilgisayarlarla da iletişimini sağlayabilen yapılardır. Bu işlemi iletişim hatları aracılığıyla gerçekleştirirler. Bilgisayar ağlarına İngilizce’de Computer Networks denir. Kullanım amaçları şu şekildedir:

• İletişim ihtiyaçları (eposta gibi)
• Donanım paylaşımı (terminal sunucuları gibi)
• Dosya, veri ya da bilgi paylaşımı
• Yazılım paylaşımı

Kişisel alan ağı (Personal Area Network / PAN): Birkaç metre ile sınırlı alanlarda çalışan ve cihazların birbiriyle iletişim kurmasını sağlayan yapılardır. Bir diğer görevi ise cihazların internete bağlanmasını sağlamaktır. Kişisel alan ağları kablolu ya da kablosuz olarak kullanılabilirler. USB ve Bluetooth yaygın şekilde kullanılan kişisel alan ağlarından bazılarıdır.

Yerel Alan Ağı (Local Area Network / LAN): Sınırlı coğrafi alanlarda bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılan yapılardır. Ofis, fabrika ve okullarda yaygın olarak kullanılırlar. Ethernet kablosu yerel alan ağına bağlanmayı sağlayan kablodur. IP adresi ise ağ yöneticisi tarafından her bir kullanıcıya verilen 32 haneli sayıdır. Cihazların aynı ağda olup olmadığını anlamak için IP adresinin ilk üç basamağına bakmak gerekir. Port numarası ise bir bilgisayarda aynı anda çalışan yazılımların aynı anda internete erişebilmesini sağlamak için taşıma katmanı tarafından verilen numaradır.

Geniş Alan Ağı (Wide Area Network / WAN): Birçok alandan bağlanan farklı bilgisayarların ve cihazların iletişimini sağlayan yapılardır. Dahası, yerel alan ağlarını da birbirlerine bağlarlar. İnternet dünyada en yaygın şekilde kullanılan geniş alan ağıdır. Geniş alan ağları iletişimi sağlamak için kiralık veri hatları kullanırlar. Kiralık veri hatlarına uydular ve GSM hatları örnek gösterilebilir.

Sanal Özel Ağ (Virtual Private Network / VPN): İnternet gibi geniş alan ağlarını kullanırlar. Bir kullanıcının uzaktaki cihazına ulaşmasını sağlarlar. Evde olan bir kişinin ofisteki bilgisayarına ulaşıp o cihazda işlem yapabilmesi sanal özel ağlar sayesinde mümkün kılınmıştır. Bu ağlar standart bağlantılar aracılığıyla veri aktarır. Bu sayede güvenli ve maliyetli olurlar.

Bulut Sistemleri (Cloud Systems)

Bilişim kaynaklarının havuzuna erişimi sağlayan bir modeldir. Birçok veri depolama ünitesi ve sunucu bulut sistemlerde ortak olarak çalışır. Bulutta farklı güç ve yapıda birçok bilgisayar bulunur. Bulut sistemlerinde bir hizmet sağlayıcı vardır. Bu hizmet sağlayıcının görevi yazılım lisansı, donanım ihtiyacı ve güvenlik hizmetlerini temin etmektir. Bu hizmetler aylık hizmet bedeli olarak hizmet sağlayıcıya ödenir. Kullanıcılar ise bir istemci aracılığıyla bulut sistemine erişirler. Bulut sistemlerinin iki dezavantajı vardır:

• İnternet erişim hızının düşük olduğu yerlerde bulut sistemlerine erişim de zorlaşır ve ya internet erişimi kesilirse bulut sistemlerine erişim mümkün olmaz
• Bulut sistemine gizli olarak sayılan verilerin yüklenmesi risk teşkil edebilir

Otomatik Tanıma ve Veri Toplama Sistemleri (Auto Identification /Data Capturing Systems)

Verilerin bilgisayara hızlı ve doğru olarak kaydedilmesini sağlar. Klavye kullanmak yerine elektronik algılama yöntemini kullanması zamandan tasarruf edilmesine olanak sağlar. Bu sistemi kullanan teknolojiler arasında barkod, ses tanıma, akıllı kartlar, parmak izi ve retina taraması yer almaktadır. Optik karakter tanıma ve radyo frekansı tanımlama da bu teknolojiyi kullanmaktadır.

Barkod: Değişik kalınlıktaki dik çizgi ve boşluklardan oluşur. Bu çizgi ve boşlukların farklı şekillerde birleşimi ve basım kuralları barkod alfabesinde yer almaktadır. Birçok barkod alfabesi vardır. Barkodlar rakam, harf ve özel karakterler içerirler. Barkod kullanımında amaç, çizgi ve boşluklar kullanarak elde edilen kodları tarayıp bilgisayara aktarmaktır. Barkod oluşturan cihazlara barkod yazıcılar; barkod okuyan cihazlara da barkod okuyucular denir.

Radyo Frekansı Tanımlama: Bir cihazdan gönderilen verinin antenle alınıp sayısal veriye çevrilmesini sağlar. Paralı yollarda ve köprülerde kullanılan OGS en bilindik örneklerdendir.

GS1Türkiye

Ticaret ülke sınırlarını çoktan aşmıştır. Talep edilen ürün miktarı ve müşteri beklentileri artmıştır. Bu değişimler 1977 yılında Avrupa Mal Numaralama Örgütü’nün kurulmasına yol açmıştır. Bu örgütün temel amacı her sektöre uygun uluslararası standartlar geliştirmektir. İlerleyen yıllarda birçok farklı görev de üslenmiştir. Adı GS1 olarak değişmiştir. Ülkemizdeki temsilcisi ise Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’dir. Üretici, dağıtıcı ve satıcı firmalar GS1 üyesi olarak tüm dünyada tanınır hale gelmektedirler.

Lojistik Bilgi Sistemleri

Tedarik zincirinde yer alan şirketlerin kullandığı yazılım sistemleridir. Kendi planlamalarını yapmalarını ve operasyonel ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlar. Şirket içinde ya da dışında yer alan sistemlerin arasında bilgi akışına olanak verir. Stratejik Planlama Sistemleri ve Operasyonel Bilgi Sistemleri gibi birçok sistemi kapsar.

Stratejik Planlama Sistemleri

Optimum Ağ Tasarımı

Amacı, tedarik zinciri ağının en iyi tasarımını yapabilmektir. Optimum ağ tasarımı en önemli lojistik karardır çünkü tüm kararlara girdi teşkil eder. Endüstri mühendisliğinin yöneylem araştırması dalı optimum ağ tasarımından sorumludur. IBM ILOG, LogicNet Plus XE, Ortec Boss, Insight SAILS gibi optimizasyon bazlı yazılımlar ile optimum ağ tasarımı mümkündür.

Optimum Dağıtım Planlama (Optimum Distribution Planning)

Ürünlerin hangi yol ve rota ile ulaştırılacağını planlamaya yarar ve optimizasyon bazlı yazılımlar kullanır.

Talep Planlama (Demand Planning)

Geçmiş taleplere ait verilere bakar ve gelecek taleplere ilişkin tahminler yapar. Bu veriler arasında geçmiş dönem satış bilgileri, ürün ve müşteri bilgileri ile satışı etkileyen faktörler yer alır. Talep tahminlerinin yanı sıra tahminlerin gerçek taleplerle kıyaslamasını da gerçekleştirebilir.

Stok Optimizasyonu (Inventory Optimization)

Depodaki ürünlerin stok miktarını ve sipariş adedini müşteriye sunulacak hizmet kalitesi çerçevesinde hesaplar. Stokta çok miktarda ürün tutmak hizmet kalitesini artırmaya katkı sağlar. Ancak maliyet açısından olumsuz bir durum olabilir. Öte yandan, az maliyetli olsun diye stokta az ürün bulundurmak müşteri talebinin yüksek olması durumunda yine olumsuz bir duruma yol açabilir.

Operasyonel Bilgi Sistemleri

İşletmeler; tedarik ve envanter yönetimi, üretim planlama ve kontrolü, pazarlama, satış ve dağıtım yönetimi, finans ve maliyet yönetimi ve insan kaynakları yönetimi fonksiyonlarını kullanırlar. Tüm bu fonksiyonları kurumsal kaynak planlama yazılımı yönetir. Örnek olarak Netsis ERP verilebilir.

Tedarik Yönetimi (Supply Management)

Bu yazılımlar tedarikçiden gelen ürünleri hızlı ve doğru bir şekilde müşteriye teslim edebilmeyi amaçlar. Tedarikçilerin bilgilerini tutarak planlamalar yapar.

Stok Yönetimi (Inventory Management)

Stok takibi, planlaması ve yönetiminden sorumlu olan yazılımlardır.

Satış/Dağıtım Yönetimi (Sales and Distribution Management)

Bu tür yazılımların amacı siparişlerin karşılanması ve dağıtımını en verimli şekilde yapmaktır. Verileri optimum dağıtım planlama yazılımlarından alırlar. Ürün türü, miktarı ve gönderim zamanını planlar. Fabrika, depo ve müşteri arasındaki bağlantıyı planlar. Ayrıca, tüm bu planların gerçekleşip gerçekleşmediğini de denetler.

Depo Yönetimi (Warehouse Management)

Depoyla ilgili tüm bilgilerin tutulduğu ve yönetildiği yazılımlardır. Depo yönetimi yazılımlarının fonksiyonları şunlardır:

• Stok doğruluğu
• Kaynak yönetimi
• İnsan bağımlılığının azaltılması
• Performans ölçümleme
• Operasyonel raporlama
• Katma değerli hizmetlerin yönetimi

Ayrıca, bu yazılımlar ile şu bilgiler kaydedilip daha sonra da takip edilebilir:

• Çalışanların bilgileri ve performans ölçümleri
• Depoda yer alan ürünler ve özellikleri
• Deponun hizmet sunduğu müşteriler ve özellikleri
• Depodaki bütün konumların, gözlerin, bölgelerin listesi ve özellikleri
• Gerçekleşen tüm siparişlerin içerikleri
• Siparişlerdeki hangi kalemlerin ne ölçüde sevk edilebildiği
• İadeler
• Yapılan tüm mal kabuller
• Raflama işlemleri
• Sipariş toplama listeleri
• Paket bilgileri ve diğer sevkiyat bilgileri

Nakliye Yönetimi (Transportation Management)

Görevi dağıtımla ilgili karar alıp dağıtım planlaması yapmaktır. Verileri optimum dağıtım planlama ya da satış/dağıtım yönetimi yazılımlarından alırlar.

Yük/Araç Planlama (Truck Loading)

Araçlara yüklenen ve sevkiyatı yapılacak ürünlerin araç içine nasıl yerleştirileceğini planlar. Bu planlamayı paket boyut ve ağırlığı, kırılır özellikte olup olmadığı ve hangi sırayla dağıtılacağı gibi bilgileri göz önünde bulundurarak yapar.

Yaygın Yazılım Sistemleri

Bahsettiğimiz yazılımların tümü ayrı ayrı alınıp kullanılabilir. Ancak daha verimli ve az maliyetli olan yöntem tüm bu yazılımları ya da bazılarını içinde barındıran entegre yazılımlardır. Alman SAP yazılım firması bu tür entegre yazılımlar üretmektedir ve dünyaca tanınan yazılım firmalarından biridir.

Diğer Sistemler

Coğrafi bilgi sistemleri, üç boyutlu tasarım yazılımları, benzetim yazılımları ve süreç haritası yazılımları lojistik amaçlı kullanılan diğer sistemlerdir.